«دین و زندگی» و نگاهی نو به احکام شرعی از دریچه رادیو

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، بسیاری از ما در مواجهه با موضوعات فقهی به دلیل و چرایی آن فکر می‌کنیم و آن را با زندگی امروز خود تطبیق می‌دهیم. دگرگونی زمان و مکان، تحولات زندگی امروز که همراه با پیشرفت شگرف علوم و فناوری‌های نوین با شکل پیچیده‌اش، دلایل زیادی را پیش روی فقها گذاشته، مسئله موضوع‌شناسی را در فقه پررنگ کرده و به‌دنبال آن است که پاسخ فقه به موضوعات امروزی در حوزه‌هایی مانند حجاب، موسیقی، کسب‌وکار، فضای مجازی و... چیست و تشخیص ماهیت و ویژگی‌های این موضوع، تعیین حدود و شرایط آن و درنهایت، انطباق آن با حکم شرعی چگونه است.

برنامه «دین و زندگی» به‌همت گروه فقه و اندیشه رادیو معارف با هدف تبیین و بررسی موضوعات عبادی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی، پزشکی و سلامت و... تولید شده و شنبه‌ها ساعت ۱۴:۵۰ به‌مدت ۴۰ دقیقه از آنتن رادیو معارف مهمان خانه‌های مخاطبان است.

تحلیل موشکافانه، تبیین دقیق

محمدمهدی صفایی، تهیه‌کننده این برنامه دراین‌خصوص گفت: برنامه «دین و زندگی» از دی سال ۱۴۰۳ با محوریت مباحث موضوع‌شناسی فقهی روی آنتن رفته است.

وی افزود: این برنامه با همراهی «مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی» تولید می‌شود و تاکنون موضوعات بسیاری موردبررسی و پژوهش قرار داده است؛ موضوعاتی در مسیر آگاهی عموم مردم که به‌طور روزمره با آن در ارتباط‌اند و نیاز دارند مبانی فقهی آنها را بدانند.

این تهیه‌کننده یادآور شد: برنامه با حضور دو کارشناس از مسئولان و پژوهشگران مرکز روی آنتن می‌رود که کارشناس ثابت برنامه حجت‌الاسلام محمدحسین فلاح‌زاده، مؤسس مرکز موضوع‌شناسی است و کارشناس متخصص دوم نیز به تناسب موضوع برنامه، متفاوت و از محققان و کارشناسان این مرکز است.

صفایی با اشاره به موضوعات برنامه عنوان کرد: در این مرکز بیش از ۵۰۰ موضوع مورد بررسی قرار گرفته که با همراهی کارشناس برنامه ۱۰۰ موضوع به‌تناسب نیاز مخاطب انتخاب شده و براساس نگاه کارشناسی و پژوهشی‌ای که صورت گرفته است، هربار بنابه ارزش اجتماعی به یک موضوع پرداخته می‌شود.

وی افزود: همان‌طور که می‌دانید، در بحث احکام شرعی ما وظایفی داریم. این احکام به دو قسم تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شوند. احکام تکلیفی مانند نماز، روزه و... مشخص و روشن است؛ اما در احکام وضعی که غیرمستقیم به وظایف انسان مربوط‌اند؛ جزئیات مهم هستند و تکلیف فرد در مواجهه با تکلیفی باید مشخص شود، مثل اینکه «نماز با لباس نجس باطل است.»

این تهیه‌کننده توضیح داد: موضوعاتی مانند حد ترخص، مسافت شرعی، تزریقات و روزه‌داری، میزان مُدّ طعام، بازی‌های رایانه‌ای، معاملات فارکس، بیت‌کوین، جریمه دیرکرد بانکی، ودیعه بانکی و قرض، کاهش ارزش پول و مسئله ربا، پیوند اعضا، اُتانازی یا مرگ خودخواسته و... از مسائل و موضوعاتی است که در این برنامه به‌صورت دقیق و موشکافانه تحلیل و تبیین شده و روی آنتن رفته است.

