دوئل حقوق و سیاست در میدان هسته‌ای ایران/ تهدید به ماشه با حق بنیادین ایران در تعارض است
فرید آزادبخت عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه در گفتوگو با خبرنگار آنا با تحلیل حقوقی - سیاسی پرونده هسته‌ای ایران اظهار کرد: پرونده هسته‌ای ایران در سپهر سیاست و حقوق بین‌الملل همچون صحنه‌ای است که در آن هر بازیگر، ابزار‌های حقوقی را به‌مثابه سلاح یا سپر به کار می‌گیرد.
وی اضافه کرد: در این میان، دو واژه ـ رسمی و حقوقی و دیگری غیررسمی و استعاری ـ در ادبیات سیاسی رواج یافته‌اند: «مکانیزم ماشه» و «مکانیزم باشه»، اولی برگرفته از متن توافق هسته‌ای (برجام) و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است و دومی زاده کنایه و طعنه سیاسی در برابر همان سازوکار تهدیدآمیز.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه با بیان اینکه مکانیزم ماشه سلاح نهفته در متن برجام است، ادامه داد: در توافق هسته‌ای موسوم به برجام (۲۰۱۵)، سازوکاری پیش‌بینی شده که به موجب آن اگر یکی از طرف‌ها ایران را به «عدم پایبندی اساسی» متهم سازد و روند حل‌وفصل اختلاف در کمیسیون مشترک و شورای امنیت به نتیجه نرسد، تمامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل ـ که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ تعلیق شده بود ـ به صورت خودکار بازمی‌گردد.
این مکانیزم با اصول بنیادین ایران در تعارض است
آزادبخت متذکر شد: این سازوکار که به‌دلیل شباهتش به فشردن ماشه و شلیک ناگهانی، «مکانیزم ماشه» نام گرفت، یکی از بدیع‌ترین نوآوری‌های حقوقی در نظام بین‌الملل بود: ترکیبی از حقوق معاهده‌ای و سازوکار شورای امنیت که عملاً اختیار «وتوی معکوس» را به دست قدرت‌های بزرگ سپرد.
وی یادآور شد: از منظر حقوق بین‌الملل این مکانیزم با اصول بنیادین همچون «لزوم حسن نیت در اجرای معاهدات» و «برابری حاکمیتی» در تعارض است، چراکه قدرت نامتقارن را در متن یک توافق چندجانبه نهادینه می‌سازد، با این شرایط در واقعیت سیاسی، ایران آن را پذیرفت تا در برابر رفع تحریم‌ها، اعتمادسازی کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه با بیان اینکه «مکانیزم باشه» واکنش سیاسی و طعنه‌آمیز غرب و اروپایی‌هاست، افزود: در برابر تهدید مکرر غرب به فعال‌سازی مکانیزم ماشه، اصطلاحی در گفتمان سیاسی ایران رواج یافت: «مکانیزم باشه». این عبارت نه در متن حقوقی، بلکه در زبان سیاست‌ورزی به‌مثابه نوعی تمسخر و تقلیل تهدید حقوقی به بازی واژگان به کار رفت و معنای نهفته‌اش آن است که تهدید به بازگرداندن تحریم‌ها جز در سطح کلام، ضمانت عینی ندارد و اراده ایران بر مقاومت و تداوم برنامه هسته‌ای استوار است.
آزادبخت در ادامه افزود: از حیث تحلیلی «مکانیزم باشه» را می‌توان بازتاب رویکرد سیاسی ایران در برابر فشار حقوقی - سیاسی غرب دانست: ایستادن بر موضع حاکمیت ملی و تأکید بر اینکه هزینه بازگرداندن تحریم‌ها برای اروپا و آمریکا نیز سبک نخواهد بود، به بیان دیگر، «باشه» پاسخی است که مشروعیت تهدید ماشه را به چالش می‌کشد.
وی در بخش دیگری از گفتوگو با خبرنگار آنا وضعیت موجود پرونده هسته‌ای ایران مطرح کرد: امروز در سال‌های پسابرجام، پرونده هسته‌ای ایران در وضعیتی نه تماماً حقوقی و نه کاملاً سیاسی قرار دارد، از یک‌سو، سازوکار ماشه به‌مثابه شمشیر داموکلس بر فراز ایران نگاه داشته شده، از سوی دیگر ایران با اتکا به اصل حق مسلم استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای (مذکور در ماده ۴ معاهده NPT) استدلال می‌کند که تهدید به ماشه با این حق بنیادین در تعارض است.
«مکانیزم باشه»؛ بازتعریف تقابل در پرونده هسته‌ای ایران
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه تأکید کرد: اروپا در شرایط کنونی در دوراهی قرار دارد: بازگرداندن تحریم‌ها به معنای مرگ رسمی برجام و تشدید بحران امنیتی در خاورمیانه و چشم‌پوشی از آن به‌معنای پذیرش تدریجی غنی‌سازی پیشرفته ایران.
آزادبخت عنوان کرد: آمریکا نیز پس از خروج یکجانبه از برجام در سال ۲۰۱۸ از حیث حقوق بین‌الملل صلاحیت اخلاقی و حقوقی چندانی برای استناد به مکانیزم ماشه ندارد، هرچند در عمل همچنان از نفوذ سیاسی خود برای تهدید استفاده می‌کند.
وی با جمع‌بندی گفتوگوی خود با خبرنگار آنا و چشم‌انداز «مکانیزم ماشه» متذکر شد: «مکانیزم ماشه» نماد قدرت نامتقارن حقوقی در نظام بین‌الملل است؛ ابزاری که بیش از آنکه حقوقی باشد، سیاسی است و کارکردش ایجاد فشار روانی و سیاسی بر ایران است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه بیان کرد: در مقابل، «مکانیزم باشه» نماد مقاومت خطابی و سیاسی ایران در برابر همان تهدید است، آینده پرونده هسته‌ای ایران را باید در این دوگانه فهم کرد: اگر غرب ماشه را بفشارد، به فروپاشی کامل برجام و بازگشت به تقابل تمام‌عیار منجر خواهد شد و اگر صرفاً به تهدید بسنده کند، زبان «باشه» همچنان پاسخ ایران خواهد بود.
آزادبخت تصریح کرد: در این میان، تنها راه برون‌رفت، بازگشت به میز مذاکره براساس اصل وفای به عهد و احترام به حق توسعه صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای است؛ درغیراینصورت این بازی واژگان در عمل می‌تواند به بحرانی بدل شود که نه ماشه را مهار می‌کند و نه باشه را به آرامش و صلح می‌رساند.
انتهای پیام/
