سریال «مهمان‌کشی» و ناگفته‌های تاریخی/ روایتی عمیق از نهضت حضرت مسلم (ع)
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، در بحبوحه نمایش سریال «مهمان‌کشی» که این روز‌ها توجه مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرده است، فرصتی دست داد تا با «حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعباس موسوی مطلق»، کارشناس مذهبی این سریال و پژوهشگر تاریخ اسلام به گفت‌وگویی عمیق بنشینیم.
این سریال که به ابعاد زندگی و نهضت حضرت مسلم بن عقیل (ع) می‌پردازد، چالش‌ها و پرسش‌هایی را در خصوص تطابق روایت‌های تاریخی با درام نمایشی مطرح کرده است.
در این مصاحبه اختصاصی حجت‌الاسلام موسوی مطلق به تفصیل درباره ویژگی‌های شخصیتی حضرت مسلم (ع)، تصویر کوفیان در تاریخ و هنر، صحت تاریخی روایات سریال و رسالت هنر در بازنمایی تاریخ اسلام سخن گفت.
با ما همراه باشید تا پرده از زوایای پنهان این اثر تاریخی و پیام‌های جاودان نهضت مسلم (ع) برداریم.
ویژگی‌های برجسته حضرت مسلم (ع): ایمان راسخ، شجاعت و تدبیر
* از نگاه تاریخی، مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی حضرت مسلم بن عقیل (ع) که باید در یک اثر نمایشی مورد توجه قرار گیرد چیست؟
از مهم‌ترین ویژگی‌های حضرت مسلم () که در منابع معتبر تاریخی آمده و باید در آثار نمایشی برجسته شود:
ـ ایمان راسخ و ولایت‌مداری: او تنها به خاطر اعتماد امام حسین (ع) مأموریت را پذیرفت و جان خود را فدای ولایت کرد. با اینکه امام حسین (ع) برادر همسرش بود، اما ارادت به امام به خاطر جایگاه امامت او بود.
ـ شجاعت و استقامت: در برابر خیانت مردم کوفه و محاصره دشمن، حتی یک لحظه ضعف نشان نداد، مقاومت را تا سر حد شهادت ادامه داد.
ـ تدبیر و سیاست: مسلم بن عقیل (ع) تنها یک فرمانده نظامی نبود، بلکه نماینده امام و مأمور ارزیابی شرایط کوفه بود. سیاست‌ورزی او در خروج از مکه، ورود به کوفه و جمع‌کردن بیعت‌ها، تدبیر او در مواجهه با تهدید‌ها و حتی سکوت حکیمانه‌اش در لحظاتی حساس، نشان از هوش بالای او دارد.
ـ غربت و مظلومیت: پایان دردناک او و بی‌وفایی مردم، جنبه عاطفی بسیار مهمی برای نمایش دارد.
ـ مظلومیتی که در اوج عزت بود: حتی در لحظه مرگ، دست از ادب نسبت به امام برنداشت. فقیه و دین‌شناس بودن نیز یکی از امتیازات برجسته حضرت مسلم بن عقیل علیه‌السلام بوده است.
کوفیان در «مهمان‌کشی»: روایتی پیچیده یا ساده‌انگارانه؟
* آیا تصویر ارائه‌شده از مردم کوفه در این سریال با روایت‌های تاریخی منطبق است یا نیاز به اصلاح و دقت بیشتری دارد؟
تصویر مردم کوفه در منابع تاریخی معمولاً با مفاهیمی، چون بی‌وفایی، ناپایداری، نفاق، ترس و دنیاطلبی همراه است. در عین حال، برخی از مردم کوفه، یاران وفادار امام بودند و بخش اعظم شهدای کربلا کوفی هستند، بلکه اتفاقاً باید مردم مدینه مورد نقد قرار بگیرند که چرا امام را همراهی نکردند و یاری نکردند.