صفایی با بیان اینکه تلاش ما مبتنی‌بر این نکته است که موضوعات روز جامعه را در اولویت قرار دهیم، گفت: به‌طور مثال، موضوع رمزارز‌ها به‌عنوان ابزار دیجیتالی وارد کسب‌وکار امروز شده است و افراد با آن معامله می‌کنند یا با سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت در آن، به سود می‌رسند؛ اما کاربرد رمزارز، تنها به این مورد محدود نمی‌شود. در یک طبقه‌بندی کلی، رمزارز‌ها به چهار نوع کوین‌ها، توکن‌ها، رمزارز‌های با پشتوانه و رمزارز‌های ملی تقسیم می‌شوند. ما در این برنامه با بررسی ماهیت رمزارز‌ها و بیت‌کوین، احکام فقهی مرتبط با آن را بیان می‌کنیم.

وی یادآور شد: همان‌طور که گفتم، این بررسی درباره موضوعاتی مانند وام خانگی، کسب درآمد از بازی‌های رایانه‌ای و حتی موضوعاتی مانند احکام مربوط به کاشت مژه و ناخن، تتو، جراحی‌های زیبایی و... هم ادامه دارد و تاکنون به این موضوعات نیز پرداخته‌ایم.

این تهیه‌کننده درخصوص اجرای برنامه عنوان کرد: اجرای برنامه را به سیدمقداد علوی گنابادی سپردیم که خود نیز کارشناس فقهی است و در بیان موضوعات، همراه کردن دو کارشناس و حفظ انسجام در مباحث، نقش بسیار مهمی بر عهده دارد.

مواجهه فقه پویای شیعی با پرسش‌های روز

حجت‌الاسلام سیدمقداد علوی گنابادی، مجری‌کارشناس برنامه «دین و زندگی»، که خود مطالعات گسترده‌ای در حوزه موضوع‌شناسی احکام فقهی دارد، با اشاره به خاستگاه این برنامه گفت: فقه شیعه فقه پویایی است و احکام شرعی را با در نظر گرفتن تغییرات زمان و مکان و نیاز‌های جدید جامعه استنباط می‌کند و برای تمام زوایای زندگی روزمره حکم شرعی دارد. این ویژگی فقه شیعه سبب شده هیچ سؤالی بی‌پاسخ نماند. این برنامه نیز با همین رویکرد در مقام پاسخ به همه سؤالات فقهی مخاطبان روی آنتن رفته است.

وی افزود: ما در موضوع‌شناسی احکام فقهی به فرایند شناسایی و تحلیل موضوعات و مصادیق احکام در فقه اسلامی می‌پردازیم. فقه پویا باتوجه‌به تحولات اجتماعی و علمی، سعی در ارائه پاسخ‌های مناسب و به‌روز به مسائل پیش رو دارد و موضوع‌شناسی، پایه و اساس این پاسخ‌ها را با بررسی دقیق موضوعات فراهم می‌کند.

علوی گنابادی موضوعات پیش رو را گسترده و مهم دانست و عنوان کرد: هدف ما پاسخ دادن به سؤالات مخاطب برای مواجهه با موضوعات روز و دانستن احکام آن است. امروزه موضوعاتی مانند رحم اجاره‌ای، تغییر جنسیت، ساخت دارو از اجزای حرام حیوانات، هوش مصنوعی و... با زندگی مردم عجین شده و متدینان در پی دانستن احکام شرعی این موضوعات هستند که ما در هر برنامه با انتخاب یک موضوع به این سؤالات پاسخ می‌دهیم.

این مجری‌کارشناس با اشاره به نیاز مخاطب و استقبال شنوندگان از طرح موضوعات یادشده متذکر شد: رادیو معارف با درک اهمیت تقویت سبک زندگی خانواده، گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته است. در حوزه تقویت بنیان خانواده و ترویج سبک زندگی اسلامی، تربیت جوانان و پاسخ به دغدغه‌های کسب‌وکار در زندگی روزمره برای کسب روزی حلال، برنامه‌های متنوعی را تدارک دیده و این برنامه همان‌طور که از نامش مشخص است، هرآنچه را با زندگی همراه باشد، در دستور کار خود دارد.

