اربعین حسینی؛ ابرقدرت نرم در قلب غرب آسیا
خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ اربعین حسینی، فراتر از یک مراسم مذهبی به‌عنوان یک پدیده عظیم اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در تاریخ بشریت به شمار می‌آید.
این رویداد که هرساله میلیون‌ها زائر از نقاط مختلف جهان را به سمت کربلای معلی می‌کشاند، نه‌تنها به‌عنوان یک تجمع مذهبی بزرگ شناخته می‌شود، بلکه به‌دلیل ابعاد ژئوپلیتیکی و تأثیر عمیق آن بر روابط بین‌الملل و دین‌داری در سطح جهانی به یک حرکت اجتماعی مهم تبدیل شده است.
حضور گسترده و متنوع زائران از کشورهای مختلف، اربعین حسینی را به یک رویداد جهانی تبدیل کرده که قادر است پیام‌های عمیق انسانی و فرهنگی را در سطح جهانی منتشر کند.
این مراسم به‌عنوان نمادی از همبستگی و وحدت مسلمانان، شبکه‌ای از هویت شیعی و اسلامی را در منطقه ایجاد میکند و به تقویت روابط فرهنگی و اقتصادی میان کشورها به‌‌خصوص ایران و عراق، کمک میکند.
اربعین حسینی به‌عنوان ابزاری برای تقویت دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران عمل میکند و به‌واسطه آن، قدرت نرم ایران در جهان اسلام و فراتر از آن نیز به نمایش گذاشته می‌شود.
در دنیای امروز که بسیاری از کشورها با چالش‌های جدی امنیتی و فرهنگی روبه‌رو هستند، اربعین حسینی به‌عنوان یک پدیده مردمی و خودجوش، واکنشی به جریانات افراطی و تروریستی است.
این حرکت، تصویری انسانی و مثبت از اسلام و تشیع ارائه می‌دهد و به‌عنوان یک رسانه برای گفتمان عدالت و مظلومیت به تقویت همبستگی میان مسلمانان و گروه‌های عدالت‌خواه در سطح جهانی کمک میکند.
پیام‌های اربعین حسینی شامل ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی و وحدت، ظرفیت‌های بالایی برای ایجاد اتحاد میان مسلمانان و گروه‌های مختلف در سطح بین‌المللی دارد.
این مراسم می‌تواند به بستری برای گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و بین‌مذهبی تبدیل شود و با حضور افرادی از ادیان و مذاهب مختلف، همبستگی انسانی را تقویت کند.
با توجه به این ظرفیت‌ها، بهره‌برداری مؤثر از اربعین حسینی در حوزه دیپلماسی عمومی و قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران، نیازمند استراتژی‌های مشخصی است.
تولید محتوای مناسب و روایتگری از این رویداد به زبان‌های مختلف، تقویت شبکه‌های نخبگانی و دعوت از شخصیت‌های فرهنگی و اجتماعی برای شرکت در این مراسم ازجمله اقداماتی هستند که می‌توانند به فعال‌سازی ظرفیت‌های اربعین کمک کنند.
در نهایت، اربعین حسینی به‌عنوان یک پدیده جهانی، می‌تواند به‌عنوان یک عامل مؤثر در شکل‌دهی به گفتمان‌های جدید بین‌المللی و تقویت روابط فرهنگی و اجتماعی میان کشورها عمل کند و با ایجاد همبستگی میان مسلمانان و گروه‌های عدالت‌خواه، به ترویج مفاهیم انسانی و اخلاقی در سطح جهانی کمک کند.
خبرنگار آنا درراستای بررسی دقیق‌تر ابعاد مختلف اربعین حسینی و پیام‌های آن برای جوامع امروز گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام محمدعلی رنجبر رئیس هیئت مدیره موسسه مطالعات راهبردی «جهان تمدن رسالت» و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم ترتیب داده است.
همگرایی هویتی شیعه با اربعین حسینی
آنا: اربعین حسینی با توجه به گستردگی حضور زائران از کشورهای مختلف و تمرکز جمعیتی در یک نقطه زمانی و مکانی خاص، چگونه می‌تواند به‌عنوان یک پدیده ژئوپلیتیکی در منطقه غرب آسیا و در سطح بین‌الملل مورد تحلیل قرار گیرد؟
رنجبر: اربعین حسینی صرفاً یک مراسم دینی نیست، بلکه پدیده‌ای عظیم با ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و حضور میلیون‌ها زائر از کشورهای مختلف در یک نقطه جغرافیایی مشخص، این حرکت را به رخدادی ژئوپلیتیکی در غرب آسیا و حتی فراتر از آن تبدیل کرده است.
