عراق در مسیر گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر؛ ایران کجاست؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ عراق در حالی که همچنان یکی از وابسته‌ترین کشور‌ها به سوخت‌های فسیلی در جهان است، اکنون در مسیر یک گذار بزرگ به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر قرار گرفته است؛ کشوری که بیش از ۹۸ درصد از ترکیب انرژی خود را از نفت و گاز تأمین می‌کند، امروز با چالش‌هایی همچون نوسانات شدید بازار جهانی نفت، بحران‌های زیست‌محیطی، خاموشی‌های مکرر و اتلاف بیش از نیمی از کل انرژی تولیدی به دلیل ناکارآمدی در تولید، انتقال و توزیع مواجه است. با این حال، در میان این بحران مزمن، نشانه‌هایی از تحرک در سیاست‌گذاری انرژی دیده می‌شود که می‌تواند نویدبخش تولدی دیگر برای زیرساخت‌های انرژی عراق باشد.

در حال حاضر ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر در این کشور تنها ۱۵۹۸ مگاوات است که کمتر از ۵ درصد از کل ظرفیت نصب‌شده و کمتر از ۲ درصد از انرژی تولیدی را شامل می‌شود. با وجود تابش خورشیدی بسیار بالابیش از ۲۰۰۰ کیلووات ساعت در مترمربع در سال و مناطق بادخیز متعدد در استان‌هایی مانند میسان و الشهابی، عراق تا کنون بهره کمی از منابع انرژی پاک برده است.

با این حال، طی سال گذشته نشانه‌هایی جدی از آغاز یک فصل جدید در سیاست انرژی عراق به چشم می‌خورد. این کشور موفق به امضای چند قرارداد بزرگ سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی خورشیدی شده است؛ از جمله توافق با شرکت فرانسوی TotalEnergies برای احداث یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی، قرارداد ۵۲۵ مگاواتی با شرکت عراقی Al-Bilal و نیز توافق در شرف نهایی شدن با شرکت Masdar امارات برای ساخت پروژه‌ای دیگر به ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات.

این قرارداد‌ها که همگی در مقیاس نیروگاهی و با سرمایه‌گذاری مستقیم انجام می‌شود، حاکی از رویکردی تازه در نگاه عراق به ظرفیت‌های انرژی پاک است. همزمان، دولت با طراحی مشوق‌هایی نظیر معافیت‌های گمرکی، اجرای سازوکار تضمینی «بخر یا بپرداز» و تسهیل روند واگذاری زمین تلاش کرده فضای سرمایه‌گذاری را جذاب‌تر و امن‌تر سازد.

اما در حالی که همسایه غربی که مانند ایران ذخایر انرژی فسیلی بسیاری را در اختیار دارد به سوی استفاده از انرژی های تجدید پذیر حرکت می کند این سوال مطرح می شود که ایران در استفاده از انرژی پاک کجاست؟

تقریبا می توان گفت هیچ کاری نکرده ایم!

سعید میرترابی، کارشناس انرژی و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگویی پیرامون وضعیت ایران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، به بررسی روند‌های منطقه‌ای و داخلی در این زمینه پرداخت. وی با اشاره به خبر اخیر در خصوص امضای سه قرارداد بزرگ از سوی عراق در حوزه انرژی خورشیدی با مجموع ظرفیت ۲۵۰۰ مگاوات، اظهار داشت که این حرکت عراق نشان‌دهنده آغاز یک دوره جدید در سیاست‌گذاری انرژی این کشور است و می‌تواند نشانه‌ای از درک ضرورت حرکت به سوی منابع پاک و تجدیدپذیر در منطقه باشد.

وی با بیان اینکه ایران نیز از نظر ظرفیت منابع خورشیدی و بادی در وضعیت مطلوبی قرار دارد، اما در توسعه این ظرفیت‌ها عقب مانده است، گفت: در سیاست‌های کلی توسعه کشور و همچنین اسناد چشم‌انداز، موضوع توسعه برق تجدیدپذیر به روشنی مورد تأکید قرار گرفته، اما به دلیل فراهم نبودن الزامات اجرایی، از جمله منابع مالی و زیرساخت‌های لازم، این حوزه در عمل توسعه چشمگیری نداشته است.

میرترابی در ادامه با اشاره به تحرکات کشور‌های منطقه نظیر امارات، قطر، عربستان سعودی و حتی ترکیه که سهمی قابل توجه از برق مصرفی خود را از منابع بادی تأمین می‌کند، تاکید کرد: ایران در مقایسه با همسایگان خود، در زمینه توسعه انرژی‌های نو به شدت نیازمند یک جهش راهبردی است. آمار موجود نیز نشان می‌دهد که مجموع ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور، رقمی بین ۱۲۰۰ تا نهایتاً ۱۳۰۰ مگاوات است که با توجه به پتانسیل‌های کشور، بسیار ناچیز محسوب می‌شود.

هنوز نگاه راهبردی در انرژی های نو شکل نگرفته است

این کارشناس انرژی با اشاره به سیاست‌های دولت‌های اخیر، به‌ویژه از دولت یازدهم به بعد، تصریح کرد: با وجود اعلام برنامه‌های بلندپروازانه از سوی وزارت نیرو در دولت فعلی، هنوز نگاه راهبردی و درازمدتی که بتواند این بخش را متحول کند، شکل نگرفته است.

وی در خصوص زیرساخت‌های فنی و منابع مالی مورد نیاز برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز توضیح داد: در سطح جهانی، دولت‌ها با ارائه یارانه‌های هدفمند و فراهم آوردن زمینه مشارکت بخش خصوصی، مسیر توسعه انرژی‌های نو را هموار کرده‌اند. اما در ایران، برخی سیاست‌گذاری‌ها از نگاه راهبردی فاصله دارد. برای نمونه، طرح‌هایی نظیر مشارکت خانوار‌های تحت پوشش کمیته امداد در نصب پنل خورشیدی، اگرچه از منظر عدالت اجتماعی قابل توجه‌اند، اما نمی‌توانند جایگزین سیاست‌گذاری‌های کلان در مقیاس صنعتی و بزرگ‌مقیاس باشند؛ چرا که تنها با احداث نیروگاه های بزرگ مقیاس می توان انرژی پاک و ارزان تولید کرد. 

میرترابی با تاکید بر اینکه احداث نیروگاه‌های کوچک چند مگاواتی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز فزاینده کشور در حوزه انرژی باشد، ادامه داد: مسائل تأمین تجهیزات به‌روز، ارتقای راندمان فناوری‌ها و کاهش هزینه تمام‌شده تولید برق از منابع تجدیدپذیر، از جمله چالش‌های اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد. به‌ویژه در شرایط فعلی کشور که خاموشی‌های گسترده موجب فشار مضاعف بر شبکه برق شده، توسعه سریع و گسترده نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌تواند نقشی حیاتی ایفا کند.

در پایان، میرترابی ابراز امیدواری کرد که با تدوین و اجرای یک راهبرد جامع و مبتنی بر واقعیت‌های اقتصادی و فنی کشور، زمینه برای جهش اساسی در توسعه انرژی‌های نو فراهم شود و ایران بتواند از ظرفیت‌های بالقوه خود در این حوزه به نحو مؤثری بهره‌برداری کند.