پیشرفت علمی ایران چشمگیر اما ناکافی؛ راه مرجعیت جهانی هنوز دور است

به گزارش خبرنگار آنا، نشست تخصصی «مرجعیت علمی» صبح امروز (چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴) با حضور جمعی از اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شد.

در این نشست، صمدنژاد ابراهیمی، مدیرکل پژوهشی وزارت علوم، با ارائه سخنرانی‌ای با محوریت «طراحی مسیرهای میان‌رشته‌ای برای دستیابی به مرجعیت علمی: تحلیلی بر پایه نقشه فضای علم و پیچیدگی علمی»، اظهار داشت: در عصر کنونی که با پیچیدگی علمی مواجه هستیم، پیش‌بینی‌های خطی دیگر پاسخگو نیستند. ما باید به‌سمت رویکردهای نوینی حرکت کنیم که بر پایه شناخت مزیت‌های نسبی کشور در حوزه‌های علمی استوار باشد. تحلیل نقشه علم و بررسی سطح پیچیدگی علمی می‌تواند در این مسیر راه‌گشا باشد.

وی ادامه داد: داده‌ها نشان می‌دهد که طی دو دهه اخیر، تولیدات علمی ایران رشد چشمگیری داشته؛ اما با وجود انتشار حدود ۴۷۵ سند در زمینه مرجعیت علمی، هنوز فاصله زیادی با کشورهای پیشرو همچون آمریکا، انگلستان و سایر کشورهای اروپایی داریم. کشورهایی مانند روسیه نیز در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های جدی در این حوزه انجام داده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که موضوعاتی مانند علوم انسانی، هنر و پزشکی در تولید اسناد علمی مرتبط با مرجعیت نقش داشته‌اند.

نژاد ابراهیمی با اشاره به مقاله‌ای که بیش از ۳۲۰۰ بار ارجاع شده و به نظریه دولت-ملت در نهادهای جهانی پرداخته بود، گفت: این نمونه نشان می‌دهد که علوم انسانی نیز ظرفیت بالایی در تولید محتوای علمی تأثیرگذار دارد، به‌شرط آنکه این ظرفیت‌ها به‌درستی هدایت و سازماندهی شوند. بر اساس تحلیل کلیدواژه‌ها، تمرکز تحقیقات ما بیشتر بر موضوعاتی چون رهبری، مطالعات کنترل‌شده (عمدتاً در پزشکی)، و تصمیم‌گیری بوده است. با وجود تحریم‌ها، همکاری‌های علمی بین‌المللی ما همچنان محدود بوده و نیازمند تقویت است.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه طی ۳۰ سال گذشته، تولید علمی ایران از ۸۰۰ سند به بیش از ۷۷ هزار سند رسیده و از رتبه ۵۴ به رتبه ۱۷ جهان ارتقا یافته، تأکید کرد: هرچند این رشد در مقایسه با برخی کشورها مانند عربستان و ترکیه قابل توجه است، اما باید توجه داشت که کشورهای رقیب مانند چین و عربستان روند رشد ترکیبی و شتابان‌تری را تجربه می‌کنند.

وی همچنین به نابرابری سرمایه‌گذاری‌ها اشاره کرد و گفت: در حالی که ایران سالانه حدود ۳ میلیارد دلار در حوزه فناوری سرمایه‌گذاری می‌کند، عربستان این رقم را به ۶ میلیارد دلار رسانده است. با این حال، از نظر شاخص استنادپذیری، ایران وضعیت نسبتاً مطلوبی دارد.

مدیرکل پژوهشی وزارت علوم در ادامه افزود: تمرکز بر کیفیت تولید علمی و حرکت به‌سوی حوزه‌هایی که دارای مزیت نسبی هستیم، اولویتی ضروری است. تحلیل نقشه علمی کشور نشان می‌دهد که در حوزه‌هایی مانند پزشکی، مهندسی و شیمی توان رقابت بیشتری داریم. اما در علوم انسانی و اقتصاد، نیازمند سرمایه‌گذاری و حمایت هدفمندتری هستیم.

وی در پایان تأکید کرد: رسیدن به مرجعیت علمی نیازمند طراحی مسیرهای میان‌رشته‌ای، ارتقای کیفیت تولیدات علمی، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری هوشمند در حوزه‌های کلیدی است. با اتخاذ چنین رویکردی می‌توان شکاف موجود را کاهش داد و جایگاه شایسته‌تری در نظام علم جهانی به‌دست آورد.