اصالت علمی در عصر هوش مصنوعی؛ دانشگاهها به دنبال راهکارهای اخلاقمحور باشند

به گزارش خبرنگار آنا، با پیشرفت روزافزون فناوریهای هوش مصنوعی و ورود گسترده ابزارهایی مانند ChatGPT به فضای دانشگاهی، بحثها و پرسشهای متعددی درباره نقش و جایگاه این فناوری در فرآیند نگارش پایاننامهها و پروژههای دانشجویی مطرح شده است.
این ابزارها با توانایی پردازش زبان طبیعی، قادر هستند متونی روان، منسجم و در ظاهر علمی تولید کنند که میتواند به دانشجویان در نگارش کمک کند.
اما در عین حال، نگرانیهایی نیز وجود دارد که استفاده بیرویه و بدون ضابطه از این فناوری، ممکن است کیفیت پژوهشهای دانشگاهی را کاهش داده و حتی به سرقت علمی منجر شود. یکی از مهمترین چالشهایی که در این زمینه مطرح میشود، مسأله اصالت و صحت علمی آثار است.
وقتی دانشجو یا پژوهشگر از هوش مصنوعی برای تولید بخشهایی از متن پایاننامه استفاده میکند، این پرسش پیش میآید که تا چه حد میتوان به اصالت علمی آن اثر اعتماد کرد؟ آیا این نوع استفاده، به معنای کمکاری پژوهشگر و کاهش عمق علمی کار نیست؟ این نگرانیها باعث شده است که بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در ایران و جهان به دنبال تدوین سیاستها و دستورالعملهایی برای مدیریت استفاده از هوش مصنوعی باشند.
سیاستهای مسئولانه برای بهرهگیری از هوش مصنوعی
صمد نژاد ابراهیمی مدیر کل پژوهشی وزارت علوم در گفتوگو با خبرنگار آنا، اظهار کرد: در سالهای اخیر، برخی دانشگاهها به جای ممنوعیت مطلق، رویکردی مبتنی بر استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی اتخاذ کردهاند. این سیاستها بر چند اصل کلیدی تأکید دارند که مهمترین آنها شفافیت در استفاده از این فناوری است. به این معنا که دانشجویان موظف هستند در صورت استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند تحقیق و نگارش، این موضوع را به صورت صادقانه اعلام کنند. این اعلام میتواند در بخش روششناسی پایاننامه یا در جلسات دفاع صورت گیرد تا شفافیت علمی حفظ شود و استادان و داوران بتوانند ارزیابی دقیقتری از کار انجام شده داشته باشند.
آموزش سواد هوش مصنوعی در دانشگاهها
به گفته نژاد ابراهیمی، یکی دیگر از اقدامات مهمی که بسیاری از دانشگاهها در حال انجام آن هستند، برگزاری دورههای آموزشی و کارگاههایی با محوریت سواد هوش مصنوعی است. این دورهها به دانشجویان و اساتید کمک میکند تا با قابلیتها، محدودیتها و خطرات احتمالی استفاده از هوش مصنوعی آشنا شوند. آگاهیبخشی در این زمینه میتواند نقش مهمی در استفاده خلاقانه و اخلاقی از این فناوری ایفا کند و از سوءاستفادهها و تخلفات علمی جلوگیری کند.
نقش کلیدی استادان در هدایت پژوهشها
مدیر کل پژوهشی وزارت علوم تاکید کرد: با ورود هوش مصنوعی به فضای پژوهشی، نقش استادان راهنما بیش از پیش اهمیت یافته است. کارشناسان تأکید میکنند که نظارت دقیق و هدایت علمی استادان، میتواند تضمینکننده کیفیت و اصالت آثار علمی باشد. استفاده بیرویه و بدون نظارت از این فناوری همچنان تخلف علمی محسوب میشود و دانشگاهها با جدیت با این موارد برخورد میکنند.
برخی دانشگاهها حتی سامانههایی برای شناسایی محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی طراحی کردهاند تا بتوانند اصالت علمی پایاننامهها و مقالات را با دقت بیشتری ارزیابی کنند
به گفته نژاد ابراهیمی، برخی دانشگاهها حتی سامانههایی برای شناسایی محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی طراحی کردهاند تا بتوانند اصالت علمی پایاننامهها و مقالات را با دقت بیشتری ارزیابی کنند.
آینده استفاده از هوش مصنوعی در آموزش و پژوهش
واقعیت این است که هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری نوین، وارد عرصه آموزش و پژوهش شده و نمیتوان آن را نادیده گرفت یا به کلی ممنوع کرد. آنچه در حال شکلگیری است، مسیری است که بتواند استفاده از هوش مصنوعی را به سمت ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش هدایت کند.
این مسیر نیازمند تدوین سیاستهای شفاف، آموزشهای تخصصی و نظارت دقیق است تا دانشجویان و پژوهشگران بتوانند از این ابزار به صورت مسئولانه، خلاقانه و اخلاقی بهره ببرند.
در نهایت، هوش مصنوعی نباید جایگزین تفکر و پژوهش عمیق شود، بلکه باید ابزاری برای بهتر فکر کردن و ارتقای سطح علمی پژوهشها باشد.
دانشگاهها، اساتید و دانشجویان با پذیرش این فناوری و رعایت اصول علمی و اخلاقی، میتوانند از فرصتهای بینظیری که هوش مصنوعی فراهم کرده بهرهمند شوند و به پیشرفت علمی کشور کمک کنند.
انتهای پیام/