اعتیاد دیجیتالی؛ اعترافات نسل جدید دانشجویان و مرز باریک واقعیت و مجاز
به گزارش خبرنگار آنا، در دهه‌های گذشته، تکنولوژی ابزاری برای تسهیل زندگی روزمره بود، اما امروز به جزء جدایی‌ناپذیری از هستی ما تبدیل شده است. دانشجویان نسل جدید، در دنیایی متولد شده و رشد کرده‌اند که تلفن همراه، شبکه‌های اجتماعی، هوش مصنوعی و اینترنت، واقعیت‌های انکارناپذیر آن هستند.
در فضاهای پر جنب‌وجوش دانشگاه‌های ایران، در کنار شور و نشاط علمی، تصاویر آشنایی به چشم می‌خورد: دانشجویانی که غرق در دنیای مجازی، با تلفن‌های همراهشان فیلم می‌بینند، تکالیف درسی‌شان را به هوش مصنوعی می‌سپارند یا بی‌وقفه اعلان‌ها و پیام‌ها را چک می‌کنند.
این پیوند ناگسستنی، در کنار جذابیت‌هایش، نگرانی‌هایی جدی را نیز برانگیخته است. برای درک عمیق‌تر این چالش‌ها، با دانشجویانی از دانشگاه‌های مختلف به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا از وابستگی‌ها، آسیب‌پذیری‌ها، فرصت‌ها و امیدهایشان در این دنیای مجازی بشنویم. این گزارش، بازتابی از دغدغه‌های نسلی است که با گوشی متولد شده و در دنیای هوش مصنوعی نفس می‌کشد؛ نسلی که نه قربانیان بی‌اراده تکنولوژی‌اند و نه مبلغان بی‌چون‌وچرای آن، بلکه جنگجویانی آگاهند که در میدان نبرد واقعیت و مجاز، به دنبال یافتن تعادل هستند.
تلفن همراه؛ عضوی جدید در بدن، دیجیتالی شدن رویاها
«تلفن همراه همانند عضوی از بدن من شده است. صبح اول وقت، قبل از بلند شدن از رختخواب، حتماً چند دقیقه‌ای را صرف گشت‌وگذار در آن می‌کنم. برخی اوقات تصور می‌کنم که خواب‌هایم هم دیجیتالی شده و در دنیای روزمره باید مجازی فکر کنم.» اینها گفته‌های «رها»، دانشجوی کارشناسی علوم اجتماعی است که عمق وابستگی این نسل را به ابزار دیجیتال نشان می‌دهد.
«یاسر»، دانشجوی برق دانشگاه امیرکبیر، با خنده می‌گوید: «تکنولوژی برای دانشجویان نسل جدید از آب و نان شب هم واجب‌تر است و بدون فیلترشکن‌ها عملاً فلج هستیم. اما خب نباید غافل شویم که وقتمان را می‌گیرد، چرا که هر لحظه غرق این فضا هستیم و در اوج شلوغی‌ها در آن مشغول می‌شویم.»
هوش مصنوعی؛ ابزار کمک‌آموزشی یا شریک ذهنی؟
یکی دیگر از محورهای گفت‌وگو، تجربه دانشجویان با هوش مصنوعی بود. بسیاری از چت‌بات‌ها نه تنها برای کمک به مطالعه، بلکه برای گفت‌وگوها، حل دغدغه‌های شخصی و روحی و حتی برنامه‌ریزی‌ها استفاده می‌کنند.
«نازنین»، دانشجوی روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی، معتقد است: «برخی اوقات در اوج استرس به سراغ هوش مصنوعی می‌روم و از او کمک می‌گیریم تا اگر راه‌حلی جهت مقابله با اضطراب یا تمرکز بیشتر در امتحانات دارد ارائه دهد. قسمت جالب موضوع این است که از یک مشاور، راهکارهای علمی بیشتری ارائه می‌دهد.»