اربعین حسینی دارای ابعاد ژئوپلیتیکی است که به شرح زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
همگرایی هویتی منطقه‌ای
اربعین شبکه‌ای از هویت شیعی و اسلامی در منطقه می‌سازد و وحدت مذهبی را تقویت میکند.
قدرت نرم جمهوری اسلامی
ایران از ظرفیت اربعین برای تقویت دیپلماسی فرهنگی و نفوذ نرم در عراق و جهان اسلام استفاده میکند.
رونق اقتصاد سیاسی زیارت
پیوند اقتصادی ایران و عراق از طریق زیرساخت‌ها، خدمات و گردش مالی زائران گسترش می‌یابد.
قدرت‌نمایی در برابر افراط‌گرایی
این حرکت مردمی، واکنشی به جریان‌های تکفیری و تروریستی است و چهره‌ای دیگر از اسلام را نمایش می‌دهد.
بُعد بین‌المللی و رسانه‌ای
با حضور زائرانی از ده‌ها کشور، اربعین به رسانه‌ای برای گفتمان عدالت، مظلومیت و امت‌سازی جهانی تبدیل شده است.
آنا: پیام‌ها و ظرفیت‌های اربعین حسینی در حوزه دیپلماسی عمومی و قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران چیست؟ چگونه می‌توان از این رویداد عظیم برای ارتقای وجهه بین‌المللی ایران و معرفی فرهنگ تشیع بهره‌برداری مؤثرتر کرد؟
رنجبر: اربعین حسینی یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات مذهبی جهان است که با حضور گسترده مردمی، فرصت بی‌نظیری برای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی فراهم می‌آورد و این پدیده می‌تواند به‌عنوان سکوی تقویت قدرت نرم ایران و معرفی فرهنگ تشیع عمل کند.
پیام‌ها و ظرفیت‌های اربعین در دیپلماسی عمومی و قدرت نرم شامل موارد زیر است:
نمایش مردمی بودن تشیع
اربعین نماد همدلی، ایثار و مشارکت داوطلبانه مردمی است که چهره‌ای انسانی و مردمی از فرهنگ شیعه ارائه می‌دهد.
تقویت همبستگی فراملی شیعیان
حضور زائرانی از ده‌ها کشور به انسجام هویتی و مذهبی فراتر از مرزهای ملی کمک میکند.
ابزار تبلیغ غیررسمی جمهوری اسلامی
ایران با ارائه خدمات، میزبانی، رسانه‌سازی و مشارکت در امنیت زائران، چهره‌ای مثبت از خود به نمایش می‌گذارد.
خنثی‌سازی تبلیغات منفی
اربعین حسینی فرصتی برای مقابله با روایت‌های ضدایرانی و اسلام‌هراسی در سطح رسانه‌های بین‌المللی است.
از توسعه دیپلماسی زائرمحور تا حمایت از روایتگری بین‌المللی
آنا: راهکارهای بهره‌برداری مؤثرتر از رویداد پیاده‌روی اربعین حسینی را تشریح کنید.
رنجبر: نخست. حمایت از روایتگری بین‌المللی: تولید محتوا به زبان‌های مختلف و فعال‌سازی رسانه‌های غیردولتی برای بازتاب ابعاد انسانی و فرهنگی اربعین.
دوم. شبکه‌سازی نخبگانی و داوطلبی: دعوت از نخبگان، روزنامه‌نگاران و فعالان فرهنگی سایر کشورها برای حضور و روایتگری از این رویداد.
سوم. توسعه دیپلماسی زائرمحور: تبدیل زائران خارجی به «سفیران فرهنگی» پس از بازگشت به کشور خود، از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی کوتاه‌مدت.
آنا: برگزاری مراسم اربعین و مدیریت آن، چه تأثیراتی بر روابط دوجانبه و چندجانبه ایران با کشورهای همسایه به‌ویژه عراق داشته و دارد؟ آیا این رویداد می‌تواند به عنوان بستری برای همکاری‌های منطقه‌ای فراتر از موضوعات امنیتی عمل کند؟
رنجبر: اربعین حسینی قطعاً بر روابط دوجانبه و منطقه‌ای تأثیر مثبت می‌گذارد و تقویت همکاری ایران و عراق یکی از این موارد است و هماهنگی در امور امنیتی، حمل‌ونقل، خدمات‌رسانی و مرزبانی، اعتماد متقابل بین دو کشور را افزایش داده است.
الگوی موفق تعامل غیرسیاسی
اربعین حسینی فرصتی برای همکاری فرهنگی و مردمی است که از تنش‌های سیاسی فراتر می‌رود و تعاملات را در سطح اجتماعی تحکیم میکند.