معمولاً این سریال‌ها این جمعیت را به شکل کلی‌گرا و یکنواخت نشان می‌دهند، حال‌آنکه باید تفاوت میان عوام و خواص (مثل شبث بن ربعی، محمد بن اشعث و …) رعایت شود. باید نشان داده شود که چگونه دستگاه یزید و عبیدالله بن زیاد با تهدید، تطمیع، جاسوسی و رعب‌افکنی مانند شعار سایه جنگ، جو را تغییر دادند.
در نهایت اینکه تصویر مردم کوفه اگر صرفاً سیاه یا سفید باشد، تاریخی نیست. از سویی دیگر واقع‌گرایی تاریخی نیازمند ظرافت در بازنمایی این پیچیدگی‌هاست.
همخوانی «مهمان‌کشی» با منابع معتبر تاریخی
*حجت‌الاسلام موسوی‌مطلق آیا روایت سریال از مأموریت حضرت مسلم در کوفه، با منابع معتبر تاریخی مانند لهوف، ارشاد مفید یا تاریخ طبری همخوانی دارد؟
استفاده سریال‌ها از منابعی، چون لهوف سید بن طاووس، ارشاد شیخ مفید و تاریخ طبری نشان می‌دهد که در بسیاری از موارد، روایت سریال‌ها به منظور درام‌سازی دچار تغییر ترتیب وقایع، اضافه‌کردن دیالوگ‌های تخیلی، بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی برخی شخصیت‌ها یا حذف برخی دیگر می‌شود. البته چارچوب کلی تاریخی در این سریال حفظ شده است در نتیجه می‌توان آن را قابل قبول دانست، ولی باید پانوشت و مشاوره تاریخی دقیق همراه سریال باشد تا مخاطب دچار برداشت نادرست نشود.
در این اثنا باید توجه شود طبری به تنهایی منبع کاملی نیست، چرا که شیطنت در این اثر تاریخی بسیار وجود دارد، همچنین نویسنده محترم و محقق بسیار در این زمینه تلاش کرده بود و مرکز سیمافیلم با تلاش شبانه‌روزی عوامل این اثر خاص را به ظهور رساندند.
رسالت هنر دینی: پرهیز از خط قرمز‌ها و واقع‌گرایی تاریخی
* چگونه می‌توان در آثار نمایشی مذهبی، از مرز خط قرمز‌های شرعی عبور نکرد و در عین حال واقعیت تاریخی را به تصویر کشید؟
این سؤال در یک جمله است، اینکه «آمیزه‌ای از تقوا، مشاوره با فقها و کارشناسان و تحلیل‌گران تاریخی و درک عمیق هنری باید وجود داشته باشد.»
بنابراین راهکار‌های مناسب در این زمینه شامل مواردی نظیر استفاده از مشاور مذهبی و تاریخی در کنار کارگردان، عدم نمایش چهره‌های معصومین به‌شکل مستقیم. پرهیز از نسبت دادن بدون سند به ائمه معصومین علیهم السلام، پرهیز از تحریف کلام یا رفتار شخصیت‌ها، توجه به حرمت‌زدایی نکردن از وقایع مقدس، پرهیز از اغراق‌های عاطفی بی‌ریشه یا سخیف، رعایت ادب کلامی و نوع پوشش بازیگران حتی در نقش منفی‌ها است.
«نهضت پیشینی» حضرت مسلم (ع) و پیام‌های سیاسی امروز
* چرا مأموریت حضرت مسلم را می‌توان نوعی «نهضت پیشینی» و زمینه‌ساز قیام عاشورا دانست؟ در واقع این حرکت چه پیام سیاسی برای امروز دارد؟
مأموریت حضرت مسلم؛ مأموریتی اکتشافی و انقلابی بود. او فرستاده امام برای سنجش آمادگی مردم برای انقلاب بود. با آمدن او، نقاب از چهره کوفه افتاد و بستر قیام عاشورا نمایان شد. همچنین مشکلات به وجود آمده برای حضرت مسلم (ع) نشان داد که راه امام، راه خون است، نه بیعت.
