راهکارهای صحت‌سنجی اخبار هنگام انفجار اطلاعات
در دوران بحران، اطلاعات به عنوان یکی از قوی‌ترین ابزار‌های تأثیرگذار بر روان افراد جامعه شناخته می‌شود. با افزایش دسترسی به فضای مجازی و رسانه‌های گوناگون، سیلی از اخبار، گزارش‌ها و گمانه‌زنی‌ها به طور مداوم در حال شکل‌دادن به تصمیمات و احساسات ما هستند. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش اضطراب و نگرانی شود. مدیریت ذهن، محتوا و نحوه تعامل با اخبار به ویژه در مواقع بحرانی، نیازمند آگاهی، مراقبت و تفکر منطقی است.
در ادامه به گفتوگو با سید تقی کمالی، پژوهشگر علوم ارتباطات و مطالعات رفتاری و عضو هئیت موسس انجمن سواد رسانه‌ای ایران، می‌پردازیم تا با رویکرد‌هایی عملی و کاربردی که بتوانند به افراد عادی، فعالان رسانه‌ای و جوانان کمک کنند تا در محیطی پرتنش و پرخطر، هوشمندانه و با حفظ سلامت روان، با اطلاعات و رسانه‌ها برخورد کنند، آشنا شویم.
مراقبت رسانه‌ای، ضرورت بقا است
آیا سکوت رسانه‌ای در برخی موارد می‌تواند مفید باشد؟
فعالیت رسانه‌ای به عنوان یک حرفه و تخصص روند خود را طی می‌کند و جریان اطلاع‌رسانی بی‌وقفه ادامه دارد. هر سازمان ارتباطی و نهاد رسانه‌ای مأموریت‌ها و وظایف خود را انجام می‌دهد و روزنامه‌نگاران در هر حوزه تخصصی که مشغول هستند، سعی می‌کنند نقش خود را به نحو شایسته ایفا کنند؛ بنابراین در جامعه اطلاعاتی و جهان متصل زندگی می‌کنیم که مخابره و اشتراک‌گذاری اطلاعات ویژگی بارز آن است. مردم از هر نقطه جغرافیایی با هر تنوع فرهنگی نیاز اطلاعاتی خود را به فراخور و تناسب از طریق انواع رسانه‌ها تأمین می‌کنند.
به گفته این کارشناس، فعالان رسانه ای می بایست در کنار نگاه رویدادمحور، نگاه روند مدار داشته باشند و با مطالعات و تحلیل ابعاد جنگ وسیع‌تر و گسترده‌تر موضوع را بررسی کنند
زیست‌بوم اطلاعاتی، ارتباطی ایستایی، سکون و سکوت ندارد. هر یک از ما مخاطبان و کاربران رسانه‌ای هستیم که بر اساس نیاز و ضرورت، محتوا را گزینش و مصرف می‌کنیم و طبعاً تحت تأثیر پیام آنها نیز قرار می‌گیریم. این بستگی به دانش، مهارت و توانمندی ما دارد که کاربری و مصرف را سازنده و اثربخش کرده و با به‌کارگیری «مراقبت رسانه‌ای» از پیامد‌های مضر و آسیب‌رسان آن خودمان را محافظت کنیم.
از رویداد محوری تا روندمداری
از سوی دیگر فعالان رسانه‌ای برای مراقبت از خود درباره اطلاع‌رسانی جنگ صرفاً نگاه رویدادمحور نداشته باشند. غرق شدن در رویدادمحوری و محدود ماندن در وقایع‌نگاری ضمن اینکه موجب می‌شود در سطح موضوع باقی بمانند بلکه ممکن است حساسیت آنها برای گوش به زنگی و در نتیجه آسیب روانی را افزایش بدهد. در کنار نگاه رویدادمحور پیشنهاد می‌کنم نگاه روند مدار داشته باشند و با مطالعات و تحلیل ابعاد جنگ وسیع‌تر و گسترده‌تر موضوع را بررسی کنند. چنین رویه‌ای می‌تواند برای ذهن‌آگاهی و آرام‌سازی روانی هم کمک کننده باشد.