زمینه‌ساز دیپلماسی منطقه‌ای مردم‌محور
اربعین حسینی حضور زائرانی از کشورهای مختلف، ظرفیت ایجاد چارچوب‌های همکاری منطقه‌ای در حوزه‌های فرهنگی، بهداشتی و لجستیکی را فراهم می‌آورد.
افزایش نقش مردم در روابط بین‌دولتی
مشارکت میلیونی مردم، دیپلماسی رسمی را با پشتیبانی اجتماعی و فرهنگی تقویت میکند.
آنا: در بستر تحولات جاری نظام بین‌الملل، اربعین حسینی چه پیام‌ها و چالش‌هایی را برای قدرت‌های بزرگ و ساختارهای موجود بین‌المللی (مانند سازمان ملل متحد) به همراه دارد و آیا این رویداد می‌تواند در شکل‌دهی به گفتمان‌های جدید بین‌المللی نقش ایفا کند؟
رنجبر: در شرایطی که نظم بین‌الملل با بحران‌های مشروعیت، جنگ‌های نیابتی و بی‌عدالتی ساختاری روبه‌روست، اربعین حسینی به‌عنوان یک جنبش خودجوش، مردمی و فراملی، حامل پیام‌های متفاوتی برای جهان امروز است.
پیاده‌روی اربعین حسینی می‌تواند پیام‌ها و چالش‌ها برای قدرت‌های بزرگ و نهادهای بین‌المللی داشته باشد که بازتعریف قدرت و مشروعیت از آن جمله است، اربعین حسینی نشان می‌دهد که قدرت اجتماعی و فرهنگی، فراتر از سلاح و رسانه، می‌تواند نظم‌ساز باشد.
ازسوی دیگر اربعین حسینی چالش‌های بسیاری برای نظم سکولار غربی درپی داشته و دارد، به‌طوری که حضور میلیونی بر محور دین و معنویت، پرسشی جدی درباره کارآمدی نظم لیبرال - سکولار مطرح میکند.
بی‌توجهی نهادهای بین‌المللی
سکوت رسانه‌های جهانی و نهادهایی مانند سازمان ملل نسبت به این پدیده، مشروعیت‌شان را زیرسؤال می‌برد.
پیام عدالت‌خواهی و صلح مردمی
اربعین حسینی، گفتمانی اخلاق‌محور و مردمی از مقاومت، کرامت و عدالت ارائه میکند که در تقابل با منطق قدرت‌محور غرب است.
آنا: آیا اربعین حسینی با تأکید بر مفاهیم ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی و وحدت، ظرفیت لازم برای ایجاد اتحاد و همبستگی میان مسلمانان جهان و حتی گروه‌های عدالت‌خواه در سطح بین‌الملل را دارد و چگونه می‌توان این ظرفیت را فعال‌تر کرد؟
رنجبر: اربعین حسینی فراتر از یک مناسک مذهبی حامل مفاهیمی جهانی چون ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی، ایثار و وحدت است و همین مفاهیم، آن را به بستری بالقوه برای همبستگی جهانی تبدیل میکند.
اربعین حسینی ظرفیت‌های بالایی برای اتحاد مسلمانان و عدالت‌خواهان جهان دارد و اشتراک مفهومی فرامذهبی و فراملی از جمله این ظرفیت است.
پیام‌های عاشورا مرز مذهبی ندارد و قابل‌فهم برای همه انسان‌های آزاده است، ازسوی دیگر اربعین حسینی زمینه‌ساز گفت‌وگوی میان‌فرهنگی و بین‌مذهبی بوده و حضور اهل سنت، مسیحیان و حتی غیرمذهبی‌ها در اربعین، ظرفیت همبستگی انسانی را تقویت کرده است.
اربعین ظرفیت شکل‌دهی به جبهه عدالت‌خواهان جهانی را دارد
مفاهیم اربعین می‌توانند الهام‌بخش شبکه‌سازی میان گروه‌های ضدنظام سلطه و ظلم جهانی شوند.
آنا: راه‌های فعال‌سازی ظرفیت اربعین حسینی چیست؟
رنجبر: نخست. تولید روایت جهانی از اربعین و تبیین پیام‌های جهانی عاشورا به زبان‌های مختلف و با ادبیات قابل‌فهم برای افکار عمومی دنیا از جمله آن است.
گسترش حضور نخبگان و عدالت‌خواهان جهانی، دعوت از شخصیت‌های مستقل، فعالان اجتماعی و رسانه‌ای برای تجربه مستقیم پیاده‌روی، تقویت نهادهای مردمی بین‌المللی مرتبط با اربعین حسینی و ایجاد شبکه‌هایی از فعالان فرهنگی، رسانه‌ای و اجتماعی در کشورهای مختلف با محور اربعین حسینی از دیکر مسیرهای فعال‌سازی ظرفیت اربعین در دنیاست.
انتهای پیام/
