آمادگی دانشگاه‌ها برای آموزش در شرایط جنگ؛ از پلتفرم‌های آفلاین تا روایت‌گری دیجیتال بحران
به گزارش آنا، دانشگاه همیشه نماد پایداری دانش بوده است؛ حتی در روزگاری که توپ و تانک بر سر شهر‌ها آوار شده یا برق و اینترنت برای روز‌هایی قطع می‌شود. جنگ، زلزله یا هر بحران پیش‌بینی ناپذیر دیگری هم می‌تواند ساختمان‌ها را ویران و کلاس‌ها را تعطیل کند؛ حالا پرسش جدی این است که در دل بحران، آیا دانشگاه می‌تواند با اتکا به فناوری، آموزش را ادامه دهد و همزمان روایت خود را از واقعیت حفظ کند؟ اینجاست که پای مفاهیمی تازه مثل «آموزش آفلاین‌اول»، «روایت‌گری دیجیتال بحران» و «هوش مصنوعی فارسی‌فهم» وسط می‌آید.
طباطبایی: دانشجو باید هم سواد رسانه‌ای داشته باشد و هم سواد الگوریتمی یعنی، توانایی تشخیص دستکاری محتوا، کار با موتور‌های جست‌و‌جو و اعتبارسنجی منابع، شناخت محدودیت‌های هوش مصنوعی و نحوه ارجاع‌دهی؛ روایت‌گری دیجیتال بحران باید به یک ماژول بین‌رشته‌ای تبدیل شود یعنی، روایت مبتنی بر داده، رعایت اخلاق روایت در شرایط حساس، تولید محتوای چندرسانه‌ای کم‌حجم و قابل انتشار امن.
در ادامه، دیدگاه‌هایی مطرح می‌شود که هم از تجربه جهانی و هم از واقعیت ایران الهام گرفته، به این می‌پردازد که دانشگاه فردا، چطور باید برای بحرانی که شاید هیچ‌وقت از قبل اعلام نشود، آماده باشد.
در پاسخ به این پرسش که با توجه به تجربه‌های جهانی، در صورت بروز جنگ، آیا دانشگاه‌های ایران توانایی ادامه آموزش به‌صورت مجازی را دارند و زیرساخت‌ها تا چه اندازه قابل اتکا هستند، مجتبی طباطبایی یکی از متخصصان حوزه هوش‌مصنوعی گفت: ظرفیت پایه وجود دارد، اما یکنواخت و بدون مشکل نیست. تجربه دوران کرونا کمک کرد که بیشتر دانشگاه‌ها سامانه مدیریت یادگیری (LMS) داشته باشند و با برگزاری کلاس آنلاین آشنا شوند، ولی اتکاپذیری همچنان به کیفیت اینترنت، برق و محل استقرار سرور‌ها وابسته است. اگر جنگ مقیاس‌دار شود، قطع برق و شبکه، اختلال در مسیر‌های بین‌المللی و محدودیت سرویس‌های ابری خارجی می‌تواند کار را دشوار کند. با این حال، می‌توان با طراحی سامانه‌های «آفلاین‌اول»، محتوای سبک، آینه‌های داخلی / خارجی و مسیر‌های اتصال جایگزین، حتی در بدترین شرایط، آموزش حداقلی را ادامه داد. در مقایسه با جهان، کشور‌هایی که از تنوع تأمین‌کننده ابری و لینک‌های متعدد بهره‌مندند، تاب‌آوری بیشتری نشان می‌دهند؛ ایران نیز در صورت برخورداری از پشتیبان‌گیری چندمنطقه‌ای، تأمین برق اضطراری و همگام‌سازی تأخیردار، می‌تواند این فاصله را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
پلتفرم‌های آفلاین و محتوای سبک، ناجی دانشگاه‌ها در روزهای جنگ
طباطبایی در خصوص نقش هوش مصنوعی در تداوم آموزش در زمان جنگ و امکان استفاده از آن برای ایجاد کلاس‌های خودکار، پلتفرم‌های هوشمند یا مربی‌گری دیجیتال، اظهار کرد: قطعاً می‌تواند مؤثر باشد، به شرطی که سبک، فارسی‌فهم و بر پایه رویکرد «آفلاین‌اول» طراحی شود.
