اجلاس شانگهای؛ بسترهای همکاری و دستاوردهای ایران به‌رغم پیچیدگی‌های موجود
به گزارش خبرگزاری آنا، «محسن کشوریان آزاد» استاد گروه روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی در یادداشتی اختصاصی به حضور «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور کشورمان در بیست‌وپنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای، زمینه‌های همکاری اعضا و دستاوردهای خاص این نشست پرداخت.
وی که پژوهشگر میهمان مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در گروه بررسی ملاحظات استراتژیک چین است، در این یادداشت می‌نویسد:
در مجموع جمع شدن رهبران چند کشور بزرگ جهان در اوج تنش‌های ژئوپلیتیک و شکاف‌های تجاری، اقدام برجسته‌ای است. علیرغم پیچیدگی‌ها، شکاف‌های موجود جهانی و مؤثر بر اعضای شانگهای، روزنه‌های همکاری در عرصه اقتصادی و امنیتی-نظامی در بستر اجلاس شانگهای در حال ظهور است که می‌تواند نقش و جایگاه سازمان همکاری شانگهای و اعضای آن را در نظم جدید چندقطبی برجسته نماید.
چندقطبی منظم در عصر شکاف نظم لیبرال
در عصر ایجاد دیوار‌های تعرفه‌ای آمریکا و ایجاد بی‌اعتمادی بین قدرت‌های تجاری جهان، پکن با معرفی خود به‌عنوان قطب فناوری و تجارت در جنوب جهانی از این آشفتگی نظم ایجاد می‌کند
باید در نظر داشت که فشار‌های آمریکا علیه کشور‌های عضو شانگهای، فرصت‌های استراتژیک را برای توسعه همکاری بلندمدت فراهم می‌کند، همچنین با توجه به جنگ تجاری آمریکا علیه اغلب کشور‌های عضو، زمینه‌ساز ایجاد استراتژی تجاری و ایجاد زنجیره تأمین آسیا محور و منطقه محور است؛ بنابراین سیاست ضد جهانی‌سازی ترامپ و شکاف بین آمریکا و برخی از کشورها می‌تواند فرصت‌های بالقوه‌ای را برای توسعه همکاری داشته باشد.
درواقع بی‌نظمی دولت ترامپ در ارکان نظم بین‌المللی و هرج‌ومرج ناشی از دریای آزاد اقتصادی، سیاسی و نظامی او مهم‌ترین فرصت پیش روی سازمان شانگهای و به‌ویژه چین برای ایجاد سازوکار‌های نهادی موازی در بخش اقتصاد و سیاست و درمجموع ایجاد ارکان و سازوکار‌های موازی برای نظم موجود است. این موضوع را سخنان «شی‌جینپینگ» رئیس‌جمهور چین در این اجلاس تأیید می‌کند که سازمان شانگهای در دوران «آشوب و تغییر» به دنبال «جهان چندقطبی منظم» است. در عصر ایجاد دیوار‌های تعرفه‌ای آمریکا و ایجاد بی‌اعتمادی بین قدرت‌های تجاری جهان، پکن با معرفی خود به‌عنوان قطب فناوری و تجارت در جنوب جهانی از این آشفتگی نظم ایجاد می‌کند.
برای پیشبرد سازوکار‌های موازی، دستور کار اجلاس شانگهای در حوزه سرمایه‌گذاری، تجاری-گمرکی و سازوکار‌های بانکی و مالی از قبل برنامه‌ریزی‌شده بود و در این بخش‌ها به دنبال ایجاد نتایج ملموس خواهند بود. تمرکز این اجلاس بر روی چارچوب‌های از پیش تعیین‌شده شامل موارد مذکور بود. آنچه مهم است این است که پیشبرد این چارچوب‌ها و سازوکار‌ها به‌صورت عملیاتی می‌تواند ایران و سایر کشورها را در زنجیره اقتصادی جهانی -به‌ویژه زنجیره اقتصادی آسیا محور- ادغام نماید و سازوکار‌های جدید را در اقتصاد سیاسی بین‌الملل ترویج دهد که مؤید عبور از نظم جهانی تک‌قطبی است. در عصر سیاست‌های ضد جهانی‌سازی آمریکا که بازگشت از اصول نظم لیبرال نیز تلقی می‌شود، سازوکار‌های اقتصادی سازمان شانگهای به دنبال ایجاد اصول یکپارچه و فراگیر بین دولت‌های عضو است تا ارکان جدیدی در نظم اقتصادی سیاسی بین‌الملل پی‌ریزی گردد. در درون شانگهای طرح‌های اقتصادی (انرژی، حمل‌ونقل، ترتیبات مالی برای استخراج مواد معدنی، گمرکی، بانکی و امنیتی) در حال برنامه‌ریزی است که اجرای آنها می‌تواند پتانسیل‌های زیادی را برای قواعد سازی نظری و پروژه‌های عملیاتی برای نظم سازی چندجانبه ایجاد کند؛ اما ملاحظات متعددی شامل ناهمگونی سیاسی و اقتصادی کشورها، اتصال برخی دولت‌ها به آمریکا نشان می‌دهد که تا رسیدن به دستاوردهای کلان استراتژیک را پر پیچ‌وخمی وجود دارد.