«علی‌رضا»، دانشجوی معماری دانشگاه هنر، نگاه متفاوتی دارد: «ساعت‌ها ایده طراحی اولیه خسته‌کننده است، اما هم اکنون با هوش مصنوعی می‌توان بدون وقفه اسکچ (طرح اولیه) زد. این عامل هم سرعت را افزایش می‌دهد و هم شریک ذهن خواهد شد.»
تداخل واقعیت و مجاز، کدام زندگی واقعی‌تر است؟
یکی از نگرانی‌های عمده دانشجویان، تداخل بین زندگی واقعی و دنیای مجازی است. آنها اعتقاد دارند که تکنولوژی راحتی را به آنها هدیه داده، اما در عوض آرامش و تمرکز را از آنها سلب کرده است.
«مریم»، دانشجوی مترجمی زبان فرانسوی، می‌افزاید: «تکنولوژی سرگرم‌کننده است، اما گاهی اوقات احساس بی‌هویتی به انسان‌ها می‌دهد؛ چرا که همه مسائل سطحی است و تنها زمان انسان را می‌گیرد.»
«امیرمهدی»، دانشجوی جامعه‌شناسی، اعلام می‌کند: «برخی اوقات به خنده می‌گویم که زندگی قبل از اینترنت واقعی‌تر بود. معتقدم نسل ما کنار زندگی در دنیای تکنولوژی در حال فدا کردن هویت خویش است.»
شبکه‌های اجتماعی؛ قلاب گلی یا طوفان مقوایی؟
حضور پررنگ دانشجویان در شبکه‌های اجتماعی، به همان اندازه که ابزار دیده شدن و ارتباط را فراهم کرده، گاهی آرامش را از آنها ربوده و اضطراب ناشی از مقایسه اجتماعی را افزایش داده است.
«فاطمه»، دانشجوی روانشناسی، می‌گوید: «شاد و قوی بودن و موفقیت مکرر در فضای مجازی برای همگان قابل مشاهده است. در واقع عادت کرده‌ایم در مقابل دوربین خنده بر لب داشته باشیم و پشت این قاب غم‌ها و ناراحتی‌های خود را بغل کرده و گریه کنیم یا دائم در حال رقابت و حسادت با افرادی باشیم که ظاهر زندگی خود را با آن رنگ و بوی شاد به نمایش می‌گذارند، اما در باطن حال دلشان آنقدرها هم خوب و قابل تعریف نیست.»
«نوید»، دانشجوی برنامه‌نویسی دانشگاه شهید بهشتی، می‌گوید: «وقتی داخل تکنولوژی مشاهده می‌کنم مابقی در حال دریافت مدرک هستند و مهاجرت می‌کنند؛ ذهنم این مسئله را نمی‌پذیرد که در دانشگاه مجبور به ادامه تحصیل هستیم. همه ما اسیر مقایسه‌های پوچ شده‌ایم.»
آیا ما گرفتار اعتیاد دیجیتالی شده‌ایم؟
وابستگی بیش از اندازه به تلفن همراه، شبکه‌های اجتماعی و هوش مصنوعی در بیشتر دانشجویان احساس می‌شود، اما بخشی از آن به عادت تبدیل شده است.
«پدرام»، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران، می‌گوید: «بیشتر از ۱۰ ساعت در طول روز را در فضای مجازی می‌گذرانم، شاید اسمش را وابستگی می‌گذاریم، اما اگر درس و ارتباط و خبر را از طریق فضای مجازی پیگیری کنیم، دیگر نمی‌توان برچسب اعتیاد را روی آن گذاشت.»
«افسانه»، دانشجوی مهندسی پزشکی، می‌افزاید: «احساس می‌کنم خودم متوجه نمی‌شوم، اما زمانی که نمی‌توانم کاری انجام دهم، دلم می‌خواهد به صورت جدی از فضای مجازی دور شوم، اما واقعاً نمی‌توانم!»
