دانشگاه‌های ایران چگونه در بحران زنده می‌مانند؟
نرگس مفیدی، مشاور ارشد حوزه فناوری اطلاعات در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا درباره ظرفیت دانشگاه‌های ایران برای ادامه آموزش در شرایط بحرانی و حتی جنگ، گفت: تجربه همه‌گیری کرونا نشان داد دانشگاه‌های کشور توانایی اجرای آموزش مجازی در مقیاس وسیع را دارند. پلتفرم‌هایی مانند سامانه‌های آموزش مجازی دانشگاه‌ها و ابزار‌هایی مثل اسکای‌روم، ادوبی کانکت و بیگ بلو باتن به‌کار گرفته شدند و کلاس‌ها با وجود محدودیت‌ها ادامه یافت. اما آن تجربه در شرایطی بود که اینترنت جهانی برقرار بود و پشتیبانی نسبی از زیرساخت‌ها وجود داشت. در شرایط جنگ، موضوع متفاوت است؛ زیرساخت‌های اینترنت و مخابرات نخستین هدف حملات هستند و تجربه جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل نشان داد که با محدود شدن اینترنت به آی‌پی داخلی، بسیاری از خدمات از دسترس خارج می‌شوند؛ بنابراین اگر دانشگاه‌ها صرفاً به پلتفرم‌های فعلی متکی باشند، ادامه آموزش عملاً مختل خواهد شد.
سرمایه‌گذاری بر پلتفرم‌های مقاوم ضرورت دارد
او افزود: با این حال ظرفیت بالقوه‌ای وجود دارد که اگر از همین امروز روی آن سرمایه‌گذاری شود، می‌تواند قابل اتکا باشد. طراحی پلتفرم‌های بومی مقاوم، استفاده از دیتاسنتر‌های امن داخلی و حتی ساخت شبکه‌های اضطراری، می‌تواند آموزش را در شرایط بحران زنده نگه دارد. بدون این پیش‌بینی‌ها، صرف تجربه کرونا باعث نمی‌شود دانشگاه‌ها در جنگ آماده باشند. در واقع ظرفیت هست، اما اتکا‌پذیری پایین است و نیازمند بازطراحی اساسی است.
هوش مصنوعی؛ دستیار حیاتی آموزش در بحران
نرگس مفیدی درباره نقش هوش مصنوعی در استمرار آموزش گفت: هوش مصنوعی می‌تواند محتوای خام مثل اسلاید، جزوه یا یادداشت استاد را به ویدئو‌های آموزشی، تمرین‌های تعاملی و آزمون‌های استاندارد تبدیل کند. این خاصیت مقیاس‌پذیری بسیار حیاتی است. حتی در حالت قطع اینترنت جهانی، نسخه‌های سبک و آفلاین هوش‌مصنوعی می‌توانند روی لب‌تاپ یا موبایل دانشجو اجرا شوند و نیاز به اتصال دائمی را ازبین ببرند.
او ادامه داد: در سطح پیشرفته‌تر، هوش مصنوعی می‌تواند نقش «مربی دیجیتال» را داشته باشد یعنی نه تنها محتوای ثابت ارائه دهد، بلکه با پرسش‌های دانشجو تعامل کند. البته این فناوری جایگزین کامل استاد نیست، بلکه مکمل او است؛ بعد انسانی و تربیتی آموزش هنوز قابل بازآفرینی توسط ماشین نیست. توسعه مهارت‌های نرم هنوز نیاز به حضور انسانی دارد و فناوری خالی از ایراد نیست.
مفیدی در پاسخ به پرسش جایگزینی استاد توسط هوش‌مصنوعی، گفت: در شرایط اضطراری می‌توان از هوش‌مصنوعی به عنوان جایگزین موقت استاد استفاده کرد. مزیت‌های آن روشن است دسترسی ۲۴ ساعته، آموزش شخصی‌سازی شده و یادگیری بدون نیاز به حضور فیزیکی استاد یا اتصال پایدار، اما آموزش صرفا انتقال دانش نیست؛ بخش مهم آن گفت‌و‌گو، تربیت شخصیت علمی و رشد انتقادی است که هوش‌مصنوعی به سختی جایگزین آن می‌شود؛ بنابراین هوش‌مصنوعی باید ترکیبی و مکمل باشد نه جایگزین.
وی درباره ضرورت سواد رسانه‌ای و روایت‌گری دیجیتال بحران تأکید کرد: دانشگاه آینده نمی‌تواند صرفاً به آموزش کلاسیک اکتفا کند. در عصر جنگ روایت‌ها، ترکیب سواد رسانه‌ای و هوش مصنوعی ضروری است. دانشجو باید یاد بگیرد اطلاعات معتبر را از داده‌های جعلی جدا کند و روایت علمی و فرهنگی خود را تثبیت کند. ایده «روایت‌گری دیجیتال بحران» یعنی دانشجو تجربه‌های انسانی و داده‌های واقعی از شرایط بحرانی را با ابزار‌های دیجیتال و هوش‌مصنوعی مستند و بازگو کند. این مهارت، دانشگاه‌ها را از نهاد منفعل به بازیگر فعال در جنگ روایت‌ها تبدیل می‌کند.
دانشگاه، سنگر فرهنگی و علمی
نرگس مفیدی درباره حفظ هویت فرهنگی و آزادی آکادمیک گفت: دانشگاه‌ها باید فراتر از آموزش فکر کنند و خود را حافظ هویت فرهنگی و آزادی آکادمیک تعریف کنند. این شامل ایجاد آرشیوهای دیجیتال امن برای ذخیره کتاب‌ها، مقالات، فیلم‌ها و اسناد علمی است تا حتی در صورت قطع کامل اینترنت جهانی، منابع داخل کشور قابل دسترس باشند. همچنین بستر‌هایی برای گفت‌وگوی آزاد علمی طراحی شود که از سانسور و حمله مصون باشند. استفاده از فناوری‌های غیرمتمرکز مانند بلاکچین حیاتی است تا داده‌ها غیرقابل حذف یا دستکاری شوند.
انتهای پیام/