تنش‌های ژئوپلیتیکی ملاحظه اصلی اجلاس شانگهای
اعضای سازمان شانگهای معمولا روی مسائل کلیدی ژئوپلیتیکی تفاهم ندارند. چین به دلیل اینکه علاقه‌مند به سیاست «توسعه صلح‌آمیز» و «کمتر مخاطره‌آمیز» در جهان است، تاکنون تلاش کرده است تا کمتر مسائل ژئوپلیتیکی برجسته شود و بیشتر برجسته شدن مسائل ژئواکونومیکی تأکید نماید. اکنون کشور‌های اصلی عضو شانگهای با مسائل مهمی در سطح جهانی روبه‌رو هستند به همین دلیل هرکدام تلاش خواهند کرد مسئله مرتبط با خود را برجسته کنند. به‌عنوان‌مثال چین موضوع جنگ تعرفه‌ها با آمریکا، روسیه مسئله جنگ اوکراین، ایران مسئله اسنپ بک و مکانیسم ماشه، هند و پاکستان درگیری‌های ارضی و نظامی اخیر باهم را به‌عنوان مسائل مهم روی میز دارند و به‌نوعی هرکدام با چالش‌های جدی مواجه هستند. اجلاس شانگهای فرصتی برای طرح مسئله مهم موجود بوده است. وجود تنش‌های ژئوپلیتیکی با محوریت اعضا باعث شده چین کمتر روی چنین مسائلی در شانگهای تمرکز کند. رقابت ژئوپلیتیکی هند با کشور‌های چین و پاکستان و درگیری‌های مرزی، احاله مسئولیت آمریکا به هند در نهاد‌های ضد چینی (کواد، I۲U۲، کریدور اقتصادی هند- خاورمیانه- (آیمک)، رویکرد متعارض هند با برخی اعضای شانگهای در حوزه تروریسم و مسائل در حال ظهور دیگر به‌سختی می‌توان هند را بازیگر همراه با این سازمان‌ها تلقی نمود. بااین‌وجود هند در این اجلاس بیش از گذشته همراه اعضای شانگهای بوده که ناشی اختلاف دولت مؤدی با دولت ترامپ است. شکاف هند با آمریکا این کشور را به سمت تقویت روابط با روسیه و چین سوق داده است، هرچند این شکاف کوتاه‌مدت باشد.
همراهی بیشتر هند با اجلاس شانگهای و اقدامات چین و روسیه در همراهی با ایران در موضوع مکانیسم ماشه از مهم‌ترین دستاوردهای ژئوپلیتیکی اجلاس موصوف، علیرغم ملاحظات بسیار زیاد و پیچیده دولت‌ها است.
دستاوردهای مهم ایران به‌رغم فعال شدن ماشه
برآورد این است که هدف چینی‌ها این است تا با سیاسی نشان دادن اقدام کشور‌های غربی در قبال مکانیسم ماشه، همکاری با ایران را در حوزه تجاری، مالی و انرژی ادامه دهند
سابقه حضور چین در نهاد‌های تحت رهبری‌اش نشان داده است که این کشور کمتر روی «تنش‌های ژئوپلیتیکی» تمرکز می‌کند و علاقه آن بیشتر تمرکز روی» فرصت‌های ژئواکونومیکی» است. بااین‌وجود در این اجلاس، اعضا نسبت به مسائل جهانی کمی قاطع‌تر از گذشته عمل کردند. کشور‌های چین، ایران و روسیه ذیل فشار‌های محدودساز آمریکا قرار دارند، سازمان شانگهای این دریای آزاد آمریکا را با چالش مواجه می‌کند و حضور ایران در سازمان شانگهای، فشار‌های آمریکا برای انزوای ایران را پیچیده کرده است. در این راستا، این اجلاس نسبت به مسائل ایران در عرصه جهانی گام‌های مهمی برداشت. مهم‌ترین دستاورد این سفر امضای نامه مشترک سه کشور ایران، چین و روسیه در غیرقانونی خواندن فعال‌سازی مکانیسم ماشه است، این نشان می‌دهد که برای چین زمینه‌های لازم برای ادامه دادن خرید نفت و دیگر همکاری‌های اقتصادی و مالی با ایران پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه وجود دارد، بدون اینکه سرپیچی از اصول نهاد‌های بین‌المللی تلقی شود.
چین نمی‌خواهد رویکرد مسئولیت محوری آن در نظام بین‌الملل تحت تأثیر قرار گیرد. برآورد این است که هدف چینی‌ها این است تا با سیاسی نشان دادن اقدام کشور‌های غربی در قبال مکانیسم ماشه، همکاری با ایران را در حوزه تجاری، مالی و انرژی ادامه دهند. همچنین در بیانیه پایانی اجلاس شانگهای در محکومیت حمله اسرائیل به ایران نیز از دستاوردهای مثبت این اجلاس برای ایران بود. همچنین دعوت از رئیس‌جمهور ایران و دیگر کشور‌های عضو برای حضور در مراسم رژه نظامی چین نشان از عزم چین برای حضور قاطع‌تر در مسائل نظامی بین‌الملل دارد. دولت چین قبلاً با سند «ابتکار امنیت جهانی»، «ابتکار تمدن جهانی» و سیاست قاطع‌تر در برابر آمریکا نشان داده است که برای ورود به عرصه امنیتی-نظامی بین‌الملل برنامه دارد. چنین با دعوت از این کشورها برای مراسم رژه نظامی، نقش آنها را در رویکرد امنیت جهانی خود برجسته می‌کند.
ایران در آینده باید از بستر شانگهای و سازوکار‌های آن جهت تقویت روابط دوجانبه با اعضا استفاده کند. دو دسته دستاورد اقتصادی و سیاسی-امنیتی در بستر سازمان همکاری شانگهای وجود دارد که می‌تواند روزنه‌ای برای گسترش‌های همکاری سیاسی و اقتصادی با برخی از دولت‌های عضو باشد. باید تلاش کرد بسترهای ایجادشده در درون شانگهای و سازوکار‌های اقتصادی و امنیتی آن از حالت نمایش خارج شود و جنبه عملی به خود گیرند. لازم است به‌صورت دوجانبه تمرکز ویژه روی همکاری با اعضای شانگهای صورت پذیرد.
انتهای پیام/
