اهمیت تمدنی اربعین در وحدت مسلمانان و مقابله با استکبار

خبرگزاری آنا؛ راهپیمایی اربعین حسینی به‌عنوان یکی از باشکوه‌ترین و بزرگ‌ترین تجمعات مذهبی جهان هر ساله میلیون‌ها زائر از اقصی نقاط دنیا را در مسیر عشق به امام حسین (ع) گرد هم می‌آورد و نمادی از وحدت، مقاومت و زیست مومنانه در برابر ظلم و استکبار است.

طبق آمار اخیر بیش از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در سامانه سماح برای شرکت در این رویداد ثبت‌نام کرده‌اند و تاکنون یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از مرز‌های کشور خارج شده‌اند. این حماسه عظیم که ریشه در آموزه‌های اسلامی و شهادت امام حسین(ع) دارد نه فقط فرصتی برای تحول فرهنگی و تربیتی است؛ بلکه به‌عنوان مقدمه‌ای برای تمدن‌سازی اسلامی و تقویت دیپلماسی فرهنگی عمل می‌کند.

در گفتگوی پیش رو، حجت‌الاسلام حسن خیری رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان قم، ابعاد تاریخی، معنوی و تمدنی اربعین را بررسی کرده و به تأثیر آن بر وحدت جهان اسلام، مقابله با افراط‌گرایی و نقش حمایتی دانشگاه آزاد اسلامی در این رویداد می‌پردازد.

گفت‌وگو با خیری را پی می‌گیریم؛ 

 آنا: راهپیمایی اربعین که به‌عنوان بزرگ‌ترین تجمع مذهبی جهان شناخته می‌شود، چه اهمیت تاریخی و معنوی برای شیعیان دارد و چگونه از زمان امام حسین(ع) تاکنون تکامل یافته است؟

خیری: اربعین در آموزه‌های اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد. عدد 40 در شبانه‌روز و امثال آن، نشانه بلوغ است. رسول خدا(ص) نیز در 40 سالگی به بلوغ رسیدند و مبعوث شدند. گفته می‌شود که اگر انسان 40 شبانه‌روز نمازش را به پا نگه دارد، خداوند چشمه‌های حکمت را از دل او به زبانش جاری می‌کند. همچنین در قرآن از نسل قوم موسی سخن می‌رود که وقتی 40 ساله می‌شود، روزی شکرگزاری پیدا می‌کند و می‌گوید: خدایا، رسم سپاسگزاری را به من بیاموز تا از پدر و مادر و نعمت‌های الهی شکر کنم.

در آموزه‌های ما، اربعین به‌صورت خاص به 40 روز پس از شهادت امام حسین(ع) اختصاص یافته و بر زیارت آن تأکید شده، بزرگداشت اربعین یکی از نشانه‌های شیعه بودن است، مانند بلند صلوات فرستادن یا انگشتر به دست راست کردن. اگر رمز بقای اسلام، شهادت امام حسین(ع) بوده، اربعین پختگی است که ما را به سمت تمدن اسلامی پیش می‌برد.

مناسک در حج ظاهراً عبادتی فردی به نظر می‌رسد و بیشتر به سوی خدا رفتن است، هر یک حرکتی اجتماعی بوده که مکمل حج برای تمدن‌سازی محسوب می‌شود. در حج بندگی خدا را آموخته و در اربعین می‌آموزیم چگونه این بندگی را به اجرا بگذاریم؛ بنابراین اربعین قطعه‌ای از تحقق تمدن اسلامی است که در آن همه به سوی یک قطب حرکت می‌کنند؛ قطبی که نماد حماسه و ثارالله بوده و نشانه خداست، یعنی کربلا.

اهمیت تاریخی و معنوی اربعین و تکامل آن از زمان امام حسین(ع)

در اینجا، فرهنگ زیست مؤمنانه، عدالت و بی‌توجهی به تعلقات اجتماعی غیر خدامحور مانند نژادپرستی و ملیت‌گرایی که رقابت‌های ناسالم در آن وجود دارد، مشاهده می‌شود. کودک و پیر، ثروتمند و فقیر، روستایی و شهری همه یک‌رنگ هستند و به یکدیگر کمک می‌کنند تا به یک آرمان و آرزو برسند. اربعین نماد تمدنی و زیست مؤمنانه است.

این اربعین در گذشته نیز پاس داشته می‌شد؛ طریق‌العلما راهی بود که از نجف به سمت کربلا می‌رفتند و چون غالباً علما به این حرکت نمادین و مناسکی مقید بودند به آن طریق‌العلما می‌گفتند که هنوز هم وجود دارد. اما در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از آزادی عراق از دست حزب بعث و فراگیر شدن روحیه مقاومت، حضور سردارانی مثل شهید سلیمانی و حضور همه امت در مقابله با حرکت ضد انسانی داعش، باعث شد که یک جنبش اجتماعی بسیار وسیع شکل بگیرد.

این حرکت نه خواست علما است و نه خواست عراقی‌ها، بلکه خواست همه امت اسلامی بوده و همه در این اجتماع شرکت می‌کنند. این اتفاق بسیار عظیم است که در سال‌های اخیر شکل گرفته و روزبه‌روز بر عزت اسلامی و امت اسلامی با چنین حرکت‌هایی افزوده می‌شود. همان‌طور که گفتید، بزرگ‌ترین اجتماع بشریت در اربعین شکل می‌گیرد با رنج الهی و خدایی، با آموزه‌ها و هنجار‌های انسانی و الهی که در هیچ جای دیگری مصداق ندارد.