پیام سیاسی برای امروز نیز این می‌تواند باشد که؛ اهمیت پیشاهنگی فکری و فرهنگی قبل از هر قیام، اینکه موفقیت یک نهضت، بدون بصیرت مردم، ممکن نیست؛ بنابراین وفاداری، عقلانیت سیاسی و ثبات قدم در مسیر حق بسیار حیاتی است. البته دقت فراوان پیرامون جریان نفوذ هم ضروری است، چرا که در جریان معقل نفوذ کار خودش را انجام می‌دهد.
درس‌هایی از سرنوشت حضرت مسلم (ع) برای مسئولان و جامعه امروز
* چه درس‌هایی می‌توان از سرنوشت حضرت مسلم برای مسئولان و جامعه امروز گرفت؟ آیا این سریال توانسته چنین پیامی را منتقل کند؟
درس‌ها:
ـ مسئولان باید بدانند که بی‌پشتوانگی مردمی و عدم صداقت خواص و نخبگان، منجر به شکست می‌شود.
ـ جامعه باید بفهمد که سکوت در برابر ظلم و دنیاطلبی نخبگان، زمینه‌ساز فاجعه است.
سریال‌ها اگر این مفاهیم را از حالت شعاری بیرون آورند و در درام شخصیت‌محور، با دکوپاژ قوی پیاده کنند، می‌توانند چنین پیامی را منتقل کنند و در این سریال شما با شخصیت‌ها و موضوعاتی آشنا می‌شوید که کمتر به آنان پرداخته می‌شود.
از سویی دیگر در بسیاری از آثار، به‌دلیل سطحی‌نگری یا نگاه تک‌بعدی و فاقد تحلیل، این پیام‌ها منتقل نمی‌شود.
اهمیت رسانه و هنر در بازسازی تاریخ اسلام و مسئولیت سازندگان
* نقش رسانه و هنر در بازسازی تاریخ اسلام چقدر اهمیت دارد و چه مسئولیت‌هایی بر عهده سازندگان چنین آثاری است؟
رسانه و هنر، زبان امروز مردم‌اند. اگر تاریخ اسلام صرفاً در کتاب‌ها بماند، نسل جدید آن را لمس نمی‌کند و لازم است تعبیر استاد عزیز فقیه عارف آیت الله العظمی جوادی آملی را تذکر دهم و آن اینکه اگر قرار بود در این عصر پیغمبری بیاید معجزه او فیلم و سریال بود.
مسئولیت‌هایی که شامل حال سازندگان می‌شود در مواردی، چون امانت‌داری تاریخی، جذاب‌سازی بدون تحریف.
حفظ قداست در کنار خلق اثر هنری و همکاری با متخصصان دین و تاریخ مطرح می‌شود.. امیدوارم در سال‌های پیش رو شاهد خلق آثار پیرامون تمام چهارده معصوم (ع) باشیم.
روایت دراماتیک: تحریف یا تبیین مفاهیم دینی؟
آیا روایت دراماتیک از تاریخ اسلام، باعث تحریف ناخواسته می‌شود یا می‌تواند ابزری برای تبیین بهتر مفاهیم دینی باشد؟
بستگی به رویکرد سازنده دارد. اگر بر اساس منبع، با نظارت متخصص و با درک دراماتیک واقعی نوشته شده باشد، روایت دراماتیک می‌تواند:
ـ مفاهیم عمیق دینی مانند ایثار، ولایت‌پذیری، صبر، استقامت و… را به زبان تصویر منتقل کند.
ـ در دل شخصیت‌پردازی، اخلاق اسلامی و تطبیق با روز را برجسته سازد.
ـ، اما اگر صرفاً بر مبنای احساسات، تخیل آزاد یا نگاه تجاری باشد، حتماً دچار تحریف خواهد شد.
البته در مهمان‌کشی اوج و فرود‌های خوبی را به نمایش گذاشت.
انتهای پیام/
