«فرار از قصر» برای تماشاگران سینمای داستانی جذاب است/ آرشیوی که برای نخستین بار منتشر می‌شود
احسان عمادی، فیلمنامه‌نویس و مستندساز در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا درباره پیوند و شباهت روزنامه‌نگاری و مستندسازی بیان کرد: نوعی از مستندسازی که من تجربه کرده‌ام، شباهت زیادی به روزنامه‌نگاری دارد. هرچند لزوما همه ژانر‌های مستند چنین ویژگی‌ای ندارند. مستند تاریخی، به‌ویژه در بخش تحقیق و نگارش سناریو، بسیار نزدیک به روزنامه‌نگاری تحقیقی است. البته در مرحله تصویربرداری و تدوین، این مسیر از روزنامه‌نگاری فاصله می‌گیرد، اما هسته تحقیق تقریباً یکسان است.
این روزنامه‌نگار افزود: من پیش‌تر در گزارش‌ها و متن‌هایی مستند، روایت‌هایی مبتنی بر تحقیق مفصل برای ماهنامه داستان یا هفته‌نامه همشهری جوان نوشته‌ام؛ از جمله دو مستندنگاری بلند درباره ذبیح‌الله منصوری و فهیمه رحیمی. فرآیند تحقیق چنین مطالبی دقیقاً شبیه کاری است که برای یک مستند تاریخی انجام می‌شود؛ جست‌و‌جو در آرشیوها، بررسی اسناد و روزنامه‌ها، پیدا کردن سرنخ‌های تازه، گفت‌و‌گو با شاهدان دست‌اول یا دست‌دوم، و یافتن افرادی که می‌توانند ما را به اطلاعات جدید برسانند. این روند کاملاً منطبق با روش روزنامه‌نگاری تحقیقی است.
عمادی ادامه داد: در نهایت، چه در روزنامه‌نگاری تحقیقی چه در مستندسازی تاریخی، شما پیش از شروع نگارش یا تدوین در ذهن‌تان به یک گزاره یا پرسش محوری به‌عنوان تم اثر می‌رسید که آن را در طول متن یا فیلم بسط می‌دهید. همان‌طور که یک گزارش تحقیقی باید با ایده‌ای ساده و روشن نوشته شود، یک مستند تاریخی هم بر پایه همین ساختار شکل می‌گیرد.
علاقه شخصی به تاریخ و روایت شخصیت‌ها
کارگردان مستند فرار از قصر گفت: از سال‌های نخست جوانی، مطالعه تاریخ برای من فعالیتی لذت‌بخش بود؛ چه تاریخ کهن ایران، چه تاریخ معاصر و چه حتی تاریخ کشور‌های دیگر. البته این کار را به شکل آکادمیک و منظم دنبال نمی‌کردم، اما خب چنین علاقه‌ای همیشه در من وجود داشت و برای همین هم از ساخت مستند تاریخی استقبال کردم.
این فیلمنامه‌نویس توضیح داد: با این حال اولین مستند من کاملا تصادفی ساخته شد؛ بدون آن‌که از قبل به چنین مسیری فکر کرده باشم. اما بعد از ساخت آن، دیدم ادامه این مسیر با علائق شخصی‌ام نیز هم‌خوان است. در واقع مستقل از این‌که خروجی کار چقدر مورد پسند مخاطبانش قرار می‌گیرد یا نه، خودِ فرایند ساخت چنین فیلم‌هایی برایم لذت‌بخش بوده و هست.
کارگردان مستند محاکمه افزود: در حوزه تاریخ معاصر، گرچه همواره وجه سیاسی مستند برایم مهم بوده، اما اولویت اصلی‌ام روایت داستان‌ها و واکاوی شخصیت‌هاست. احتمالا این رویکرد باعث شده که در فیلم‌هایم به جای بیان مستقیم یک موضع سیاسی، بیشتر به کشف و بازگویی قصه‌ها و جست‌و‌جو و تحلیل شخصیت‌های تاریخی بپردازم.
«فرار از قصر»؛ قصه‌ای واقعی با ظرفیت سینمایی
عمادی در پاسخ به پرسشی درباره مستند «فرار از قصر»، گفت: انتخاب سوژه این فیلم هم با جرقه‌ای تصادفی آغاز شد. آنچه ما را جذب این سوژه کرد، قصه واقعی فرار از زندان بود؛ رویدادی که گرچه شخصیت‌های مهمی در آن نقش داشتند، اما از همان ابتدا، جنبه سینمایی ماجرا و جذابیت قصه فرار برایمان از همه چیزش مهم‌تر بود.
این مستندساز ادامه داد: البته در آغاز هیچ اطلاعی از جزئیات اتفاق نداشتیم، اما هرچه بیشتر تحقیق کردیم، داستان پیچیده‌تر و هیجان‌انگیزتر شد. طراحی نقشه فرار و شیوه اجرای آن از یک سو، و جایگاه سیاسی و اجتماعی شخصیت‌های حاضر در آن از سوی دیگر، باعث شد تا تصمیم بگیریم زندگی این افراد را پیش و پس از فرار نیز دنبال کنیم. همه این چهره‌ها در زمان خود از اصلی‌ترین نیرو‌های حزب توده بودند؛ حزبی که نزدیک به چهار دهه بر تاریخ سیاسی ایران تأثیر گذاشت.
کارگردان مستند رزم‌آرا یک دوسیه مسکوت افزود: امروز دیگر حزب توده نه حضوری در جامعه دارد نه برای نسل‌های جدید شناخته‌شده است. شاید بسیاری از جوانان متولد دهه ۸۰ حتی نام این حزب را نشنیده باشند. با این حال، مرور تجربه آن نسل از مبارزان سیاسی، که اغلب با آرمان‌خواهی، نیت‌های خیر و روحیه مبارزه و ایستادگی وارد میدان شدند، اما در نهایت در رسیدن به اهداف‌شان ناکام ماندند، هنوز می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد.
