تحلیل لایههای فرهنگی پیام رهبری/ غرب در تقابل با «روایت بدیل» ایران، از هستهای تا هویت
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، پیام حضرت آیتالله العظمی العظمی خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی به نشست سالانه اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا را میتوان از متون کلیدی در فهم چارچوب کلان منازعه جمهوری اسلامی ایران با نظم جهانی دانست. برخلاف قرائتهای متداول که تنش ایران و غرب را در پروندههایی نظیر برنامه هستهای یا اختلافات دیپلماتیک خلاصه میکنند، این پیام سطح تحلیل را از عرصه فنی و سیاسی به لایههای فرهنگی و معنایی ارتقا میدهد.
از سویی دیگر نزاع اصلی و کنونی در نظم جهانی کنونی، یک منازعه ساختاری بر سر تعریف «معنا» و «روایت» از انسان و جهان است. جمهوری اسلامی ایران در این چارچوب خود را ارائهدهنده یک روایت بدیل مبتنی بر اخلاق، عدالت و امر قدسی معرفی میکند. به همین خاطر دانشجویان مسلمان خارج از کشور به عنوان کنشگران فرهنگی، مأموریت حفظ و بازتولید این معنا در بستر تمدنی غرب را بر عهده دارند و مفاهیمی، چون شهادت به عنوان سرمایه معنوی، کارکردی بنیادین در تقویت هویت جمعی و مقاومت در برابر فرسایش هویتی مدرنیته ایفا میکنند.
باید توجه داشت در جهان کنونی، سیاست و قدرت صرفاً در عرصه اقتصاد و امنیت خلاصه نمیشوند؛ بلکه در بستر فرهنگ، روایت و معنا شکل میگیرند. پس از این زاویه پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به دانشجویان مسلمان اروپا را میتوان بیانیهای دانست که لایههای فرهنگی و هویتی منازعه تمدنی ایران و غرب را آشکار میسازد و از این سو پیام معظمله خطاب به جوانان آنها به عنوان کنشگران فعال در میدان معنا و مقاومت فرهنگی مخاطب قرار میدهد. برای فهم این منازعه نیازمند عبور از تحلیلهای منافعمحور و ورود به تحلیلهای ساختاری ـ فرهنگی هستیم.
منازعه ساختاری و تقابل نظمها
این در حالی است که در ادبیات روابط بینالملل، منازعات جهانی معمولاً به دو دسته؛ منازعات موضوعمحور و منازعات ساختاری تقسیم میشود. در نوع دوم، تقابل میان دو نظام ارزشی و معنایی متفاوت رخ میدهد که ریشه در تفاوت بنیادین در متافیزیک دو طرف دارد. پیام رهبر انقلاب به روشنی در همین چارچوب قابل فهم است؛ تأکید معظمله بر اینکه «بحث بر سر انرژی هستهای نیست» نفی نگاه تقلیلگرایانه به منازعه ایران و غرب را نشان میدهد.
آنچه برجسته است، تقابل جمهوری اسلامی با نظم سلطه است؛ نظمی که نه فقط سیاسی و اقتصادی، بلکه فرهنگی، ارزشی و معنایی است. در این سطح، جمهوری اسلامی تنها بازیگری مخالف برخی سیاستها نیست، بلکه مدعی روایت بدیل از انسان و جهان است. چنین موضعی، منازعه را از سطح منافع به سطح معنا منتقل میکند؛ جایی که قدرت نرم، روایت و فرهنگ میدان تعیینکننده روابط بینالملل میشوند؛ بنابراین از منظر نظری، این تقابل تداعیکننده ایده ساختار هژمونیک در تقابل با ساختار رقیب است که در آن قدرت از طریق تولید و تثبیت مدلولهای فرهنگی اعمال میشود.
بعد فرهنگی پیام؛ چالش معنا و روایت
پیام رهبر معظم انقلاب بر این نکته ضمنی تأکید دارد که نزاع اصلی در جهان معاصر، نزاع بر سر «معنا» است. نظم غربی، حامل روایتی خاص از پیشرفت، آزادی و عدالت است که در پوشش جهانشمولی، نوعی سلطه فرهنگی و سیاسی را بازتولید میکند. این روایت، غالباً مبتنی بر اومانیسم سکولار و حذف امر قدسی از عرصه عمومی است.
