دیروز داکا، امروز جاکارتا؛ رادیکالیزه شدن اعتراضات سیاسی و خطر تضعیف اسلام سیاسی معتدل در شبه‌قاره
یه گزارش خبرگزاری آنا، خون و ادویه دو کلمه‌ای است که هنگام بررسی تاریخ کودتا‌های خونین و شورش‌های ضداستعماری مردم اندونزی ذهن هر پژوهشگر علاقمند به تاریخ را به خود جذب می‌کند. علاقه بسیار استعمارگران کشتی‌نشین اروپایی به تجارت جوز و ادویه اندونزی، کشور‌هایی نظیر اسپانیا و پرتغال و بعد‌ها هلند و انگلستان را به سمت تلاش برای اشغال سیاسی-نظامی بزرگترین مجمع‌الجزایر جهان سوق داد- نقطه‌ای از آسیای جنوب شرقی که به دلیل وجود تنوع مذهبی، قومی و نژادی بین ساکنانش به صورت گاه و بیگاه شاهد کودتا‌های خونین همراه با کشتار‌های میلیونی بوده است. امروز، اما هم زمان با موفقیت نسبی مدل توسعه اسلامگرایان معتدل در این سرزمین ثروتمند، جاکارتا روز‌های وحشتناکی را سرشار از آتش و خون پشت سر می‌گذارد؛ روز‌هایی که چندی پیش داکا یکی دیگر از پرجمعیت‌ترین پایتخت‌های جهان (بنگلادش) شاهد آن بود.
اما، آنچه مسئله سرایت شورش‌های عمدتاً اقتصادی را به پایتخت پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان حساس‌تر می‌کند، جایگاه ویژه اندونزی در در منطقه شبه‌قاره و جهان اسلام است؛ بنابراین با علم به اهمیت موضوع، ضمن گفتوگو با «امین رضایی‌نژاد» کارشناس مسائل شبه‌قاره به بازکاوی ابعاد مختلف وضعیت بغرنج اندونزی در روز‌های اخیر پرداخته‌ایم.
آنا: لطفاً به صورت اجمالی وضعیت فعلی اندونزی را از نظر سیاسی-اجتماعی توضیح دهید؟
ماجرای اندونزی از فوریه سال ۲۰۲۵ م شروع شد یعنی تقریباً از بهمن ماه سال گذشته شمسی که اعتراضات دانشجویی با شعار «اندونزی در تاریکی» علیه کسری بودجه و اختیارات اقتصادی که دولت شروع به دریافت و استفاده از آنها کرده بود، آغاز شد و تا ماه مارس هم ادامه داشت و در این ماه با توجه به این که قانون PNI (که مطابق آن نظامیان می‌توانستند مناطق غیر‌نظامی را به راحتی تصرف کنند) تصویب شد؛ شاهد اعتراضات مدنی و دانشجویی در اندونزی بودیم تا این که در ماه آگوست به دلیل افزایش ۲۵۰ درصدی مالیات، موج اعتراضات بسیار گسترده‌تر شد به نحوی که حدود ۱۰۰ هزار نفر در خیابان‌ها حضور پیدا کردند. نهایتاً در موج چهارم این اعتراضات شکل صنفی به خودش گرفت و دانشجویان، کارگران و رانندگان تاکسی‌های اینترنتی علیه افزایش مزایای نمایندگان و همچنین سیاست‌های اقتصادی دولت به خیابان‌ها آمدند و، چون این اعتراضات با مواجهه پلیس و اعتراض‌کنندگان همراه بود، الان شاهد درگیری‌های شدید خیابانی در این کشور هستیم.
آنا: در سخنان خود به چالش موجود میان نظامیان و سایر اقشار موجود در این کشور اشاره کردید. با توجه به این که اندونزی سابقه کودتا هم دارد، به نظرتان آیا احتمال وقوع کودتا در آینده وجود دارد یا نه؟
ببینید دوران سوکارنو و سوهارتو با شرایط فعلی بسیار متفاوت است، زیرا اسلام معتدلی که الان روی کار آمده است و شامل امتزاجی از اسلام و دموکراسی است، آن قدر قوی شده و نضج گرفته است که در اندونزی با کودتا رو‌به‌رو نباشیم. اما خود این اعتراضات می‌تواند به سرنگونی دولت منجر شود. یعنی به جای این که ما با کودتا رو‌به‌رو باشیم، ممکن است پدیده‌ای که در بنگلادش رخ داد -که اتفاقاً دلایل مشابهی هم داشت- در اینجا هم شاهد باشیم؛ به نحوی که دولت سرنگون شود. حالا من الزاماً روی گزینه فرار مقامات نظیر آنچه در داکا رخ داد، تأکیدی ندارم ولی ممکن است همان اتفاقی که در بنگلادش رخ داد در اینجا هم رخ دهد و عملاً دولت سقوط کند.
