حجت‌الاسلام هاشم رحیمی کارشناس فقه سیاسی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به اینکه شهادت امام حسن عسکری (ع) و آغاز امامت حضرت ولی‌عصر (عج) از حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین موضوعات در تاریخ شیعه به شمار می‌رود، بیان داشت: امامت در نگرش شیعه، ادامه خط هدایت الهی پس از رسول‌الله(ص) است؛ امامان در هر دوره با توجه به شرایط موجود و فشارهای متعددی که بر آن‌ها وارد می‌شد، مسئولیت هدایت دینی و تربیت اجتماعی امت را برعهده داشتند.
وی افزود: دوران زندگی امام حسن عسکری(ع) نیز ویژگی‌هایی منحصر به فرد دارد. سخت‌گیری شدید حکومت عباسی، محدودیت تعامل مستقیم با شیعیان، و حساسیت ویژه نسبت به تولد حضرت امام زمان(عج) از جمله ویژگی‌های این دوره است. این شرایط جایگاه خاصی را برای امام حسن عسکری در تاریخ امامت رقم می‌زند، زیرا ایشان نه تنها در محیطی دشوار مسئولیت خود را انجام دادند، بلکه با عملکرد خویش زمینه ورود امت به دوران غیبت را فراهم کردند.
آغاز دوره‌ای تازه در تاریخ شیعه
حجت‌الاسلام رحیمی ابراز داشت: شهادت امام حسن عسکری(ع) در سال ۲۶۰ هجری قمری نقطه‌ای تعیین‌کننده در تاریخ تشیع بود که به انتقال امامت به فرزندشان، حضرت مهدی(عج) انجامید.وی ادامه داد: این انتقال در ظاهر شبیه انتقال امامت میان ائمه گذشته به‌نظر می‌رسید، اما در واقع تحولی بنیادین در روابط میان امام و امت ایجاد کرد. با آغاز امامت امام زمان(عج)، دوران جدیدی در تاریخ شیعه شکل گرفت؛ دورانی که ویژگی اصلی آن غیبت امام و شروع نیابت خاص و سپس نیابت عام بود.
این کارنشناس فقه سیاسی اظهار داشت: اهمیت این مقطع در آن است که شیعیان، که پیش‌تر به صورت مستقیم به امامان حاضر و آشکار دسترسی داشتند، اکنون با شرایط جدیدی روبه‌رو شدند؛ شرایطی که در آن حجت الهی با وجود حضور، به امر الهی در پرده غیبت قرار دارد.
وضعیت دشوار در دوران امام حسن عسکری(ع)
وی گفت: برای فهم بهتر اهمیت شرایط دوران امام حسن عسکری(ع) لازم است نگاهی دقیق به وضعیت سیاسی و اجتماعی آن زمان داشته باشیم. امام در شهر سامرا، تحت نظارت شدید خلفای عباسی به‌ویژه معتمد عباسی زندگی می‌کردند و همواره در محدودیت‌های سنگین قرار داشتند.حجت‌الاسلام رحیمی خاطرنشان کرد: خلافت عباسی که از بشارت‌های پیامبر اکرم(ص) و امامان پیشین درباره ظهور مهدی موعود آگاه بود، تمام امکانات خود را برای کنترل، محدودسازی و حتی از بین بردن امام حسن عسکری(ع) و فرزند ایشان به کار گرفته بود.
وی افزود: در چنین فضای دشواری، امام (ع) مجبور بودند فعالیت‌های خود را با بیشترین احتیاط انجام دهند. کوچک‌ترین حرکت از سوی ایشان زیر ذره‌بین دستگاه خلافت بود، و ارتباط مستقیمشان با شیعیان بسیار محدود و پرخطر شده بود.