مقابل این روایت، گفتمان اسلامی ـ ایرانی تلاش دارد الگویی از عدالت، اخلاق و معنویت ارائه دهد که از حذف امر قدسی در عرصه عمومی پرهیز دارد. در این چارچوب، غیریت فرهنگی جمهوری اسلامی با غرب، ریشه در تفاوت دستگاههای معنایی دارد. هر دو نظم دارای منطقهای متمایزی از انسان و جامعه هستند؛ یکی بر «خودمختاری فردی محض» تأکید دارد و دیگری بر «انسان متعالی متصل به حقیقت». پیام مورد بحث، تلاش دارد این تفاوت را به صورت نظاممند به جوانان منتقل و آنان را به کنشگری در عرصه نرم تشویق کند. این کنشگری در حوزه بازنمایی فرهنگی تعریف میشود، جایی که دانشجو باید در عین تعامل، روایت خود را به درستی نمایندگی کند.
جوانان؛ کنشگران فرهنگی و تولیدکنندگان معنا
رهبر فرزانه انقلاب در پیامشان جوانان را صاحبان نقش راهبردی در ساخت روایت مقاومت معرفی میکنند. تأکید بر ایمان، اعتماد به نفس و شناخت تواناییها نشان میدهد که قدرت فرهنگی امری آموختنی، قابل سازماندهی و قابل بازتولید است. این منظر، با مفهوم سرمایه نمادین پیربوردیو قابل تفسیر است؛ جایی که باور و مشروعیت خود به شکلی از سرمایه تبدیل میشوند که باید در میدان عمل کسب و مصرف شوند.
در این اثنا دانشجویان مسلمان خارج از کشور، به دلیل زیست در بستر فرهنگی غرب، در موقعیتی حساس برای گفتوگو، نقد و تولید معنا قرار دارند. آنها نه تنها باید در برابر روایتهای غالب مقاومت کنند، بلکه باید به طور فعال، روایت بدیل را در فضای دانشگاهی اروپایی تولید و مستقر سازند. در نگاه فرهنگی، جوانان علاوه بر حاملان آینده سیاسی، حاملان معنای مقاومتاند؛ چنانکه انجمنهای اسلامی آنان میتوانند فضای زیست مسلمان را در محیط دانشگاهی اروپایی به شبکهای از تولید معنا و هویت تبدیل کنند. این امر نیازمند عاملیت قوی و آگاهی عمیق از مبانی هویتی است.
«شهادت» و بازتولید سرمایه فرهنگی ـ معنوی
همچنین اشاره به شهادت دانشمندان و سرداران در این پیام، یادآور یک مؤلفه فرهنگی کلیدی در ساختار مقاومت است. در فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی، شهادت سرمایهای فرهنگی است که میتواند انسجام جمعی را تقویت کند و مشروعیت گفتمان مقاومت را افزایش دهد. رهبر انقلاب، خانوادههای شهدا را پیشروان معنا و الگوی پایداری معرفی میکند؛ این بیانگر آن است که مقاومت در ساختار جامعه ایران به عنصر فرهنگی و نماد هویت ملی تبدیل شده است.
از منظر جامعهشناسی دین و حافظه جمعی، چنین رویکردی «شهادت» را از سطح داوطلبی فردی به حافظه جمعی ملی منتقل میکند؛ حافظهای که کارکرد بازتولید معنا و مشروعیت دارد و در برابر پیامدهای فرسایش هویتی جهان مدرن (که امر قدسی را به فضای خصوصی و غیرسیاسی میراند)، نوعی روایت بدیل قدرتمند ایجاد میکند. این سرمایه معنوی، ابزاری بنیادین برای پایداری در منازعه ساختاری است.
در نهایت اینکه پیام رهبر انقلاب اسلامی به دانشجویان مسلمان اروپا متنی چند لایه و معنایی است. در این پیام، سیاست، فرهنگ و هویت درهمتنیدهاند و از منظری نظمشناختی، تقابل ایران و غرب نزاع بر سر نظم معنا و روایت جهان محسوب میشود. تکیه بر فرهنگ مقاومت، معناگرایی اسلامی و ایفای نقش دانشجویان در حفظ و بازتولید این معنا، نشاندهنده عمق فرهنگی رفتار ایران در عرصه بینالملل است.
تحلیل چنین متونی یادآوری میکند که فهم رفتار ایران بدون درک دستگاه معنایی آن، ناقص خواهد بود؛ بنابراین پیامهای فرهنگی رهبر انقلاب باید به مثابه اجزاء یک دستگاه فکری منسجم دید؛ دستگاهی که در آن، فرهنگ و معنا نقش محوری در تعریف قدرت و مقاومت دارند.
انتهای پیام/