وی با ارائه مثالی از موضوعات برنامه افزود: در موضوع رحم اجاره‌ای، از دیدگاه فقه پویای شیعه و همچنین موضوع‌شناسی احکام فقهی مربوط به آن مباحثی ارائه شد که متناسب با پیشرفت علم پزشکی بود. ما در برنامه به همه نظرات می‌پردازیم و در پایان به جمع‌بندی مناسب می‌رسیم. در این موضوع هم ضمن بیان نظرات مختلف ازسوی فقها و به‌دلیل اهمیت آن در مسائل مربوط به نسب، ارث و محرمیت، درنهایت، حکم شرعی رحم اجاره‌ای برای هر فرد را باتوجه‌به نظر مرجع تقلید وی تبیین می‌کنیم.

علوی گنابادی دین را همسو با زندگی دانست و گفت: دین و زندگی که عنوان برنامه هم معطوف به آن است، کاملاً درهم‌تنیده‌اند و دین در تمام بخش‌های زندگی می‌تواند نظر مستدلی ارائه کند. دراین‌میان، ویژگی فقه پویا به دین این اجازه را می‌دهد که به‌مدد حضور فقها هر موضوع تازه و همسو با فناوری‌های نوین را بررسی و احکام آن را استخراج کند. شرح این احکام در مرکز موضوع‌شناسی فقهی موجود است و ما نیز با بهره بردن از این مطالعات آن را در اختیار مخاطبان و مکلفان قرار می‌دهیم.

این مجری‌کارشناس درخصوص همراهی مرکز موضوع‌شناسی فقهی با رادیو معارف عنوان کرد: با وجود گروه‌های علمی در این مرکز، تمام موضوعات قابل‌بررسی هستند. از موضوعات اقتصادی، پزشکی و تغذیه تا موضوعات بنیادین، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی در این مرکز مطالعات فقهی بررسی می‌شود و برنامه «دین و زندگی» به‌نوعی بازگوکننده این مطالعات به‌عنوان بازوی رسانه‌ای مرکز است.

پاسخ به شبهات و آگاه‌سازی مکلفان

حجت‌الاسلام محمدحسین فلاح‌زاده، کارشناس ثابت برنامه «دین و زندگی» هم درخصوص این برنامه گفت: در عصر حاضر به‌دلیل پیشرفت‌های پیش رو در حوزه فناوری‌های مدرن و آمیخته شدن زندگی مردم با موضوعات جدید، مکلفان با سؤالات بسیاری در خصوص این موضوعات روبه‌رو می‌شوند و برای تطبیق آن با احکام الهی نیاز به راهنما دارند.

وی افزود: همچنان‌که یک پزشک متخصص برای درک بیماری مراجعه‌کنندگانش به آزمایش‌های پزشکی که از او می‌گیرد، استناد و براساس این سنجه‌ها حال عمومی بیمار را درک می‌کند، در موضوعات پیش رو در زندگی نیز برای درک چرایی و انطباق آن با احکام الهی، نیاز به متخصصان و کارشناسانی داریم که با تسلط به فقه می‌توانند احکام مربوطه را استخراج کنند و درک امروزی از موضوعات را در فضای فقه و احکام دینی ارائه دهند.

این برنامه‌ساز معارفی هدف کلان برنامه «دین و زندگی» را تبیین دقیق موضوعات دانست و عنوان کرد: این برنامه تلاش می‌کند مکلفی که حکم مسئله‌ای را از رساله مراجع دریافت کرده، اما در مصادیق شک دارد و نمی‌داند فلان مصداق هم مشمول حکم بیان شده است یا خیر را آگاه کند تا مصادیق مشمول حکم را بشناسد و از شک‌وتردید خارج شود.

فلاح‌زاده که مدیریت مرکز موضوع‌شناسی فقهی را بر عهده دارد، بیان احکام موضوعات گسترده مدرن امروزی را امری لازم و ضروری دانست و گفت: مکلفان در مواجهه با موضوعاتی مانند هوش مصنوعی، استفاده از پروتز، اقتصاد و کسب‌وکار مجازی و... با سؤالاتی فراوان روبه‌رو می‌شوند که این مرکز آماده پاسخ‌گویی به این سؤالات است و اکنون در برنامه «دین و زندگی» هم به این موضوعات بنابه ضرورت می‌پردازد.