آموزش رسانه‌ای، کلید مقابله با استرس اطلاعاتی
آموزش مهارت‌های رسانه‌ای و آگاهی‌رسانی به مردم در مورد نحوه تفسیر اخبار و اطلاعات، می‌تواند در مدیریت اضطراب ناشی از سیلاب اطلاعات مؤثر باشد؟ همان‌طور که رسانه‌ها می‌توانند منبعی برای پشتیبانی، حمایت و کانالی برای ارتباط و تعامل باشند، مردم باید بدانند که آنها مطالب را با چه نیات و اهدافی منتشر می‌کنند. برای این منظور لازم است با مقوله‌های مهمی مانند چارچوب‌بندی آشنا باشند.
مواجهه طولانی مدت با اخبار منفی باعث می‌شود ذهن مخاطب تصور کند دنیا پر از تهدید است و در نتیجه منجر به افزایش اضطراب، بدگمانی و حس کنترل‌پذیری کمتر می‌شود
چارچوب‌بندی با برجسته کردن جنبه‌های خاصی از اطلاعات و کم اهمیت دادن به جنبه‌های دیگر، نحوه نگاه افراد به جهان را شکل می‌دهد. این می‌تواند ما را بدون اینکه متوجه شویم به سمت تصمیمات خاص سوق دهد. چارچوب‌های «تهدید» یا «خطر قریب‌الوقوع» در اخبار جنگ، احساس ترس و اضطراب شدید را فعال می‌کنند.استفاده از تصاویر تکان دهنده و تیتر‌های حماسی یا وحشت‌آفرین مخاطب را تحریک می‌کنند.
مواجهه طولانی مدت با اخبار منفی باعث می‌شود ذهن مخاطب تصور کند دنیا پر از تهدید است و در نتیجه منجر به افزایش اضطراب، بدگمانی و حس کنترل‌پذیری کمتر می‌شود. رسانه‌ها براین‌اساس ادراک را مدیریت می‌کنند و می‌کوشند از این طریق بر تصمیم و رفتار تأثیر بگذارند. هر پیامی که در رسانه‌ها منتشر می‌شود دارای سوگیری با تأکید بر جنبه‌های خاص است. حتی ممکن است بنابر فعال‌سازی احساسات منفی مخاطب باشد. در نتیجه تقویت مهارت‌های رسانه‌ای، مصرف هدفمند و آگاهانه می‌تواند کاربران را از حالت منفعلانه به کنش ورزانه و هوشمندانه تبدیل کند.
هر روایت، یک انقلاب فکری
باید از نحوه ارائه اطلاعات آگاه بود و دیدگاه‌های جایگزین را در نظر گرفت. از خودتان بپرسید همان اطلاعات را چگونه می‌توان به شکل متفاوتی چارچوب‌بندی کرد؟ درباره صحت اطلاعات ارائه شده تحقیق کنید و آن را از عینک تفکر انتقادی و سنجش‌گرایانه بنگرید. برای مواجهه آگاهانه باید پرسید آیا این اطلاعات می‌تواند به شکل دیگری هم روایت شود؟ چرا به این شکل روایت شد؟ اخبار را از منابع معتبر و متنوع پیگیری کنید و نوع چارچوب‌بندی در ارائه اطلاعات را تشخیص بدهید.
عملیات روانی با محوریت رسانه‌ها مکمل عملیات نظامی است. وقتی اطلاعات دستکاری می‌شود ممکن است جذاب‌تر و گیراتر و در نتیجه اثرگذارتر شوند و این آگاهی رسانه است که به کمک افراد می آید تا در دام رسانه ها نیافتند
برای تقویت ابزار‌های شناختی از خود بپرسید آیا این خبر پیامد واقعی دارد یا فقط فشار هیجانی وارد می‌کند؟ در نهایت به خودتنظیمی رسانه‌ای پایبند باشید و پس از در معرض اخبار بودن تمرین ذهن‌آگاهی انجام دهید و ارتباط خود را با محیط پیرامون و واقعیت حفظ کنید.
در جنگ رسانه ای، اعتبار منبع سلاح اصلی است
چگونه می‌توان در برابر اخبار جعلی و تحریف شده، مقاومت کرد و اعتماد به منابع معتبر را تقویت نمود؟
جنگ در عصر رسانه‌های اجتماعی بازتعریف می‌شود. صحنه‌های عملیات نظامی زنده پخش می‌شوند و هر کسی که تلفن هوشمند دارد می‌تواند نقش «خبرنگار جنگ» را ایفا کند ولی همچنان آنچه مهم باقی می‌ماند اعتبار منبع است.
