نقش پنهان یک لیپید وراثتی در خطر بیماری‌های قلبی

بیماری‌های قلبی‌عروقی همچنان به‌عنوان بزرگ‌ترین عامل مرگ و میر در سراسر جهان شناخته می‌شوند. اما تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش‌های خون پیشرفته‌تر، می‌تواند نتایج را به شدت تغییر دهد. یک مطالعه تحقیقاتی نشان می‌دهد که اندازه‌گیری تعداد حامل‌های کلسترول بد، به‌ویژه ذرات حاوی آپولیپوپروتئین (apoB)، نسبت به آزمایش‌های سنتی کلسترول پیش‌بینی واضح‌تری از خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی ارائه می‌دهد. این مطالعه همچنین اهمیت نادیده گرفته‌شده لیپوپروتئین (a) را برجسته می‌کند، که یک لیپید وراثتی است و می‌تواند خطر را در برخی افراد به‌شدت افزایش دهد. با در دسترس بودن آزمایش‌های خون آسان و مقرون‌به‌صرفه برای apoB و لیپوپروتئین (a)، انقلابی در غربالگری سلامت قلبی ممکن است در دسترس باشد.

تشخیص زودهنگام، کلید پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی است. بر اساس سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیماری‌های قلبی‌عروقی (CVDs) علت اصلی مرگ در سراسر جهان هستند. با این حال، اکثر موارد می‌توانند با رفع عوامل سبک زندگی و محیطی مانند سیگار کشیدن، رژیم غذایی ناسالم و کمبود فعالیت بدنی پیشگیری شوند. تشخیص زودهنگام خطر، برای شروع استراتژی‌های پیشگیری یا درمان قبل از بروز مشکلات جدی، ضروری است.

جاکوب مورزه، محقق اصلی مطالعه و پژوهشگر پسا دکترا در دانشگاه چالمرز می‌گوید: این مهمترین مطالعه در این حوزه تا به امروز است و نتایج آن برای اولین بار نشان می‌دهد که سه خانواده اصلی لیپوپروتئین‌ها چقدر از لحاظ خطر برای بیماری‌های قلبی مهم هستند.

کلسترول بالای خون یکی از مهم‌ترین و در عین حال قابل کنترل‌ترین عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی‌عروقی است. کلسترول ماده‌ای شبیه به چربی است که بدن برای ساخت سلول‌ها و تولید برخی هورمون‌ها و ویتامین‌ها به آن نیاز دارد. با این حال، مقدار زیاد کلسترول می‌تواند در دیواره رگ‌های خونی جمع شود و رسوباتی به نام پلاک تشکیل دهد. اگر یک پلاک پاره شود، می‌تواند تشکیل لخته خون را تحریک کند که ممکن است رگ خونی را کاملاً مسدود کرده و منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی شود.

کلسترول و سایر چربی‌ها از طریق جریان خون در داخل ذرات خاصی به نام لیپوپروتئین‌ها حرکت می‌کنند که به چهار گروه اصلی تقسیم می‌شوند. سه تا از این گروه‌ها پروتئینی به نام آپولیپوپروتئین B (apoB) را روی سطح خود حمل می‌کنند. وقتی این لیپوپروتئین‌ها به مقدار زیاد وجود داشته باشند، می‌توانند کلسترول را در دیواره رگ‌های خونی تجمع دهند و به همین دلیل به آنها «کلسترول بد» لقب داده می‌شود. در مقابل، گروه چهارم به حذف کلسترول از خون و بازگرداندن آن به کبد برای دفع کمک می‌کند. این گروه به دلیل اثرات محافظتی‌اش، اغلب به عنوان «کلسترول خوب» شناخته می‌شود.

در آینده نزدیک هنگام ارزیابی خطر ابتلا به بیماری قلبی، پزشک باید تعیین کند که آیا سطح ذرات کلسترول بد به اندازه‌ای بالاست که مضر باشد یا خیر. در حال حاضر، این کار از طریق اندازه‌گیری سطح کلسترول در نمونه خون انجام می‌شود. با این حال، از آنجایی که کلسترول بدون حامل لیپوپروتئین نمی‌تواند در خون گردش کند یا آسیبی وارد کند، محققان به‌طور فزاینده‌ای به سمت اندازه‌گیری لیپوپروتئین‌هایی که کلسترول بد را حمل می‌کنند حرکت کرده‌اند، زیرا احتمالاً شاخص بهتری برای خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی در آینده هستند.

