تغییر ساعت مدارس و ادارات؛ طرحی پرهزینه با تأثیر ناچیز بر کاهش مصرف انرژی

به گزارش خبرنگار آنا، چند وقتی می‌شود که گوشمان به کلمه ناترازی انرژی عادت کرده و در زندگی روزمره خود هم در حال لمس کردن این موضوع هستیم در همین راستا امروز خبری منتشر شد که با تصمیم هیات وزیران، ساعت کار مدارس اعم از نوبت اول و دوم از ساعت ۶ صبح الی۱۳خواهد بود. پیش از این تصمیم هم ساعات کاری ادارات دولتی دستخوش تغییراتی شد.

در این گزارش می‌خواهم به این تصمیم تغییر در شروع و خاتمه کار کارمندان و مدارس بپردازم که آیا واقعا باعث اثرگذاری مثبت در روند کاهش مصرف انرژی خواهد شد؟

گروهی از پژوهشگران و متخصصان حوزه انرژی در گزارشی جامع اعلام کردند، تغییر ساعت رسمی کشور که بار‌ها در ایران اجرا و متوقف شده، تأثیر قابل توجهی بر کاهش مصرف انرژی ندارد و بیشتر تصمیمی سیاسی با پشتوانه‌های شبه‌علمی است.

این تصمیم که از سال ۱۳۷۰ به صورت متناوب در ایران اجرا شده، همواره با چالش‌های متعددی رو‌به‌رو بوده است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد میزان صرفه‌جویی انرژی ناشی از تغییر ساعت در ایران بسیار ناچیز و در حدود ۰.۰۱ درصد از کل مصرف برق سالانه است.

دکتر محمدرضا حافظی، متخصص مدیریت انرژی می‌گوید: «تغییر ساعت در کشور‌هایی با عرض جغرافیایی مشابه ایران بی‌معناست. این طرح برای کشور‌های اروپایی با تغییرات فصلی شدید طراحی شده و در ایران تنها تقلیدی ناقص از کشور‌های غربی است.»

پیامد‌های بهداشتی نگران‌کننده

بر اساس مطالعات منتشر شده در مجله پزشکی نیوانگلند، تغییر ناگهانی ساعت می‌تواند خطر سکته‌های قلبی و مغزی را تا ۲۴درصد افزایش دهد.

دکتر سمیرا صادقی، متخصص طب خواب، در این خصوص گفت: «تغییر ساعت موجب اختلال در ریتم شبانه‌روزی بدن می‌شود که تا ۲ هفته ادامه می‌یابد. این مسئله برای بیماران قلبی، دیابتی و افراد مبتلا به اختلالات روانی بسیار خطرناک است.»

همچنین تغییر ساعت رسمی با افزایش موارد افسردگی فصلی، اضطراب و کاهش بهره‌وری ارتباط مستقیم دارد. مطالعه دانشگاه میشیگان نشان می‌دهد در هفته پس از تغییر ساعت، حوادث کاری تا ۸ درصد افزایش می‌یابد.

ساعت مفید آموزش برای دانش‌آموزان

تحقیقات نشان می‌دهد که شروع کلاس‌های درسی پس از ساعت ۸:۳۰ صبح (به‌ویژه برای نوجوانان) منجر به بهبود نمرات درسی، به‌ویژه در ریاضی و علوم و کاهش استرس و افسردگی در دانش‌آموزان و افزایش هوشیاری و تمرکز می‌شود. زیرا مغز نوجوانان قبل از ۹ صبح به‌طور کامل فعال نیست.

ساعت آموزشی استاندارد در جهان معمولاً بین ۸:۳۰ صبح تا ۱۵:۳۰ بعدازظهر است، با حداقل هزار ساعت آموزش سالانه. ایران در این زمینه با چالش‌های جدی رو‌به‌رو است و نیاز به اصلاح ساختار زمانی مدارس دارد تا با استاندارد‌های جهانی هماهنگ شود.

راهکار‌های جایگزین و مؤثرتر

مهندس رضا توکلی، مدیر سابق بهینه‌سازی مصرف انرژی وزارت نیرو معتقد است: «دولت ابزار‌های بسیار کارآمدتری برای کاهش مصرف انرژی در اختیار دارد. ارتقای استاندارد‌های ساختمان‌سازی به تنهایی می‌تواند تا ۳۰ درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی کند.»

بر اساس آمار‌های سازمان بهره‌وری انرژی ایران، تعویض تجهیزات فرسوده برقی، کاهش تلفات شبکه انتقال، اصلاح تعرفه‌های مصرف و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، راهکار‌هایی هستند که می‌توانند تا ۵۰ درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی ایجاد کنند.

سابقه پرتلاطم تغییر ساعت در ایران

طرح تغییر ساعت از سال ۱۳۷۰ در ایران آغاز شد و در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۸ متوقف و مجدداً اجرا شده است. این بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری خود نشانه‌ای از فقدان شواهد علمی کافی برای اثربخشی این طرح است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۷ در گزارشی اعلام کرد: «حتی در بهترین حالت، میزان صرفه‌جویی انرژی ناشی از تغییر ساعت حدود ۵۰۰ مگاوات در روز است که با توجه به مشکلات متعدد اجرایی، توجیه اقتصادی ندارد.»

تجربه جهانی

در حالی که ایران همچنان درگیر این چالش است، بسیاری از کشور‌های جهان در حال بررسی لغو دائمی تغییر ساعت هستند. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ طرحی را تصویب کرد که به کشور‌های عضو اجازه می‌دهد این سنت را کنار بگذارند.

دکتر علی اکبری، استاد اقتصاد انرژی دانشگاه تهران، در این خصوص می‌گوید: «مطرح کردن مجدد تغییر ساعت در ایران با توجیهات مشابه گذشته، نشان‌دهنده عقب‌ماندگی علمی در این زمینه است. مطالعات جدید نشان می‌دهند که این طرح با پیشرفت فناوری، کارایی خود را به طور کامل از دست داده است.»

در پایان با توجه به شواهد علمی موجود، بهتر است به جای تمرکز بر تغییر ساعت که راهکاری کم‌اثر و پرهزینه است، سیاست‌گذاران به راهکار‌های علمی و مؤثر برای بهینه‌سازی مصرف انرژی روی آورند.

پایان پیام/