آنا: با توجه به این که اندونزی پرچمعیت‌ترین کشور مسلمان در جهان محسوب می‌شود به نظرتان تحولات اخیر در این کشور می‌تواند چه تأثیری بر حوزه شبه‌قاره و همچنین جهان اسلام داشته باشد؟
ادامه این اعتراضات به طور کلی می‌تواند اسلام معتدل را در آسیای جنوب شرقی تضعیف کند، چون هم اندونزی و هم مالزی به عنوان الگو‌هایی از همزیستی اسلام و دموکراسی در این منطقه مطرح بودند؛ بنابراین این اعتراضات و بی‌ثباتی‌ها مخصوصاً اگر به سقوط دولت منجر شود، می‌تواند اسلام معتدل را در این منطقه تضعیف بکند و از طرفی این الگو‌ها (اعتراضات این چنینی می‌تواند برای کشوری نظیر پاکستان که دقیقاً درگیر همین مسئله است و الان با بحران اقتصادی شدیدی رو‌به‌رو است) الهام‌بخش باشد و این اتفاقات در آنجا هم تکرار شود طوری که ضمن افزایش اعتراضات نسبت به اقدامات دولت، این دفعه به جای آقای عمران خان آقای شهباز شریف قربانی شود.
از طرف دیگر از جنبه خوش‌بینانه، این اعتراضات می‌تواند گفتمان عدالت اجتماعی اسلامی را تقویت کند و عملاً نیروهای چپ اسلامی که شعار‌هایی عدالت‌خواهانه در زمینه مبارزه با فساد می‌دهند را تقویت کند. به علاوه، این مسئله می‌تواند به تقویت گفتمان ضدنئولیبرالیسم در جهان اسلام کمک کند و منجر شود که این گفتمان در جهان اسلام رشد کند. این اتفاقات درست بعد از اعلام اصلاحیه بانک جهانی که باعث افزایش ۳۰ درصدی قیمت سوخت در اندونزی شد به وقوع پیوست. این افزایش قیمت سوخت به شکل دومینو وار روی کالا‌های دیگر حتی املاک و مستقلات تأثیر خودش را گذاشت؛ بنابراین ادامه این تحولات ممکن است که در جهان اسلام گفتمان ضد نئولیبرالیسم را تقویت کند.
آنا: آیا ممکن است ما در اندونزی هم با پدیده‌ای نظیر رشد گروه‌های تکفیری در پاکستان مواجه باشیم؟
بله این موضوع کاملاً ممکن است. الان جریان اخوان‌المسلمین اندونزی یا همان «جمعیت محمدیه» عملاً به شکل منفعلانه‌ای نسبت به این حادثه واکنش نشان داده و صرفاً به ابراز نگرانی و درخواست آرامش از طرفین بسنده کرده است و عملاً از حضور اعضای خود در خیابان جلوگیری می‌کند. در نتیجه این مسئله می‌تواند منجر به این شود که مسلمانان اندونزی برای این که بتوانند حق و حقوق خودشان را استیفا کنند به سمت جریانات رادیکال‌تر گرایش پیدا کنند.
آنا: در حال حاضر وضعیت فعلی جریانات اسلامگرا در اندونزی را به چه نحوی می‌بینید؟
ببنید به طور کلی این جریانات در حال حرکت در قالب سیاست‌های دولت هستند. یعنی هم نهضت علمای اندونزی هر چند که تفسیر‌هایی نزدیک به تفاسیر وهابیت در عربستان سعودی را از اسلام دارد و هم جریان جمعیت محمدیه که راه میانه را در پیش گرفته است، بیشتر در چارچوب قانون و سیاست‌های دولتی حرکت می‌کنند به نحوی که در تحولات اخیر هم تقریباً ساکت هستند. به همین دلیل، یکی از دلایلی که ممکن است مردم اندونزی را به سمت جریانات افراطی سوق دهد همین مسئله است، زیرا این سکوت و ادعای همزیستی مسالمت‌آمیز توسط جریانات اسلامگرای معتدل ممکن است باعث اوج‌گیری جریانات رادیکال در این کشور شود.
آنا: به نظرتان آیا ما می‌توانیم حداقل در بخش مسلمان‌نشین شبه‌قاره شاهد نوعی بیداری اسلامی تقریباً نظیر آنچه که طی سال‌های اخیر در جهان عرب شاهد آن بودیم باشیم؟
ماجرای جهان عرب کمی متفاوت است، چون جهان عرب بسیار متأثر از مسئله فلسطین است و یکی از مهمترین محرک‌هایی که در بهار عربی وجود داشت، بحث فلسطین بود. ولی در کشورهای جنوب شرق آسیا و شبه‌قاره هند محرک‌های اقتصادی خیلی قوی‌تر هستند که فعلاً در اندونزی ما این مسئله را داریم و ممکن است در بنگلادش با وجود روی کار آمدن دولت آقای محمد یونس و همچنین در پاکستان این اتفاقات دوباره تکرار شود.
نویسنده: علی رحمانی
انتهای پیام/