جاکوب مورزه می‌گوید: قبلاً مشخص نبود که آیا دو بیمار با سطح کلی یکسانی از کلسترول بد، اما با ویژگی‌های حامل متفاوت (نوع لیپوپروتئین، اندازه، محتوای لیپید)، خطر یکسانی برای بیماری قلبی دارند یا خیر. بنابراین، هدف این مطالعه این بود که اهمیت این پارامتر‌های مختلف را تعیین کند.

به گزارش scitechdaily، محققان نمونه‌های خون بیش از ۲۰۰ هزار نفر از افراد در پایگاه داده Biobank انگلستان که سابقه‌ای از بیماری قلبی نداشتند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند تا تعداد و اندازه لیپوپروتئین‌های مختلف حامل کلسترول در خون را اندازه‌گیری کنند. آنها به‌طور خاص بر روی لیپوپروتئین‌هایی تمرکز کردند که پروتئینی به نام apoB را حمل می‌کنند، که روی تمام حامل‌های کلسترول بد یافت می‌شود. با پیگیری شرکت‌کنندگان به مدت حداکثر ۱۵ سال، آنها بررسی کردند که کدام الگو‌های نوع و اندازه لیپوپروتئین‌ها با بروز سکته قلبی در آینده بیشترین ارتباط را دارند. یافته‌های کلیدی در یک مطالعه مجزای سوئدی به نام Simpler تأیید شدند. این ترکیب از پروفایل‌سازی پیشرفته خون، داده‌های بزرگ مقیاس طولی و تکرار مستقل، امکان ارزیابی جامع‌ترین نحوه مشارکت لیپوپروتئین‌های کلسترول بد در توسعه بیماری قلبی را فراهم کرد.

جاکوب مورزه می‌گوید: ما دریافتیم که apoB بهترین شاخص زمانی است که برای خطر بیماری قلبی آزمایش می‌شود. از آنجایی که apoB تعداد کل ذرات کلسترول بد را نشان می‌دهد، اندازه‌گیری آن آزمایش دقیق‌تری نسبت به معیار‌های کلسترول معمول ارائه می‌دهد. این به معنای ناکارآمد بودن آزمایش‌های متداول نیست؛ آنها به‌طور کلی عملکرد خوبی دارند. با این حال، در حدود یک نفر از هر دوازده نفر، آزمایش‌های کلسترول استاندارد ممکن است خطر بیماری قلبی را کمتر از واقعیت نشان دهند، که این موضوع مهم است، زیرا ۲۰ تا ۴۰ درصد از تمام موارد اولیه بیماری‌های قلبی‌عروقی (CVD) مرگبار هستند. با تغییر به آزمایش apoB، می‌توانیم دقت را افزایش دهیم و احتمالاً جان افراد را نجات دهیم.

محققان به این نتیجه رسیدند که تعداد کل لیپوپروتئین‌های کلسترول بد مهم‌ترین عاملی است که باید هنگام آزمایش برای خطر آینده بیماری قلبی در نظر گرفته شود. سایر عوامل مانند اندازه یا نوع لیپوپروتئین به‌طور کلی بر خطر بالقوه تأثیر نمی‌گذارند. با این حال، این مطالعه نشان داد که یک لیپوپروتئین کلسترول بد دیگر به نام لیپوپروتئین (a) نیز بخش مهمی از این معما است و باید آزمایش شود. سطح آن به‌صورت ژنتیکی در اکثر افراد به ارث می‌رسد و به‌طور متوسط کمتر از ۱ درصد از کل لیپوپروتئین‌های کلسترول بد در جمعیت عمومی را تشکیل می‌دهد. با این حال، در برخی افراد، این مقادیر بسیار بالا هستند و خطر بیماری قلبی را به‌شدت افزایش می‌دهند.

کلمنس ویتنباخر، یکی از محققان این مطالعه و استادیار پزشکی دقیق و تشخیص در دانشگاه چالمرز می‌گوید: نتایج ما نشان می‌دهد که شمارش ذرات apoB می‌تواند در نهایت جایگزین آزمایش استاندارد کلسترول خون در تحقیقات و مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان شود و اینکه لیپوپروتئین (a) نیز باید آزمایش شود تا تصویر بهتری از خطر CVD مرتبط با لیپید‌ها به دست آید. آزمایش خون برای این دو شاخص اکنون به‌صورت تجاری در دسترس است و پیاده‌سازی آن ارزان و آسان خواهد بود.