۱۰۰ دستگاه جدید به ناوگان کتابخانه‌های سیار کشور اضافه می‌شود/ پوشش ۱۰ درصدی مناطق محروم
خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ در آستانه دورانی نوین، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با نگاهی راهبردی و مبتنی بر اصول بنیادین توسعه فرهنگی و اجتماعی، رویکردی جامع‌نگر را در پیش گرفته است.
این رویکرد که در راستای اهداف کلان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه مردمی‌سازی و تحقق عدالت فرهنگی تدوین یافته بر پایه‌هایی چون دسترسی برابر و عادلانه آحاد جامعه به منابع اطلاعاتی و دانش روز، ارتقای زیرساخت‌های فرهنگی و فناورانه و تبدیل کتابخانه‌ها به مراکز پویا و اثرگذار در کانون‌های اجتماعی استوار است.
فلسفه این تحول، فراتر از کارکرد سنتی امانت‌دهی کتاب به‌دنبال بازتعریف نقش کتابخانه به‌عنوان فضایی فعال برای یادگیری مادام‌العمر، توانمندسازی فردی و اجتماعی و بسترسازی برای تعمیق پیوندهای اجتماعی و تقویت سرمایه اجتماعی در سطح محلات و مناطق مختلف کشور است.
اولویت‌های اصلی این رویکرد با در نظر گرفتن شکاف‌های موجود در دسترسی به خدمات فرهنگی و کتابخانه‌ای در مناطق جغرافیایی و اقتصادی متفاوت بر محورهای کلیدی استوار شده است: نخست، اجرای نظام «چیدمان سرزمینی» برای شناسایی دقیق نیازها و توزیع متوازن منابع و خدمات براساس شاخص‌های جمعیت‌شناختی، فرهنگی و زیرساختی؛ دوم، تزریق منابع کتابی نوین و باکیفیت بهخصوص از طریق طرح‌های حمایتی همچون «قایق کاغذی» برای کودکان و نوجوانان مناطق محروم و «خشاش» برای سایر کتابخانه‌ها با تخصیص بودجه‌ای قابل توجه، سوم، تحول در ماهیت و کارکرد فضاهای کتابخانه‌ای به سمت ایجاد محیط‌های جذاب، مدرن و کاربردی شامل فضاهای خلّاق و اتاق‌های علم و مهارت؛ چهارم، توانمندسازی کتابداران به‌عنوان متخصصان اطلاعات، فعالان فرهنگی، و تسهیلگران اجتماعی و پنجم، توسعه خدمات دیجیتال و هوشمندسازی ازجمله راه‌اندازی دستیار هوشمند کتابخانه برای ارائه تجربه‌ای نوین و کارآمد به مخاطبان.
دراین راستا برنامه‌ریزی‌ها بر محور گسترش دسترسی به کتاب و فرهنگ در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته استانی از طریق توسعه ناوگان کتابخانه‌های سیار، تقویت همکاری با نظام آموزشی برای شکل‌دهی به فرهنگ مطالعه از سنین پایه و ایجاد سازوکارهای پایدار برای تأمین مالی و مشارکت ذی‌نفعان، متمرکز شده است.
این اقدامات در مجموع درراستای تحقق چشم‌انداز کتابخانه‌هایی پویا، پاسخگو و خدمتگزار برای تمامی شهروندان در قامت موتور محرکه توسعه فرهنگی و اجتماعی کشور صورت می‌پذیرد.
در آستانه بازگشایی مدارس قرار داریم و بسیاری از مردم بهخصوص دانشجویان و دانش‌آموزان مناطق کمتر توسعه‌یافته و محروم در استانها مشخصاً استان‌های محروم از نعمت کتابخانه عمومی محروم شده‌اند.
این مسئله چندین سال است که دانش‌آموزان مناطق محروم را رنج می‌دهد و برای تهیه کتاب‌های موضوعی و غیرموضوعی مجبورند فرسنگ‌ها راه را برای خرید کتاب‌های مورد علاقه‌شان بپیمایند.
استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمان، خراسان‌شمالی و ... بهخصوص مردم عشایر نیازمند توجه بیشتری هستند تا دانش‌آموزانی که علاوه بر مطالب درسی علاقه‌مند به کتاب‌های غیردرسی هستند بتوانند به آسانی به کتابخانه‌های عمومی دسترسی داشته باشند.
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این راستا اقداماتی را برای دسترسی مردم مناطق محروم به کتاب‌ها، تجهیز کتابخانه‌ها و راه‌اندازی کتابخانه‌های عمومی انجام داده است.
خبرنگار آنا برمبنای رسالت خبری و بنا به پیگیری مخاطبان خبرگزاری آنا برای دسترسی به کتابخانه‌های عمومی بهخصوص در مناطق محروم به سراغ آزاده نظربلند دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور رفته تا پاسخ این سوالات را از زبان بالاترین مقام اجرایی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بشنود.
گپ و گفت آنا با دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در پی می‌آید:
سامانه «آمایش سرزمینی» مسیری برای توزیع عادلانه نیازهای فرهنگی استانها
آنا: با توجه به تنوع فرهنگی، جمعیتی و جغرافیایی استان‌های کشور، نهاد کتابخانه‌های عمومی چه سیاست‌های مشخصی را برای توسعه و توزیع عادلانه منابع (کتاب، نشریات، منابع دیجیتال) در استان‌های مختلف بهخصوص در استان‌های کمتر برخوردار تدوین و اجرا کرده است؟
نظربلند: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی در دوره جدید حول محور کلان برنامه‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه مردمی‌سازی و عدالت فرهنگی است؛ به این معنا که همه هموطنان فارغ از محل سکونتشان، بتوانند به منابع روزآمد کتابخانه‌ای دسترسی برابر داشته باشند.
برای رسیدن به این هدف سامانه‌ای را با عنوان سامانه «آمایش سرزمینی» طراحی و راه‌اندازی کرده‌ایم، این سامانه به ما کمک می‌کند براساس شاخص‌هایی مثل جمعیت، سطح برخورداری فرهنگی، وضعیت کتابخانه‌های موجود و حتی پراکندگی جغرافیایی، نیازهای هر استان و هر شهرستان را به‌صورت دقیق و مستند بشناسیم و براین اساس، سیاست‌گذاری‌ها و تخصیص منابع انجام می‌شود.
به‌طور مشخص در سال جاری، تزریق منابع جدید کتابخانه‌ای در دو مرحله در دستورکار قرار گرفت، در مرحله نخست، طرحی را با عنوان «قایق کاغذی» اجرا کردیم که هدف آن توزیع عادلانه کتاب‌های تازه منتشرشده میان کتابخانه‌های کم‌برخوردار در حوزه کودک و نوجوان بود.
در ادامه و در مرحله دوم، خرید متمرکز دیگری با عنوان «قاصدک» صورت گرفت که در آن سایر کتابخانه‌ها در اولویت قرار گرفتند؛ در مجموع در این دو بخش بیش از ۵۰ میلیارد تومان منابع کتابخانه‌ای خریداری و به کتابخانه‌ها اختصاص پیدا کرده است.
در کنار این اقدامات، نهاد کتابخانه‌های عمومی تأمین منابع در بخش نشریات را نیز به‌طور جدی دنبال کرده است، در همین راستا، نخستین مرحله خرید نشریات سال ۱۴۰۴ با تأکید بر نیازسنجی منطقه‌ای و مشارکت فعال کتابداران سراسر کشور انجام شد و نتیجه این طرح، انتخاب ۱۵۷ عنوان نشریه از میان ۱۷۹ نشریه بررسی شده بود که در قالب ۹۷۰ هزار نسخه تا پایان سال در اختیار اعضا و علاقه‌مندان کتابخانه‌های عمومی کشور قرار خواهد گرفت.
