اثر عصبی ویدئو‌های کوتاه بر مغز نوجوانان
در جهان امروز، محتوا کوتاه‌تر و مصرف آن سریع‌تر شده است. پلتفرم‌های مبتنی بر ویدیوهای چندثانیه‌ای مانند (TikTok) ، (Reels) و (Shorts) به یکی از پرکاربردترین ابزار‌های سرگرمی نسل جوان تبدیل شده‌اند. اما پشت این سرگرمی ظاهراً بی‌ضرر، پدیده‌ای نگران‌کننده در حال وقوع است و آن هم تغییر در ساختار و کارکرد مغز انسان است.
مطالعه‌ای علمی در «سای پُست» (psypost) منتشر شد، نشان می‌دهد که افراد مبتلا به اعتیاد به ویدیوهای کوتاه، هنگام مواجهه با انتخاب‌های پرریسک، فعالیت مغزی متفاوتی از خود نشان می‌دهند. این یافته، نگرانی‌ها درباره تأثیر محتوای فوری و مکرر بر سلامت شناختی را دوچندان کرده است.
تغییر عملکرد مغز در افراد معتاد به ویدیوهای کوتاه
مطالعه‌ای که بر روی ۳۶ دانشجوی ۱۸ تا ۲۴ ساله انجام شد، نشان داد که افراد با سطح بالاتر از علائم اعتیاد به ویدیوهای کوتاه، در تست‌های تصمیم‌گیری اقتصادی تمایل بیشتری به پذیرش ریسک دارند و هنگام انتخاب میان سود و زیان، زمان کمتری برای تحلیل صرف می‌کنند.
محققان با استفاده از دستگاه «تصویربرداری عملکردی مغز» (fMRI) و آزمون‌های تصمیم‌گیری شرط‌بندی، دریافتند که فعالیت مغزی این افراد در نواحی مرتبط با کنترل شناختی و ارزیابی پیامد‌ها کاهش یافته است.
یکی از یافته‌های مهم این پژوهش، کاهش حساسیت به ضرر (Loss Aversion) در افراد دارای علائم اعتیاد بود. به زبان ساده، این افراد کمتر از احتمال باخت می‌ترسند و راحت‌تر وارد تصمیمات پرخطر می‌شوند.
تحلیل‌های الگوریتمی نشان داد که فرآیند تصمیم‌گیری در این افراد تکانه‌ای‌تر، سریع‌تر و بر پایه اطلاعات محدودتری صورت می‌گیرد؛ الگویی مشابه با رفتار کسانی که به قمار یا مواد مخدر اعتیاد دارند.
چه اتفاقی در مغز می‌افتد؟
بر اساس داده‌های (fMRI)، در افراد معتاد به ویدیوهای کوتاه، فعالیت ناحیه‌ای از مغز به نام (Precuneus)که مسئول ارزیابی ارزش، خودآگاهی و تنظیم پاسخ رفتاری است کاهش یافته بود.
در مقابل، مناطق مرتبط با پردازش حسی و پاسخ‌های حرکتی مانند (Cerebellum) و (Postcentral Gyrus)، هنگام مواجهه با زیان احتمالی، بیش‌فعال بودند. این وضعیت ممکن است نشان‌دهنده تمرکز کمتر مغز بر پیامد‌های بلندمدت و بیشتر بر واکنش‌های لحظه‌ای باشد.
ابعاد اجتماعی و روانی اعتیاد به ویدیوهای کوتاه
وابستگی به دوپامین فوری
محتوای کوتاه با پاداش‌های لحظه‌ای، مغز را به ترشح مداوم دوپامین عادت می‌دهد. این پدیده موجب می‌شود انسان تمایل کمتری به تحمل تأخیر، صبر یا انتخاب‌های پیچیده داشته باشد. تصمیم‌گیری‌های روزمره نیز ممکن است بیشتر بر مبنای هیجان لحظه‌ای انجام شود.
به گزارش«وری ول» (verywellhealth) متخصصانی مانند دکتر گلوریا مارک، روانشناس و پژوهشگر برجسته در حوزه تمرکز و تعامل انسان و رایانه، از اصطلاح «مغز تیک‌تاکی» برای توصیف نوعی از تغییرات شناختی در عصر دیجیتال استفاده می‌کنند. او در گفت‌وگویی با (Verywell) اشاره کرده است: در طول دو دهه‌ای که بر رفتار انسان در برابر صفحه‌نمایش‌ها مطالعه کرده‌ام، دامنه توجه افراد به‌طور چشمگیری کاهش یافته است.
پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک از اصل روان‌شناختی «تقویت تصادفی» بهره می‌برند؛ یعنی پاداش‌ها (ویدیوهای سرگرم‌کننده) به‌صورت غیرقابل پیش‌بینی به مخاطب ارائه می‌شوند. این پیش‌بینی‌ناپذیری اینکه نمی‌دانید کلیپ بعدی چقدر لذت‌بخش خواهد بود همان چیزی است که کاربران را وابسته نگه می‌دارد؛ مشابه تجربه قمار، که در آن انتظار برای پاداش بعدی، رفتار اعتیادگونه را تقویت می‌کند.
به‌مرور، مغز به این ضربات سریع و لحظه‌ای دوپامین عادت می‌کند؛ ضرباتی که با حس انتظار برای لذت قریب‌الوقوع تحریک می‌شوند. در نتیجه، تمرکز بر فعالیت‌هایی که بازدهی فوری ندارند مثل مطالعه عمیق یا پروژه‌های بلندمدت روزبه‌روز دشوارتر می‌شود.
پژوهش‌ها نیز این روند را تأیید کرده‌اند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که زمان طولانی صرف‌شده پای صفحه‌نمایش، نه‌تنها دامنه توجه را کاهش می‌دهد، بلکه تنظیم طبیعی دوپامین را نیز مختل می‌کند.
تأثیر بر سلامت تصمیم‌گیری در نوجوانان
به گزارش «ریچ موند» (richmond) با توجه به اینکه قشر اعظم مخاطبان این ویدیو‌ها نوجوانان و جوانان هستند، این تغییرات می‌تواند آثار بلندمدتی بر مهارت‌های شناختی، آینده‌نگری، کنترل تکانه و حتی مسیر شغلی و تحصیلی آنها داشته باشد.
خطر تبدیل شدن الگوریتم به مربی مغز
الگوریتم‌هایی که محتوای کوتاه را بر اساس علاقه‌ها و واکنش‌های قبلی کاربر تنظیم می‌کنند، می‌توانند به‌مرور زمان ذهن انسان را شرطی کرده و ساختار تصمیم‌گیری او را شکل دهند؛ آن‌هم بدون آنکه فرد متوجه باشد.
این مطالعه، نخستین شواهد تصویربرداری از تغییر در فعالیت مغزی افرادی را نشان می‌دهد که به ویدیوهای کوتاه معتاد هستند. یافته‌ها نشان می‌دهد که این اعتیاد نه‌تنها رفتاری بلکه شناختی و عصبی نیز هست.
گرچه پژوهشگران تأکید کرده‌اند که رابطه علمی هنوز به‌طور قطعی مشخص نشده (آیا اعتیاد موجب تغییر مغز می‌شود یا بالعکس؟)، اما هشدار داده‌اند که مصرف بی‌رویه این نوع محتوا می‌تواند تصمیم‌گیری انسان را از حالت تحلیلی به حالت تکانه‌ای سوق دهد.
انتهای پیام/