عمادی ادامه داد: کارنامه حزب توده، با وجود نقش پررنگ و غیرقابل انکارش در انقلاب ۵۷، در نهایت کارنامه شکست و ناکامی است؛ نه انقلاب مارکسیستی چنان‌که مطلوب آنان بود تحقق یافت و نه حتی این حزب توانست جایگاهی رسمی در ساختار قدرت پیدا کند. به نظرم روایت این ناکامی در عین وجود مبارزانی برجسته در حزب، تمی است که هنوز می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد.
انتخاب محمد بحرانی برای روایت
این روزنامه نگار با اشاره به انتخاب محمد بحرانی برای گویندگی فیلم‌هایش، گفت: محمد بحرانی گوینده سه مستند از بین چهار فیلمی که ساخته‌ام بوده است؛ «محاکمه» (درباره دادگاه مصدق)، «رزم‌آرا، دوسیه مسکوت» (درباره ترور رزم‌آرا)، و فرار از قصر. ما از سال‌ها قبل دوستی نزدیکی با هم داریم و به نظرم نتیجه همکاری‌مان در فیلم‌ها مثبت بوده است.
این مستندساز افزود: برای روایت هر کدام این فیلم‌ها، به کسی نیاز داشتم که توانایی صداپیشگی داشته باشد، نه صرفاً گویندگی. به‌ویژه در دو فیلم رزم‌آرا و فرار از قصر، که نریشن فیلم قصه‌گوست و نقل‌قول‌های تاریخی همراه با احساسات شخصیت‌ها ارائه می‌شود؛ حس‌هایی مانند علاقه، ضعف، ارادت، خشم یا ترس.
وی ادامه داد: با کمال احترام به هنرمندان این صنف، بسیاری از گویندگان حرفه‌ای در فیلم‌های مستند، متن را با لحنی یکنواخت یا نمایشی (شبیه اجرا‌های رادیو) می‌خوانند که لابد متناسب با حال و هوای خود آن فیلم‌هاست. ولی من به گوینده‌ای نیاز داشتم که بازی با صدا را بشناسد، بتواند لحن‌های مختلف را اجرا کند و حتی به شکلی شخصیت‌پردازی صوتی انجام دهد.
عمادی تشریح کرد: بحرانی از سال‌ها پیش از شهرتش، تجربه‌ای طولانی در صداپیشگی، بازیگری تئاتر و حضور در تئاتر عروسکی داشته است. جنس صدای او هم برای این کار مناسب بود. خلاصه مجموعه این عوامل باعث شد با توجه به شناخت متقابل و سابقه همکاری‌های قبلی‌مان، دیگر ریسک نکنم که سراغ گوینده جدیدی بروم.
امید و واقع‌بینی در اکران آنلاین
عمادی در پاسخ به سوال «چقدر به اکران آنلاین فیلم امیدوارید؟» گفت: در شرایط اجتماعی و اقتصادی امروز، خوش‌بینی به نتیجه اکران، بی‌منطق و ساده‌انگارانه است. با این حال امیدوارم فیلم دیده شود. زمان اکران فیلم در گروه هنر و تجربه، با وجود هم‌زمانی با زمستان، تعطیلات و جشنواره‌ها، بازخورد مثبتی داشتیم. فیلم در محافل مطبوعاتی، سیاسی و روشنفکری مورد بحث قرار گرفت و حتی محل مناقشاتی هم شد.
کارگردان محاکمه تصریح کرد: امروز فروش قابل توجه فیلم «پیرپسر»، نشان می‌دهد که اگر اثری پتانسیلش را داشته باشد، حتی در این شرایط هم می‌تواند مخاطب جذب کند. ما هم برای هرچه بیشتر دیده شدن فیلم از هر امکانی که در اختیار داریم استفاده می‌کنیم. به هر حال پشت ساخت این فیلم هیچ انگیزه‌ای جز تولید و نمایش یک مستند سینمایی جدی و جذاب نبوده است.
عمادی گفت: امیدوارم مخاطبان از تماشای این فیلم آن هم سرگرم شوند و هم تجربه‌ای تازه به دست آورند. این فیلم برخلاف خیلی از مستند‌های تاریخی جدی و عبوس این سال‌ها، روایتی پر افت‌وخیز و پرماجرا دارد که می‌تواند مخاطبان سینمای داستانی -که چندان پی‌گیری مستند و تاریخ و سیاست نیستند- را هم جذب کند. بخشی از آرشیو فیلم نیز برای نخستین بار منتشر می‌شود.
پروژه ناتمام درباره غلامرضا تختی
کارگردان فرار از قصر در پاسخ به پرسشی درباره مستند «غلامرضا تختی» بیان کرد: این پروژه فعلاً در مرحله پیش‌تحقیق قرار دارد. برنامه‌ام این بود که تا پایان بهار طرح اولیه فیلم را آماده کنم، اما شرایط اجتماعی و اوضاع فعلی کشور تمرکز روی کار را دشوار کرده است. امیدوارم تا پایان تابستان طرحی برای این کار آماده شود تا بتوانیم بر مبنای آن، تحقیق اصلی پروژه را شروع کنیم و به‌موازاتش در پی جذب سرمایه‌گذار نیز باشیم تا کار سریع‌تر پیش برود.
لازم به یادآوری است، احسان عمادی کارگردان مستند‌های «محاکمه»، «رزم‌آرا، یک دوسیه مسکوت»، «اشغال» و «فرار از قصر» است.
انتهای پیام/