این مجموعه نشریات طیف متنوعی از حوزه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، کودک و نوجوان و حتی یک عنوان ویژه نابینایان را دربرمی‌گیرد و این سیاست‌ها در بخش کتاب و بخش نشریات همگی با رویکرد مشارکت‌محوری، عدالت فرهنگی و توجه به سلایق واقعی مخاطبان طراحی شده‌اند تا هم منابع کتابخانه‌ها روزآمد و متنوع باشند و هم دسترسی مردم در مناطق مختلف کشور به دانش و اطلاعات ارتقا پیدا کند.
آنا: برنامه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای تقویت کارکرد کتابخانه‌ها به‌عنوان مراکز فرهنگی پویا و اثرگذار در استانها چیست؟
نظربلند: نگاه نهاد کتابخانه‌های عمومی این است که کتابخانه صرفاً محل امانت کتاب نباشد، بلکه به یک پایگاه فرهنگی پویا و اثرگذار در زندگی اجتماعی مردم تبدیل شود، براین اساس، چند محور اساسی در سیاست‌گذاری‌ها تعریف شده است؛ نخست با استفاده از شاخص‌های تعریف کاربری‌های جدید برای کتابخانه‌ها و بازطراحی فضاهای موجود، تلاش می‌کنیم کتابخانه‌ها را به محیط‌هایی جذاب‌تر، نوین‌تر و متناسب با نیازهای امروز جامعه تبدیل کنیم.
کتابخانه‌ها باید فضایی باشند که علاوه بر مطالعه، امکان برگزاری نشست‌های فرهنگی، کارگاه‌های آموزشی، فعالیت‌های هنری و حتی شکل‌گیری تعاملات اجتماعی سالم را برای مردم مهیا کنند؛ به عبارتی کتابخانه به پاتوق فرهنگی و اجتماعی جامعه تبدیل شود.
دوم، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به‌طور جدی بر توانمندسازی کتابداران تمرکز کرده و کتابدار امروز باید نه‌تنها متخصص کتاب و اطلاعات، بلکه فعال فرهنگی، تسهیل‌گر اجتماعی و همراه مخاطب باشد، به‌همین دلیل دوره‌های آموزشی تخصصی و برنامه‌های ارتقای مهارت‌های نرم‌افزاری و فرهنگی کتابداران در دستورکار قرار گرفته است.
سوم، در کنار تقویت منابع و خدمات به سمت تخصصی‌سازی ارائه خدمات حرکت می‌کنیم.
آنا: لطفاً بیشتر توضیح دهید.
نظربلند: بله. یعنی خدمات کتابخانه متناسب با گروه‌های مختلف مخاطب از کودک و نوجوان تا پژوهشگر و سالمند، طراحی و ارائه شود و این موضوع به مخاطبان کمک می‌کند تا تجربه‌ای کارآمدتر و لذت‌بخش‌تر از حضور در کتابخانه داشته باشند و در نهایت همه این اقدامات با هدف اصلی یعنی توانمندسازی مخاطبان انجام می‌شود.
کتابخانه باید جایی باشد که هر فرد نه‌تنها به منابع علمی و فرهنگی دسترسی داشته باشد، بلکه مهارت‌های فردی، اجتماعی و فرهنگی خود را هم ارتقا دهد؛ به این ترتیب، کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقش فعال‌تری در تقویت پیوندهای اجتماعی، ارتقای فرهنگ مطالعه و توسعه سرمایه اجتماعی در استانها ایفا کنند.