وی افزود: با Al می‌توان خلاصه‌های درسی کم‌حجم تهیه کرد، ویدئو‌ها را به متن و زیرنویس فارسی تبدیل کرد، تمرین و آزمون متناسب با سطح هر دانشجو تولید کرد و یک مربی دیجیتال ۲۴ ساعته در اختیار دانشجو قرار داد. حتی مدل‌های سبک می‌توانند روی لپ‌تاپ‌های ضعیف یا تلفن همراه به‌صورت آفلاین اجرا شوند و تنها در فواصل زمانی مشخص همگام‌سازی شوند. نکته مهم این است که داده‌ها محفوظ بمانند، منابع شفاف باشند و خروجی‌ها به‌صورت دوره‌ای توسط استاد یا دستیار علمی بررسی شود.
مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان درباره استفاده از ابزار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در شرایطی که استاد یا زیرساخت فیزیکی در دسترس نباشد، اظهار کرد: برای جایگزینی کامل خیر؛ اما برای جایگزینی موقت و محدود هوش‌مصنوعی مناسب است. مزیت آن این است که روند کلاس متوقف نمی‌شود، آموزش شخصی‌سازی می‌شود و با استفاده از متن یا صوت کم‌حجم، مصرف پهنای باند کاهش می‌یابد. خطرات آن شامل خطای محتوایی، سوگیری فرهنگی و آسیب به کیفیت ارتباط انسانی است. راه‌حل عملی این است که هوش مصنوعی به‌عنوان همکار استاد عمل کند، نه جایگزین او؛ کار‌های تکراری و اولیه مانند تولید تمرین، پاسخ به سوالات متداول و تصحیح اولیه را انجام دهد و تصمیم‌های حساس مانند نمره نهایی و بازخورد مفهومی با نظارت انسانی باقی بماند.
مجتبی طباطبایی در پاسخ به این پرسش که آیا دانشگاه در آینده باید دانشجویان را برای ترکیب دانش رسانه‌ای و ابزار‌های هوش مصنوعی آموزش دهد و آیا لازم است «روایت‌گری دیجیتال بحران» وارد برنامه‌های درسی شود، گفت: به نظر من حتماً باید این اتفاق صورت گیرد دانشجو باید هم سواد رسانه‌ای داشته باشد و هم سواد الگوریتمی یعنی، توانایی تشخیص دستکاری محتوا، کار با موتور‌های جست‌و‌جو و اعتبارسنجی منابع، شناخت محدودیت‌های هوش مصنوعی و نحوه ارجاع‌دهی؛ روایت‌گری دیجیتال بحران باید به یک ماژول بین‌رشته‌ای تبدیل شود یعنی، روایت مبتنی بر داده، رعایت اخلاق روایت در شرایط حساس، تولید محتوای چندرسانه‌ای کم‌حجم و قابل انتشار امن. اگر این سرفصل‌ها در ایران از نظر زبانی و فرهنگی بومی‌سازی شوند، خروجی‌ها واقعی‌تر و اثرگذارتر خواهند بود. تجربه جهانی نیز نشان داده همین مهارت‌ها در شرایط بحران می‌تواند جلوی گسترش اخبار نادرست را بگیرد.
راهکار دانشگاه‌ها برای حفظ هویت فرهنگی و آزادی آکادمیک در شرایط جنگ
در ادامه، وی درباره راهکار دانشگاه‌ها برای حفظ هویت فرهنگی و آزادی آکادمیک در شرایط جنگ توضیح داد: سه اقدام باید همزمان انجام شود: نخست، تقویت تاب‌آوری فنی با پلتفرم‌های آفلاین‌اول، PWA و آینه‌های محتوا در چند منطقه داخل و خارج کشور؛ دوم، حفاظت از هویت و دانش با ایجاد آرشیو‌های باز چندزبانه؛ سوم، استفاده از مجوز‌های باز آموزشی و مستندسازی علمی روایت دانشگاه.
این کارشناس در پایان گفت: در شرایط جنگ، برگزاری آزمون‌ها چگونه می‌تواند منصفانه و امن باشد؟ به جای آزمون‌های همزمان پرریسک، ارزیابی پیوسته و پروژه‌محور راهگشا است: تحویل‌های مرحله‌ای با ردیابی نسخه‌ها، احراز هویت چندعاملی سبک، بانک سوال تطبیقی آفلاین و بازخورد کیفی استاد (با کمک AI برای تصحیح اولیه). این روش هم فشار پهنای باند را کاهش می‌دهد، هم تقلب را دشوارتر می‌کند و هم یادگیری عمیق‌تر را به همراه دارد.
انتهای پیام/