در این گفت‌وگوها مشخص شد که تکنولوژی نه تنها ابزاری برای انجام کارهای روزانه، بلکه بخشی از هویت شخصی و نسل‌شناختی نسل جدید شده است. آنها خود را متفاوت از نسل‌های پیشین می‌بینند؛ چرا که از ابتدا دیجیتال متولد شده‌اند.
«میلاد»، دانشجوی علوم ارتباطات، می‌افزاید: «پدرم تمام مکاتبات خود را روی کاغذ یادداشت می‌کند، اما بنده تمام اتفاقات را در گوگل درایو می‌نویسم. با تکنولوژی رشد کرده‌ایم، اگر مراقب نباشیم، با آن دفن خواهیم شد.»
«زهرا»، کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، می‌گوید: «شاهد فاصله فرهنگی بین نسل جدید با نسل‌های قدیمی‌تر هستیم؛ چرا که اصطلاح‌های ما دیجیتالی شده است.»
چشم‌انداز آینده از زبان نسل دیجیتال: امید، نگرانی و واقع‌گرایی
وقتی از جوانان این پرسش مطرح شد که آینده تکنولوژی را چطور می‌بینند، پاسخ‌هایشان ترکیبی از امید، نگرانی و واقع‌گرایی داشت.
«نسترن»، دانشجوی علوم کامپیوتر، می‌گوید: «آینده قطعاً با تکنولوژی گره خورده است، ولی فکر می‌کنم باید قوانین جدید و اخلاقی برای استفاده از آن تدوین شود، وگرنه خیلی خطرناک خواهد شد.»
«سعید»، دانشجوی فلسفه، می‌افزاید: «هوش مصنوعی بیشتر موارد را تغییر می‌دهد، شاید حتی بتواند سیستم آموزشی را هم عوض کند، اما سؤال اساسی در این است که انسان باقی می‌مانیم یا ماشین‌صفت خواهیم شد؟»
نسلی آگاه، حساس و جست‌وجوگر: در تلاش برای تعادل
برخلاف کلیشه‌هایی که نسل جدید را تنها غرق در گوشی و بی‌علاقه به مواجهه‌های واقعی می‌دانند، گفت‌وگو با این دانشجویان نشان داد که آنها به‌شدت به نقش تکنولوژی در زندگی واقف‌اند: هم زیبایی‌هایش را می‌بینند، هم آسیب‌هایش را حس می‌کنند. نسل Z، نسلی نیست که ساده در برابر فناوری سر تسلیم فرود آورد؛ آنها در تلاش‌اند تا تعادل بین فرصت‌های تکنولوژی و هویت انسانی خود را بازیابند.
یکی از دانشجویان در پایان گفت: «ما شاید نسل اعتیاد به تکنولوژی باشیم، اما همین ما، حتماً نسل مقاومت در برابر نادیده‌انگاری انسان هم خواهیم بود.»
آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، آگاهی و حساسیت دانشجویان نسبت به نقش دوگانه تکنولوژی در زندگی‌شان است. آنها به‌خوبی می‌دانند که تکنولوژی، هم فرصت‌هایی بی‌نظیر برای یادگیری، ارتباط و پیشرفت فراهم می‌کند و هم می‌تواند به منزله تله‌ای برای اتلاف وقت، ایجاد اضطراب و از دست دادن هویت عمل کند.
با وجود چالش‌های پیش‌رو، این نسل، نسلی جست‌وجوگر و امیدوار است که می‌خواهد در عصر دیجیتال، تعادلی میان زندگی واقعی و مجازی برقرار کند و ضمن بهره‌مندی از مزایای تکنولوژی، از ارزش‌های انسانی خود پاسداری کند. شاید این نسل، همان نسلی باشد که با شناخت دقیق‌تر آسیب‌ها و فرصت‌های این عصر، بتواند راهی نو برای زندگی در دنیای مدرن بیابد و به سؤالات اساسی درباره آینده انسان پاسخ دهد.
انتهای پیام/