آنا: وضعیت فعلی زیرساخت‌ها، تجهیزات (فیزیکی و دیجیتال) و همچنین نیروی انسانی متخصص (کتابداران و کارکنان) در کتابخانه‌های سراسر کشور چگونه است و چه چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد و برای رفع کمبود‌ها و ارتقای سطح کیفی خدمات در استانها چه اقداماتی در دستورکار قرار دارد؟
نظربلند: واقعیت این است که وضعیت زیرساخت‌ها و تجهیزات کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور یکسان نیست، به‌طوری که در برخی استانها شرایط مطلوب‌تری داریم، اما در استان‌های کم‌برخوردار همچنان با کمبود‌هایی در فضا، تجهیزات و حتی نیروی انسانی متخصص مواجه‌ایم که طبیعتاً کیفیت خدمات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
واقعیت این است که وضعیت زیرساخت‌ها و تجهیزات کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور یکسان نیست، به‌طوری که در برخی استانها شرایط مطلوب‌تری داریم، اما در استان‌های کم‌برخوردار همچنان با کمبود‌هایی در فضا، تجهیزات و حتی نیروی انسانی متخصص مواجه‌ایم که طبیعتاً کیفیت خدمات را تحت تأثیر قرار می‌دهد
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای جبران این فاصله به‌دنبال جذب منابع مالی پایدار و بهره‌گیری از ظرفیت‌های ملی و استانی است و یکی از راهکار‌های مهم، استفاده از مشارکت خیّران است که همواره در کنار نهاد بوده‌اند و می‌توانند نقش مهمی در پوشش کمبود‌ها بهخصوص در کتابخانه‌های مناطق محروم ایفا کنند و امید ما این است که با این نگاه و تمرکز بر عدالت فرهنگی، بتوانیم شرایط استان‌های کم‌برخوردار را به سطح مطلوب‌تری برسانیم و کیفیت خدمات کتابخانه‌ای در سراسر کشور را ارتقا دهیم.
آنا: با توجه به اهمیت دسترسی به منابع برای ساکنین مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، استراتژی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای توسعه و تقویت کتابخانه‌های سیار و روستایی چیست، آیا سازوکارهای مشخص و مؤثری برای جلب مشارکت بخش خصوصی و خیّرین در استانها وجود دارد؟
نظربلند: دسترسی عادلانه به منابع برای همه اقشار جامعه بهخصوص ساکنان مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته یکی از اولویت‌های جدی نهاد کتابخانه‌های عمومی است.
کتابخانه‌های سیار در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کنند، چراکه می‌توانند کتاب و خدمات فرهنگی را به مناطقی برسانند که امکان ایجاد کتابخانه ثابت در آنها وجود ندارد، در این راستا، طی هفته دولت امسال شاهد افتتاح چند کتابخانه سیار جدید در استان‌های مختلف بودیم که خوشبختانه با استقبال گسترده مردم مواجه شد.
برنامه ما این است که تا پایان سال جاری، ۱۰۰ دستگاه جدید به ناوگان کتابخانه‌های سیار کشور اضافه کنیم تا پوشش خدمات در مناطق کم‌برخوردار به‌طور محسوسی افزایش یابد. اکنون نیز بیش از ۱۰ درصد از نقاط خدمت نهاد در کشور توسط ناوگان سیار پوشش داده می‌شود؛ چراکه هر کتابخانه سیار به طور متوسط بین ۵ تا ۱۰ نقطه خدمت را به‌طور مستمر سر میزند و همین موجب می‌شود دامنه اثرگذاری آنها بسیار فراتر از یک کتابخانه ثابت باشد.
برای تأمین این ناوگان، علاوه بر پیگیری‌های بودجه‌ای و امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری با دستگاه‌های اجرایی مختلف از ظرفیت خیّران و بخش خصوصی نیز بهره خواهیم گرفت.
همانطور که خیّران در ساخت و تجهیز کتابخانه‌های ثابت نقش مهمی داشته‌اند، امروز هم می‌توانند در تأمین کتابخانه‌های سیار همراه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باشند، امیدواریم با ترکیب حمایت‌های دولتی و مردمی، بتوانیم دسترسی فرهنگی را به روستا‌ها و مناطق دوردست کشور گسترش دهیم و کتابخانه‌های سیار را به پل ارتباطی مطمئنی میان نهاد کتابخانه‌های عمومی و جامعه محلی تبدیل کنیم، امیدواریم موفق به تحقق این مسئله شویم تا خدمات کتابخانه‌ای را در نقاط کم‌برخوردار پوشش دهیم.