این کارشناس دینی تصریح کرد: امام از طریق نامه‌نگاری، ملاقات‌های مخفیانه و استفاده از شبکه‌ای از وکلای مورد اعتماد توانستند شیعیان را هدایت کنند و ارتباط با آنان را حفظ کنند. این فشار گسترده باعث شد که شیعیان به تدریج روش‌های ارتباط غیرمستقیم با امام معصوم را فرا گیرند؛ تحولی که به نوعی آمادگی برای عصر غیبت محسوب می‌شد.
وی ادامه داد: درست همان‌طور که یک مربی یا معلم پیش از مواجهه شاگرد با چالش‌های بزرگ‌تر آنان را با تمرین‌های مقدماتی آماده می‌کند، امام حسن عسکری(ع) نیز جامعه شیعی را در همین مسیر هدایت کردند و شرایط را برای پذیرش دوران غیبت فراهم ساختند.
پیامدهای انکار اصل امامت
حجت‌الاسلام رحیمی بیان داشت: یکی از مهم‌ترین وظایف امام حسن عسکری(ع) معرفی فرزندش به عنوان امام بعدی بود، زیرا تولد حضرت مهدی(عج) در شرایط کاملاً مخفیانه رخ داد. حکومت عباسی به شدت در تلاش برای پیدا کردن و نابودی این فرزند بود و هرگونه اهمال می‌توانست اصل سلسله امامت را به خطر بیندازد.
وی گفت: امام عسکری(ع) با اتخاذ تدابیر ویژه، اصحاب و نمایندگان خاص خود را از وجود فرزندش آگاه ساخت. اگر ایشان چنین اقدامی انجام نمی‌داد، پس از شهادتشان، جامعه شیعه با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شد.
این کارشناس مذهبی ابراز داشت: این وضعیت می‌توانست باعث انشعاب، ظهور فرقه‌های انحرافی و حتی انکار اصل امامت شود. اما امام حسن عسکری (ع) با معرفی آشکار حضرت مهدی(عج) به برخی خواص و نشان دادن ایشان به افراد مورد اعتماد توانست از گسست در خط امامت جلوگیری کند.
این کارشناس فقه سیاسی ابراز داشت: در حقیقت، حضور دوازده امام که در احادیث نبوی مورد تأکید قرار گرفته و پایان این سلسله با امام مهدی(عج) مشخص شده بود، نیازمند تحقق عملی بود. تدبیر امام حسن عسکری(ع) در معرفی فرزندش، این نیاز را برآورده کرد و جامعه شیعه را از افتادن در دام شک یا انحراف محفوظ نگه داشت.
آماده‌سازی برای عصر غیبت
وی ادامه داد: امام حسن عسکری(ع) به‌طور عملی جامعه شیعه را برای پذیرش شرایط غیبت آماده کردند و برنامه‌هایی را در این راستا به اجرا گذاشتند. ایجاد شبکه وکالت یکی از اقدامات مهم امام عسکری(ع) بود. پیش از ایشان، امام هادی(ع)، شبکه‌ای متشکل از وکلا و نمایندگان در مناطق مختلف جهان اسلام تشکیل دادند. این شبکه علاوه بر جمع‌آوری وجوه شرعی و پاسخ به پرسش‌های دینی، نقش واسطه را میان شیعیان و امام ایفا می‌کرد.
حجت‌الاسلام رحیمی اظهار داشت: این سیستم ارتباطی در دوران غیبت صغری نیز ادامه یافت و از طریق نواب اربعه، شیعیان توانستند با امام زمان(عج) ارتباط برقرار کنند. تقویت ایمان به غیبت نیز از دیگر محورهای رفتاری امام بود. در نامه‌ها و سخنان امام عسکری(ع)، بارها به غیبت فرزندشان و ضرورت صبر، استقامت و آمادگی شیعیان اشاره شده است. این تأکیدات باعث شد که جامعه شیعه با مفهوم غیبت آشنا شود و بتواند شرایط خاص این دوران را بهتر درک کند.
