اینترنت روند تدریجی معماری سنتی را شکست

با گسترش اینترنت و شبکه‌های ارتباط جمعی، معماری در ایران و جهان با تغییرات چشمگیری مواجه شده است. دیگر معماری صرفاً بر پایه مصالح بومی و نیاز‌های محلی شکل نمی‌گیرد، بلکه سلیقه عمومی تحت تأثیر سبک‌های جهانی تغییر کرده و چالش‌هایی، چون بحران انرژی و مصرف منابع، مسیر جدیدی پیش روی طراحان و معماران گذاشته است. در همین رابطه، فاطمه امیریان، استاد دانشگاه، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آناتک درباره نسبت معماری سنتی و معماری امروز، تأثیر اینترنت بر تغییر ذائقه مردم و آینده معماری توضیح داد: در گذشته، زمانی که مردم به وسایل ارتباط جمعی دسترسی نداشتند، معماری و فضا‌های ساخته‌شده در پاسخ به نیاز‌ها و تقاضا‌های مردم همان بوم و سرزمین شکل می‌گرفت. معمولا هم از مصالح و تکنولوژی‌هایی استفاده می‌کردند که در دسترسشان بود؛ مصالحی بوم‌آورد که متناسب با اقلیم آن منطقه به‌وفور یافت می‌شد. در نتیجه، فضا‌ها به گونه‌ای طراحی و ساخته می‌شدند که پاسخگوی نیاز‌های فضایی، عملکردی و کالبدی باشند و تا زمانی که این نیاز‌ها را برطرف می‌کردند، همان شیوه ساخت ادامه پیدا می‌کرد.

معماری زنده؛ وقتی سنت ایرانی با خانه‌های هوشمند و فناوری آینده همراه می‌شود

وی افزود: به مرور، هر زمان که نیاز یا تقاضای تازه‌ای در جامعه شکل می‌گرفت، معماری نیز خود را با همان منابع در دسترس تطبیق می‌داد. نمونه‌های روشن این روند را می‌توان در جای‌جای ایران دید؛ از بافت سنتی کاشان و یزد گرفته تا روستاهایی، چون کندوان و ماسوله. هر یک از این معماری‌ها متناسب با محیط و امکانات محلی شکل گرفته و نسل به نسل تداوم یافته است. این امر به معنای نبود نوآوری در معماری سنتی نیست، بلکه نوآوری‌ها در همان ساختار فضایی و عملکردی، به‌تدریج و هماهنگ با نیاز‌های روز رخ می‌داد.

اینترنت ذائقه عمومی را دگرگون کرد

امیریان در ادامه خاطرنشان کرد: با دسترسی مردم به اینترنت و شبکه‌های ارتباط جمعی، یک نقطه عطف در این روند پدید آمد. دیگر سلایق محدود به امکانات محلی نبود و افراد می‌توانستند با یک کلیک، سبک‌ها و شیوه‌های ساخت متنوعی را از سراسر جهان ببینند. این حجم از اطلاعات باعث شد ذائقه عمومی تغییر کند و مردم خواسته‌های بیشتری داشته باشند. آن روند آرام و تدریجی که معماری سنتی را شکل می‌داد، دیگر نتوانست پاسخگوی این تغییرات سریع باشد و به همین دلیل، نوعی گسست در تداوم معماری گذشته ما به وجود آمد.

وی گفت: امروز شاهد آن هستیم که افراد صرفا به دنبال استفاده از مصالح بوم‌آورد یا مناسب اقلیم خود نیستند، بلکه ترجیح می‌دهند از نما‌ها و مصالحی استفاده کنند که شاید هیچ تناسبی با محیط و شرایط کشور نداشته باشد؛ مانند نمای رومی که نه با اقلیم ایران سازگار است و نه با شرایط لرزه‌خیزی آن. با این حال، چون افراد تصور می‌کنند داشتن چنین نما‌هایی جایگاه اجتماعی خاصی به آنها می‌دهد، تقاضا برای آن بالا می‌رود.

خانه‌های هوشمند پاسخی به ناترازی انرژی هستند

این استاد دانشگاه تأکید کرد: در دهه‌های اخیر، بحران انرژی در سطح جهانی موجب شکل‌گیری گرایش‌های تازه‌ای در معماری شده است. در ایران که از نعمت نور خورشید به‌وفور برخورداریم، می‌توانیم از این ظرفیت برای صرفه‌جویی در انرژی استفاده کنیم؛ مثلا با بهره‌گیری از آبگرمکن‌های خورشیدی یا سلول‌های خورشیدی برای تأمین روشنایی داخلی. همچنین توسعه خانه‌های هوشمند، با استفاده از پنل‌های کنترلی در تأسیسات الکتریکی و مکانیکی، امکان تنظیم شرایط داخلی و کاهش مصرف انرژی را فراهم کرده است. آینده معماری بدون توجه به بهره‌برداری بهینه از منابع امکان‌پذیر نیست.

بحران انرژی مسیر تازه‌ای پیش پای معماران گذاشته است

وی با اشاره به معماری سنتی ایران توضیح داد: نباید تصور کنیم بازگشت به معماری گذشته یعنی استفاده از کاشی‌های رنگی یا شیشه‌های سنتی در ساختمان‌های امروزی. معماری ایران فقط در ظاهر و عناصر نمادین خلاصه نمی‌شود؛ بلکه مفاهیم و ایده‌هایی در خود دارد که همچنان می‌تواند در معماری امروز کاربرد داشته باشد. برای نمونه، در گذشته از بادگیر برای گردش جریان طبیعی هوا استفاده می‌شد. امروز هم می‌توانیم با روش‌های نوین و تکنولوژی‌های جدید، مکانیزم‌هایی طراحی کنیم که همان کارکرد را در ساختمان‌های مدرن داشته باشد و نیاز به تجهیزات پرمصرف سرمایشی را کاهش دهد.

ارزان بساز گران بفروش؛ مانع بزرگ ساخت خانه‌های سبز

امیریان در پایان گفت: اگر به معماری سنتی با نگاه مفهومی بنگریم، ایده‌های فراوانی در آن وجود دارد که می‌تواند تداوم پیدا کند و به زندگی و معماری امروز ما پاسخ دهد. مهم این است که این ایده‌ها را بازتعریف کنیم، نه صرفا عناصر ظاهری را بازتولید کنیم.