توسعه خدمات دیجیتال و هوشمندسازی کتابخانه‌ها اولویت اصلی است
آنا: برنامه عملیاتی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای توسعه خدمات کتابخانه‌های دیجیتال و فراهم کردن دسترسی برخط به منابع اطلاعاتی برای کاربران در سراسر کشور چیست؟ نهاد چه برنامه‌هایی را برای ارتقای سطح سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی مردم از طریق کارگاه‌ها، دوره‌ها و منابع آموزشی در کتابخانه‌ها تدوین و اجرا کرده است؟
نظربلند: توسعه خدمات دیجیتال و هوشمندسازی کتابخانه‌ها یکی از اولویت‌های اصلی است و امسال در نمایشگاه بین‌المللی کتاب، شاهد رونمایی از یک زیرساخت فناورانه جدید بودیم: «سامانه هوشمند همیار کتاب». این سامانه به‌صورت اختصاصی و متناسب با نیازهای ویژه کتابخانه‌های عمومی طراحی شده‌اند و نقش مهمی در تسهیل دسترسی اعضا به منابع و خدمات کتابخانه‌ها ایفا می‌کنند.
سامانه هوشمند «همیار کتاب» در فاز نخست به‌عنوان یک چت‌بات اختصاصی راه‌اندازی شد و امکان جست‌و‌جوی هوشمند کتاب را برای مخاطبان فراهم می‌کند و کاربران علاوه بر دسترسی به اطلاعات کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های سراسر کشور، می‌توانند از پیشنهاد‌های مطالعاتی و معرفی کتابخانه‌های عمومی نزدیک خود نیز بهره‌مند شوند؛ البته ایجاد دسترسی برای کتاب‌های الکترونیک نیز در دستورکار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور قرار دارد.
آنا: با توجه به آغاز سال تحصیلی جدید و اهمیت کتاب و کتابخوانی در فرآیند آموزش و پرورش، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور چه برنامه‌ها و اقدامات نوآورانه‌ای برای هم‌افزایی و همکاری مؤثرتر با مدارس در استان‌های مختلف کشور دارد؟
نظربلند: همکاری با مدارس و دانش‌آموزان یکی از اولویت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی بوده و هست، چراکه کتاب و کتابخوانی نقش مهمی در فرآیند آموزش و پرورش دارند، در این راستا، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برنامه‌های متنوع و نوآورانه‌ای طراحی کرده تا تعامل بین کتابخانه‌ها و مدارس بیش از پیش تقویت شود.
یکی از مهم‌ترین اقدامات، بازطراحی فضاهای کتابخانه‌ها برای ایجاد محیط‌های جذاب و کاربردی است؛ به طور مشخص، فضا‌هایی مانند ساختکده، اتاق علم و مهارت و ... در بسیاری از کتابخانه‌ها راه‌اندازی شده‌اند.
آنا: این فضاها چه مزیتی برای دانش‌آموزان دارند؟
نظربلند: این فضاها امکان تجربه عملی و مشارکتی را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند، ازجمله کار با ابزار‌های علمی، انجام پروژه‌های خلّاقانه و یادگیری مهارت‌های نوین.
همچنین، اردو‌های دانش‌آموزی و بازدید گروهی از کتابخانه‌ها فرصت آشنایی با منابع متنوع و تجربه‌های جذاب را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند و موجب تقویت علاقه به مطالعه و یادگیری فعال می‌شود.
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همچنین با برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی مشترک با مدارس، تلاش می‌کند کتابخانه‌ها را به فضایی پویا تبدیل کند که ضمن دسترسی به منابع، مهارت‌های اطلاعاتی، علمی و خلّاقیت دانش‌آموزان را نیز پرورش دهد.
هدف نهایی این اقدامات، ترویج فرهنگ مطالعه از پایه و ایجاد پیوند مستمر میان مدارس و کتابخانه‌هاست تا دانش‌آموزان با تجربه‌های جذاب و کاربردی، علاقه‌مند به کتاب و یادگیری شوند.
انتهای پیام/