عملیات روانی با محوریت رسانه‌ها مکمل عملیات نظامی است. وقتی اطلاعات دستکاری می‌شود ممکن است جذاب‌تر و گیراتر و در نتیجه اثرگذارتر شود. حتی اگر نظرات و پیامد‌های نامطلوب را پنهان کرده یا اطلاعات را به‌گونه‌ای ارائه کند که مخاطبان را گمراه سازد، زیرا برای طراحان پیام مهم دستیابی به نتایج است. برای این منظور همان‌طور که اشاره شد باید مهارت‌های رسانه‌ای را تقویت کرد و تکنیک‌های رسانه‌ای را شناخت. درک چارچوب‌بندی ارزشمند است، زیرا این امکان را می‌دهد که افراد بفهمند چگونه تصمیماتشان از طریق نحوه ارائه اطلاعات و نه فقط خود اطلاعات دستکاری می‌شوند. این آگاهی می‌تواند آنان را منطقی‌تر کند و احتمال کمتری وجود داشته باشد که در دام ترفند‌هایی بیفتند که ممکن است موجب تصمیم‌هایی شود که واقعاً به نفعشان نیست.
هر حساب پربیننده ای، معتبر نیست
طی جنگ اوکراین و روسیه صفحات جعلی متعددی، معروف به «صفحات جنگی» راه افتاده است که گردانندگانشان حتی یک روز در صحنه نبرد نبوده‌اند. آنها فیلم‌های تکان دهنده و خشونت‌بار را جمع‌آوری و بدون هیچ صحت سنجی منتشر می‌کنند و از این طریق دنبال‌کنندگان خود را افزایش داده و به کسب درآمد مشغول هستند. مردم چنین حساب‌هایی را می‌بینند و تصور می‌کنند، چون صد‌ها هزار دنبال‌کننده دارد پس یک حساب قانونی و معتبر است.
منابع معتبر رسانه‌ای، خبرگزاری‌ها، نشریات، رادیو و تلویزیون هستند که می‌توان بنابر نوع رویکردشان آنها را بررسی و انتخاب کرد
اخبار را باید از منابع معتبر دریافت کرد. برای حفظ سلامتتان نباید خود را در معرض هر محتوایی قرار بدهید. منابع معتبر رسانه‌ای اعم از رسانه‌های جریان اصلی مانند خبرگزاری‌ها، نشریات، رادیو و تلویزیون هستند که می‌توان بنابر نوع رویکردشان آنها را بررسی و انتخاب کرد و رسانه‌های جایگزین مانند صفحات و کانال‌ها در رسانه‌های اجتماعی از طریق رسانه‌های جریان اصلی، نهاد‌ها و سازمان‌های مرجع و افراد شناخته شده، قابل شناسایی هستند.
در بحران، رسانه باید پیامبر امید باشد
توصیه شما به جوانان و افراد فعال رسانه‌ای، در خصوص مواجه با سیلاب اطلاعاتی و چگونگی نشر آنها، چیست؟
در شرایط بحران جامعه به پویایی، امید و نشاط نیاز دارد. برای بقا نباید به ستیز و گریز متوسل شد. تولید و نشر محتوای سازنده که مروج روحیه مثبت در میان مردم باشد یک ضرورت است که متأسفانه در این مدت جای خالی آن در غالب رسانه‌ها به ویژه صداوسیما مشاهده می‌شود. اگر فردی بخواهد برای مدتی خود را با محتوای رسانه‌ای آموزشی و سرگرمی مانند فیلم و سریال فارغ از مضمون جنگ مشغول کند در رسانه‌های جریان اصلی، سراغی نمیتوانست بگیرد مگر از طریق پلتفرم‌ها در فضای مجازی پیگیری می‌کرد.
درعین‌حال که فرایند اطلاع‌رسانی انجام می‌پذیرد باید به متن جامعه رجوع کرد و مشارکت عمومی را به تصویر کشید و کمپین‌هایی مانند «همبستگی ملی، دفاع میهنی» و جلوه‌های اجتماعی همراهی، همدلی و وفاق مردمی را رسانه‌ای کرد.
انتهای پیام/
