عقب‌نشینی بی‌سابقه آب دریای خزر؛ بحران زیست‌محیط و اقتصادی که ساحل‌نشینان را تهدید می‌کند
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ طی روز‌های اخیر انتشار عکسی از عقب نشینی آب دریای خزر در ساحل میانکاله در فضای مجازی خبر ساز شده است. در اطلاعات همراه این عکس عنوان می‌شود که فاصله خط رویش جنگلی در این ساحل طی ۸ سال، یعنی از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۴ از ۱۰ متر به بیش از ۱۰۰ متر افزایش یافته است. با فرض عدم قطع درختان این اتفاق شاهدی برعقب نشینی آب دریای خزر است که عمده‌ترین دلیل آن می‌تواند کاهش تراز آب موجود در دریاچه باشد.
لازم به ذکر است که دریای خزر بزرگترین دریاچه طبیعی جهان است و محل زیست اکوسیستم طبیعی است که علاوه بر اثرات زیست محیطی گسترده، محلی برای امرار معاش جمعیت زیادی از ساحل نشینان در چهار سمت این دریاچه است. کاهش سطح آب می‌تواند زیستگاه‌های فک خزری و شش گونه ماهیان خاویاری را نابود کند و مسیر‌های مهاجرتی پرندگان را مسدود نماید. این گونه‌ها در هیچ نقطه دیگری از جهان یافت نمی‌شوند و در معرض خطر انقراض قرار دارند.
با خشک شدن بستر دریا، گرد و غبار سمی ناشی از آلاینده‌های صنعتی و نمک وارد هوا خواهد شد که مشابه فاجعه دریاچه آرال است. همچنین افت سطح آب می‌تواند بنادر مهمی مانند بندر انزلی، باکو و آکتائو را از خط ساحلی دور کند. برای نمونه، بندر لاگان در روسیه ممکن است تا ۱۱۵ کیلومتر از خط ساحلی جدید فاصله بگیرد.به هر جهت عقب‌نشینی سطح آب دریای خزر در سال‌های اخیر به یکی از بحران‌های زیست‌محیطی و اقتصادی در کشورهای حاشیه این دریا تبدیل شده است. این پدیده به‌ویژه در سواحل ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان تأثیرات منفی گسترده‌ای داشته است. حال سوال اینجاست در مقابل این بحران باید آماده چه اتفاقاتی باشیم و راه حل آن چیست؟
امید صدیقی، مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، در گفتگویی جامع به بررسی روند نوسانات تراز آب دریای خزر پرداخت و تاکید کرد: این پدیده به صورت سینوسی و طبیعی طی چندین دهه و حتی صد‌ها سال در این دریا رخ داده است.در بازه‌های طولانی مانند ۲۰ تا ۳۰ سال، روند افزایش و کاهش تراز آب به صورت طبیعی اتفاق می‌افتد و بر اساس مطالعات تاریخی، این نوسانات در صد سال اخیر عمدتاً ملایم بوده است.
مناطق ساحلی با شیب ملایم، به ویژه در شرق دریای خزر مانند میانکاله و خلیج گرگان، بیشترین آسیب را از عقب نیشینی آب دیده‌اند. کاهش تراز آب باعث خشک شدن تالاب‌های ساحلی، افزایش شوری و حرارت آب، و در نتیجه آن کاهش تولید مثل آبزیان و آسیب به ذخایر شیلاتی شده است. این وضعیت به صورت مستقیم معیشت جوامع صیادی را تحت تأثیر قرار داده و خسارات اقتصادی به همراه داشته است
بر اساس توضیحات صدیقی، از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۶ کاهش تراز آب دریای خزر حدود ۱۴۰ سانتی‌متر بوده است. سپس از ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۴ این روند به افزایش تراز آب تبدیل شد و به حدود ۲۴۰ سانتی‌متر رسیده که موجب پیشروی آب و برخی مشکلات ساحلی شد. اما از سال ۱۳۷۵ مجدداً روند کاهش تراز آب آغاز و تا امروز ادامه یافته است.شدت کاهش تراز آب پس از سال ۱۳۸۶ به طور قابل توجهی افزایش یافته و در چهار سال اخیر کاهش سالیانه بیش از ۲۰ سانتی‌متر گزارش شده است که باعث پسروی سریع و شدید سواحل شده است.
تاثیرات اقتصادی و زیرساختی کاهش تراز آب
وی افزود: کاهش عمق آب در سواحل، فعالیت‌های بندری و دریانوردی را با مشکل مواجه کرده و هزینه‌های اضافی مانند لایروبی‌های مکرر را به سازمان‌ها تحمیل کرده است. همچنین ساختار‌های ساحلی و تاسیسات پرورش آبزیان به دلیل پسروی آب نیازمند تقویت و اصلاحات مستمر هستند که هزینه‌بر و زمان‌بر است.
صدیقی تغییر اقلیم و گرمایش جهانی را اصلی‌ترین عامل تشدید کاهش تراز آب دانست که باعث افزایش تبخیر و کاهش بارش‌ها شده است وهمچنین به کاهش ورودی آب رودخانه‌ها، به ویژه رودخانه ولگا که حدود ۸۰ درصد تامین آب دریای خزر را بر عهده دارد، اشاره کرد و گفت: کاهش ورودی آب رودخانه‌ها تأثیر مهمی در این روند داشته است. فعالیت‌های انسانی مانند برداشت آب نیز در کنار این عوامل طبیعی تاثیرگذارند، اما سدسازی در سال‌های اخیر اثر قابل توجهی نداشته است.
برنامه‌ها و اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست
صدیقی از آغاز پروژه‌ای ملی خبر داد که با هدف جمع‌آوری اطلاعات و مدل‌سازی پیش‌بینی وضعیت تراز آب دریای خزر در کوتاه، میان و بلندمدت طراحی شده است.این پروژه با همکاری پنج کشور حاشیه دریای خزر و بر اساس داده‌های متعدد به دنبال تدوین سناریو‌های مختلف است تا بتوان برنامه‌های سازگاری و کاهش اثرات را به صورت منسجم اجرا کرد.
مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، از تشکیل کارگروه ملی با حضور دستگاه‌های مرتبط خبر داد که به صورت هماهنگ در زمینه مدیریت بحران کاهش تراز آب فعالیت می‌کنند. همچنین یادآور شد که سازمان بنادر، وزارت نیرو و سایر نهاد‌های ذیربط برنامه‌های خود را برای مقابله با تبعات این پدیده در دست اجرا دارند. روند کاهش تراز آب دریای خزر موضوعی پیچیده و چندعاملی است که نیازمند همکاری همه جانبه ملی و بین‌المللی است تا بتوان اثرات منفی آن را مدیریت کرد و از تخریب‌های بیشتر جلوگیری نمود.
انتهای پیام/
