چگونه از کودکان در شرایط جنگی محافظت کنیم؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، جنگ و درگیری‌های مسلحانه از ویرانگرترین پدیده‌هایی هستند که می‌توانند زندگی کودکان را به شدت تحت تأثیر قرار دهند. این تأثیرات نه تنها جسمی، بلکه روانی، اجتماعی و احساسی نیز هستند. کودکانی که در شرایط جنگی قرار دارند، اغلب با استرس شدید، اضطراب، ترس و حتی اختلالات روانی مانند PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) مواجه می‌شوند.

در این گزارش، به اقدامات و اصولی می‌پردازیم که می‌توانند در کاهش استرس و حمایت روانی از کودکان در شرایط جنگی مؤثر باشند:

۱. تأمین محیط امن و پایدار

اولین و مهم‌ترین نیاز کودک در شرایط جنگی، امنیت فیزیکی است. کودکان باید در مکانی قرار داشته شوند که از تیررس مستقیم حملات نظامی دور باشند. مکان‌های امن مخصوص خانواده‌ها با استاندارد‌های حفاظت، یکی از راهکار‌های عملی است.

۲. حمایت روانی-اجتماعی (PSS)

حمایت‌های روانی-اجتماعی به مجموعه‌ای از اقدامات گفته می‌شود که برای بازیابی حس کنترل و اعتماد در کودکان انجام می‌شود، از جمله:

- جلسات گروهی با تسهیل‌گر روان‌شناس یا مشاور، حضور در جمع خانوادگی و اقوام

- فعالیت‌های هنری و خلاقانه مانند نقاشی، نمایش، موسیقی

- بازی‌های گروهی برای تخلیه هیجانی

 نکته مهم این است که کودکان نیاز دارند احساس کنند کسی آنها را می‌شنود. حتی گفت‌و‌گو‌های ساده و همدلانه می‌تواند بار بزرگی از اضطراب آنها بکاهد.

۳. آموزش والدین و مراقبان

مراقبان شامل خانواده ووالدین باید آموزش ببینند که چگونه نشانه‌های استرس در کودکان را بشناسند و با آنها برخورد صحیح داشته باشند.

- پرهیز از تنبیه و فریاد زدن

- حفظ روتین روزانه (غذا، خواب، بازی)

- دادن حس اطمینان و امید حتی در حد گفتار

 گفت‌و‌گو با زبان ساده و قابل فهم برای کودک درباره وضعیت موجود، یکی از راهکار‌های کاهش ترس و اضطراب است.

۴. حفظ آموزش و فعالیت‌های شناختی

جنگ نباید آموزش کودکان را متوقف کند. برنامه‌های آموزشی حتی به صورت ساده و ابتدایی به کودک حس هدف و پایداری می‌دهد.

۵. مشارکت کودک در تصمیم‌گیری‌های کوچک

به کودکان اجازه بدهید در تصمیمات کوچک مربوط به خودشان مشارکت داشته باشند. این کار حس کنترل را در آنها بالا می‌برد و استرس را کاهش می‌دهد.

۶. رسیدگی به نیاز‌های اساسی

بدون تأمین غذا، آب، لباس و بهداشت مناسب، هیچ مداخله روانی مؤثر نخواهد بود. حمایت‌های انسانی باید شامل:

- وعده‌های غذایی کامل

- وسایل بهداشتی و لباس مناسب

- مراقبت‌های پزشکی اولیه و واکسیناسیون

کودکان در شرایط جنگی از آسیب‌پذیرترین اقشار هستند. با فراهم آوردن محیطی امن، حمایت‌های روانی-اجتماعی، آموزش مناسب خانواده ووالدین، تداوم تحصیل و رسیدگی به نیاز‌های پایه‌ای می‌توان تا حد زیادی از فشار روانی و استرس آنها کاست. این مسئولیت بر دوش جامعه محلی، خانواده‌ها و حتی نهاد‌های فرهنگی و مذهبی نیز هست.

اولین پناه کودک، آغوش شماست؛ خانواده‌ها چه کنند؟

در شرایط جنگی، حتی اگر غذا کم باشد یا سرپناه ساده، بچه‌ها بیشتر از هر چیزی به آغوش امن مادر و پدر نیاز دارند. کافی‌ست به آنها بگویید:

«من پیشت هستم، تو تنها نیستی.»

هر روز زمانی را برای گفت‌و‌گو، بازی یا حتی فقط در آغوش گرفتن کودک اختصاص دهید.

اگر ترسیدند، احساساتشان را کوچک نشمارید. بگذارید گریه کنند و حرف بزنند.

بازی، نقاشی و تخیل؛ نسخه‌ای برای آرامش

در دنیای کودکی، بازی و نقاشی مثل نفس کشیدن است. حتی در شرایط سخت، کودک نیاز دارد بازی کند تا ذهنش آرام شود و احساس کند هنوز کنترل دارد.

با وسایل ساده، مثل چوب، سنگ یا کاغذ، بازی‌های خلاقانه بسازید. نقاشی کردن را تشویق کنید، حتی اگر نقاشی‌ها غم‌انگیز باشند. این یعنی کودک دارد احساساتش را تخلیه می‌کند.

حرف زدن با زبان کودکانه، نه با پنهان‌کاری

خیلی از والدین فکر می‌کنند اگر واقعیت‌ها را نگویند، بچه‌ها آسیب نمی‌بینند. ولی کودکان، حتی اگر ندانند دقیقاً چه شده، اضطراب ما را حس می‌کنند.

درباره وضعیت موجود با زبانی ساده و صادقانه توضیح دهید. مثلاً بگویید: «الان اوضاع سخت شده، ولی ما با هم هستیم و مراقب تو هستیم.»

از امید گفتن، مهم‌تر از هر کمک دیگر است

کودکان در تاریکیِ جنگ به نور نیاز دارند؛ نوری از جنس امید. شاید ساده به نظر برسد، ولی حتی گفتن جمله‌هایی مثل «این روز‌ها هم می‌گذره» برای کودک آرامش‌بخش است. با هم خاطرات خوب تعریف کنید یا از چیز‌هایی بگویید که کودک منتظرشان است. شب‌ها قبل از خواب قصه‌های آرام و امیدوارکننده بخوانید.

مراقبت از خود، مراقبت از کودک است

اگر شما (پدر یا مادر) خیلی مضطرب یا خسته باشید، کودک هم همان را تجربه می‌کند. شما لازم نیست قهرمان باشید، فقط سعی کنید سلامت روان و جسم خودتان را هم جدی بگیرید. حتی چند دقیقه در روز برای خودتان آرام‌سازی انجام دهید (مثل نفس عمیق یا دعا). در صورت امکان با دیگر والدین صحبت کنید، حمایت بگیرید و تنها نمانید.

 پدر و مادر بودن، بزرگ‌ترین کمک در دل بحران است

هیچ‌کس نمی‌تواند کاملاً جلوی درد جنگ را بگیرد، ولی شما با محبت، صبر و توجهتان، می‌توانید مهم‌ترین عامل آرامش کودک‌تان باشید. او به دنیا با چشم‌های شما نگاه می‌کند؛ اگر در دل شما جرقه‌ای از امید باشد، او هم آن را خواهد دید.

 منابع ساده برای مطالعه بیشتر:

- یونیسف (UNICEF) – توصیه‌هایی برای والدین در بحران‌ها: unicef.org/emergencies

- راهنمای سلامت روان کودکان در بحران – سازمان جهانی بهداشت (WHO)

- برنامه حمایت روانی اجتماعی Save the Children