حتی حج در معانی اربعین کم می‌آورد؛ اربعین نمادی باعظمت‌تر حتی نسبت به حج بوده و می‌توان گفت جایی است که نعمت تمام و دین کامل شده؛ زیرا همه اینها در اثر اربعین اتفاق می‌افتد. حرکت مؤمنانه و رابطه امام و امت یکی از ویژگی‌های اربعین بوده که حتی خاص شیعیان نیست. اهل تسنن، ارامنه و پیروان ادیان دیگر نیز حضور دارند؛ زیرا این یک حرکت انسانی است. همه نسبت به ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی در برابر مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش احساس انسانی دارند و آن را بزرگ می‌دارند. انسان‌هایی که اسوه هستند، خاص شیعیان نیستند و این یکی از ویژگی‌های تمدنی اربعین است.

آنا: اربعین چه تأثیری بر وحدت مسلمانان در جهان اسلام گذاشته و چگونه می‌تواند به مقابله با افراط‌گرایی و تقویت گفت‌وگوی بین‌فرقه‌ای کمک کند؟

خیری: یکی از ویژگی‌های اربعین عناصری است که همه را به هم متصل می‌کند. همه دلدادگان به عدالت، ظلم‌ستیزی، رفتار‌های مؤمنانه و زیست انسانی دور هم جمع می‌شوند. برای نمونه، گاندی جنبشی علیه استکبار و استعمار انگلیس برپا کرد و می‌گفت رهبرم امام حسین(ع) است که فرمود: هیهات من الذله. او مسلمان نبود؛ اما در این حرکت قرار داشت و رهبرش را امام حسین (ع) می‌دانست.

روحیه مقاومت در نهضت‌های گذشته مستقیم یا غیرمستقیم به حرکت امام حسین(ع) متصل بوده؛ یعنی رود خونی که برای حرکت به سمت تمدن انسانی و اسلامی جاری است. با این حساب، شاخصه‌هایی دارد که علیه ظلم، داعش، استکبار و استعمار مقابله می‌کند و همه در این جنبش و حماسه احساس می‌کنند شریک هستند، جای دارند و به رسمیت شناخته می‌شوند؛ بنابراین کسی مانع نمی‌شود و احساس منع نمی‌کند.

تأثیر اربعین بر وحدت مسلمانان و مقابله با افراط‌گرایی

این جایی است که همه از همه اقشار می‌آیند؛ اقشاری که استعمار و استکبار با آنها میانه خوبی ندارند. نگاه کنید به کاری که شیخ زکزاکی در نیجریه انجام داد و حرکت نمادین اربعین را آنجا برپا کرد؛ اما دستگاه حاکم آن وضعیت را برنمی‌تابید، پسرانش را شهید کرد و مانع‌تراشی کرد. یا در جا‌هایی مثل آذربایجان حتی اجازه عزاداری به شیعیان داده نمی‌شود.

روحیه عزاداری و پاسداشت امام حسین(ع) که اجمال آن در اربعین بوده ، چیزی تمدن‌ساز است. هر گوشه‌ای از جهان را نگاه کنید این حرکت روزبه‌روز گسترش یافته اکنون به‌صورت تجمعی در عراق بین نجف و کربلا اتفاق افتاده؛ اما در جا‌های دیگر حتی در شهر‌هایی که کاخ‌های کفر و استعمار مستقر است، مردم با اجتماعات بیشتر می‌آیند و به این سیل می‌پیوندند؛ زیرا این حرکت باعث می‌شود که ظهور امام زمان (عج) نزدیک شود.

آنا: نقش دانشگاه آزاد اسلامی را در راهپیمایی اربعین چگونه ارزیابی می‌کنید؟ این دانشگاه با فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و خدماتی چگونه می‌تواند این رویداد را حمایت کند؟

خیری: اکنون در عمود ۱۱۶۳، موکب پزشکی شهید طهرانچی با بیش از 30 پزشک و پرستار در حال درمان زائران است. کاری که چند سال پیش به‌صورت محدود در دانشگاه آزاد اسلامی استان قم انجام می‌شد، امسال با برپایی موکب رسمی به نام شهید طهرانچی در عمود ۱۱۶۳، خدمات پزشکی ارائه می‌دهد.

نقش دانشگاه آزاد اسلامی در حمایت از راهپیمایی اربعین

موکب‌های دیگری نیز در مسیر و در شهر‌هایی که زائران به سمت عراق حرکت می‌کنند، مانند استان‌های مرزی، بسیار فعال هستند؛ هم به لحاظ ارائه خدمات و پذیرایی، هم رفاه، اسکان و پزشکی؛ بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان دانشگاه اجتماعی که شعار آن است و شهید دکتر طهرانچی نماد آن بود، روزبه‌روز خود را به‌عنوان دانشگاهی در تراز انقلاب بالا می‌برد و امروز پرچم دانشگاه با نوآوری‌های فرهنگی، پزشکی و خدماتی برپاست.