وی گفت: همچنین امام حسن عسکری(ع) همانند امام سجاد(ع) در دوران خود، به تربیت نخبگان پرداختند. ایشان با پرورش یاران برجسته‌ای همچون عثمان بن سعید (اولین نایب خاص امام زمان) زمینه هدایت جامعه شیعه در دوران غیبت صغری را فراهم کردند.
این کارشناس دینی خاطرنشان کرد: تأکید بر عقلانیت و تقوا از دیگر ویژگی‌های برجسته تعالیم امام عسکری(ع) بود. این اصول موجب شد که جامعه شیعه در نبود حضور ظاهری امام، بتواند ثبات فکری و معنوی خود را حفظ کند.
آموزه‌های امام عسکری(ع) و فرهنگ مهدویت امروز
وی افزود: چالش اصلی این است که چگونه می‌توان آموزه‌های امام عسکری(ع) را برای رشد و تقویت فرهنگ انتظار و مهدویت به کار گرفت؟ «عقلانیت» در انتظار یکی از این آموزه‌هاست. امام عسکری(ع) فرموده‌اند: «أضعف الأعداء کیداً من لم یظهر عداوته»؛ دشمنی که به‌صورت پنهان عمل می‌کند، خطرناک‌تر است. این حدیث به‌طور همزمان یک هشدار سیاسی و دعوتی به هوشیاری عقلانی است.
حجت‌الاسلام رحیمی تصریح کرد: پایداری در شرایط دشوار نیز درس مهمی از دوران ایشان است. دوران امام عسکری(ع) به شیعیان آموخت که در سخت‌ترین شرایط باید به امام خود وفادار بمانند. انتظار واقعی امروز نیز معنایی جز ایستادگی در برابر انحراف‌ها و شبهات در عصر غیبت ندارد.
وی ادامه داد: همان‌گونه که امام عسکری(ع) با ایجاد شبکه‌ای از وکلای معتمد، میان شیعیان ارتباط برقرار کردند، امروز نیز تقویت شبکه‌سازی دینی و اجتماعی در جهان اسلام ضرورت دارد. امام عسکری(ع) بارها بر پرهیز از گناه و اهمیت تقوا تأکید کردند. زیرا جامعه منتظر بدون توجه به تزکیه اخلاقی نمی‌تواند زمینه‌ساز ظهور باشد.
نقطه عطف مهم در تاریخ تشیع
این کارشناس دینی با بیان اینکه تربیت نخبگان متعهد نیز از دیگر اقدامات امام عسکری(ع) بود، ابراز داشت: امروز نیز حوزه‌های علمیه و مراکز علمی وظیفه دارند نخبگانی تربیت کنند که علاوه بر دانش دینی، دارای بینش سیاسی و اخلاقی باشند.
وی گفت: در نهایت اینکه شهادت امام حسن عسکری(ع) و آغاز امامت حضرت مهدی(عج)، نقطه عطف مهمی در تاریخ تشیع است. دوران ویژه امام عسکری(ع) نه تنها با سختی‌ها همراه بود، بلکه شیعیان را آماده پذیرش بزرگ‌ترین تحول اعتقادی یعنی غیبت امام کرد.
حجت‌الاسلام رحیمی با تأکید بر اینکه معرفی امام زمان(عج) توسط پدر بزرگوارشان، تداوم خط امامت را تضمین کرد و پایه‌های عقیده مهدویت را استوار ساخت، بیان داشت: امروز نیز پیروی عملی از آموزه‌های امام عسکری(ع) می‌تواند منجر به تقویت فرهنگ انتظار شود؛ آموزه‌هایی همچون عقلانیت، صبر، شبکه‌سازی اجتماعی، تقوا، و تربیت نخبگان متعهد. بنابراین جامعه‌ای که بتواند این اصول را به عمل درآورد، ظرفیت لازم برای تحقق وعده الهی ظهور را خواهد داشت.
