مرجعیت علمی یعنی محل رجوع بودن نه صرفاً عالم بودن

به گزارش خبرنگار آنا، نشست تخصصی «مرجعیت علمی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» صبح امروز (چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت) با حضور جمعی از اندیشمندان در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شد.

در این نشست، دکتر غلامحسین رحیمی با اشاره به چالش‌های دستیابی به مرجعیت علمی در ایران اظهار کرد: در اسناد توسعه‌ای کشور، هدف‌گذاری‌هایی برای کسب جایگاه‌های برتر علمی در سطح جهانی انجام شده، اما این اهداف عمدتاً آرمان‌گرایانه بوده‌اند و کمتر بر پیش‌نیاز‌های واقعی و زمینه‌های تاریخی مرجعیت علمی استوار بوده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه مفهوم مرجعیت علمی منطقه‌ای، تعریف دقیقی ندارد، افزود: نمی‌توان هدف‌گذاری کرد که ایران مرجع علمی برای برخی کشور‌ها نظیر ترکیه باشد، اما برای دیگر کشور‌ها نه. مرجعیت علمی، مفهومی جهانی است و صرفاً با شاخص‌سازی داخلی یا منطقه‌ای محقق نمی‌شود.

رحیمی با نگاهی تاریخی به تمدن‌های پیشروی علمی در جهان تصریح کرد: در تاریخ تمدن بشری، تنها سه تمدن یونانی، اسلامی و غربی توانسته‌اند به مرجعیت علمی جهانی دست یابند. تمدن یونانی با وجود پراکندگی جغرافیایی و فقدان ساختار سیاسی متمرکز، چند قرن پیشوای علم بود. تمدن اسلامی نیز با تکیه بر سنت دینی و روحیه مدارا، در اوج تمدن علمی ایستاد. تمدن غربی نیز با عبور از دوران رکود علمی قرون وسطی، به تدریج مرجعیت جهانی را به دست آورد.

وی پنج مؤلفه اساسی مرجعیت علمی را «دانشمندی، پرسشگری، برتری علمی، پیشوایی و پایداری» دانست و افزود: مرجعیت علمی زمانی محقق می‌شود که جامعه‌ای سنت پژوهشگری نهادینه، نظام شاگردپروری فعال و تداوم در تولید دانش داشته باشد. مرجع بودن، صرفاً به معنای عالم بودن نیست؛ بلکه به معنای رجوع دیگران برای آموختن و بهره‌گیری از دانش ماست.

معاون سابق پژوهش و فناوری وزارت علوم ادامه داد: مرجعیت علمی نباید مقطعی و گذرا باشد. نوسانات شدید در تولید دانش، نشانه‌ای از نبود پایداری است و مرجعیت علمی نیازمند تداوم دست‌کم چند قرنه است.

رحیمی همچنین بر نقش بستر‌های اجتماعی و فرهنگی در شکل‌گیری مرجعیت علمی تأکید کرد و گفت: حکمرانی علمی، روحیه مدارا، پویایی فرهنگی، و اهمیت دادن به دانشمندان از سوی حاکمان، مؤلفه‌هایی کلیدی در شکل‌گیری تمدن‌های علمی بوده‌اند. در تمدن اسلامی، احترام به علم و اهل علم از ارکان اصلی حکومت‌ها بوده و باید این نگاه در سیاست‌گذاری‌های امروز احیا شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در پایان تأکید کرد: برای تحقق مرجعیت علمی در ایران معاصر، باید هم به مؤلفه‌های درونی مرجعیت توجه کنیم و هم بستر‌های لازم را در جامعه فراهم سازیم؛ از جمله بازتعریف حکمرانی علم، نهادینه‌سازی فرهنگ پژوهش، ارتقای کیفیت آموزش، و پیوند مؤثر علم با نیاز‌های واقعی جامعه.