احیای کرسی‌های آزاداندیشی برای ثبت روایت واقعی جنگ ضروری است
به گزارش خبرگزاری آنا، در پس هر جنگ، روایت‌ها سرنوشت حافظه تاریخی ملت را شکل می‌دهند؛ اما اینکه چه کسی و چگونه این روایت‌ها را می‌نویسد، تفاوتی اساسی در مسیر آینده کشور ایجاد می‌کند. در میانه بحران و پس از آن، دانشگاه می‌تواند صحنه‌ای باشد که روایت‌ها از سطح احساسات گذرا عبور کرده و به تحلیل‌های عمیق اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تبدیل شوند. این نقش، تنها با استقلال علمی، تربیت نیروی نقدپذیر و ایجاد فضای گفت‌وگوی آزاد امکان‌پذیر است؛ همان چیزی که دکتر حسن بشیر استاد دانشگاه امام صادق(ع) آن را شرط لازم برای بازسازی هویت ملی در دوران پس از جنگ می‌داند. گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
در فضای پس از جنگ چه چالش‌های فرهنگی و هویتی متوجه جوانان به ویژه دانشجویان خواهد بود؟!
اصولا در شرایط جنگی همه اقشار اجتماعی به نحوی مورد آسیب‌های مختلف قرار می‌گیرند. شاید بتوان گفت که کودکان و جوانان، مهمترین قشر اجتماعی هستند که در این زمینه آسیب‌های گوناگونی می‌بینند که باید مورد توجه جدی قرار گیرند. در این زمینه دانشجویان که عمدتا قشر جوان به شمار می‌آیند دچار چالش‌های مختلف به ویژه هویتی و فرهنگی می‌شوند. این چالش به دلیل وجود رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند فراتر از سطح فردی یا جمعی به سطح ملی و فراملی سرایت کند.
یکی از چالش‌های مزبور سردرگمی ارزشی و فرهنگی است. در این زمینه «بحران معنا» درباره علل جنگ، نتایج جنگ، ضرروت ادامه یا توقف جنگ و... مشکلی است که به دلیل فعالیت ذهنی با نشاط جوانان گسترش می‌یابد. آسیب‌های روانی، گسترش خشونت، افزایش ناامیدی، گسست ایدئولوژیکی، توسعه تضاد فکری-سیاسی و ... از دیگر چالش‌های قشر دانشجو و عموماً جوانان در شرایط جنگی است.
«جهانی‌سازی دو سویه» چه تهدید‌هایی برای انسجام اجتماعی و هویت ملی به‌ویژه در میان جوانان ایجاد می‌کند؟
در همین زمینه می‌توان چالش‌های فراملی و جهانی مانند «جهانی‌سازی دو سویه» اشاره کرد که از سویی، حفاظت از فرهنگ و ایدئولوژی ملی مورد توجه است و از سوی دیگر همراهی و همسویی با جهان بیرون مورد تاکید است. این دو سویگی می‌تواند، شکاف جدی اجتماعی میان جوانان ایجاد کند که منجر به فرار مغزها، مهاجرت‌های فردی و اجتماعی، حتی تکه‌تکه شدن حافظه تاریخی و ایجاد توهم در مورد شیوه همزیستی شود.
البته در این زمینه خوب است به نقش دانشگاه در کاهش این چالش‌های منفی مخصوصا میان دانشجویان نیز اشاره شود. بازسازی هویت تاریخی به شیوه تحلیلی و انتقادی، تولید روایت‌های اصیل، مستند و قابل اعتماد با مشارکت دانشجویان، تلاش در ترمیم گسست‌های فرهنگی-هویتی با نقد خشونت و تقویت حافظه تاریخی و تاکید بر دست آورد‌های فرهنگی-اجتماعی، تاکید بر ساخت آینده‌ای مشترک با مشارکت کلیه اقشار اجتماعی به ویژه دانشجویان و جوانان کشور و تقویت شبکه‌های دانشجویی فرامرزی با محتوای مثبت و برندسازی برای کشور در شرایط بحرانی، این موارد بخشی از اقدامات دانشگاه‌ها است که می‌تواند در این زمینه حائز اهمیت باشند.
برخی معتقدند دانشجویان باید راویان جنگ باشند، آیا جامعه امروز چنین جایگاهی برای صدای دانشجویی قائل است؟
روایتگری از جنگ، معمولا توسط اقشار مختلف جامعه به ویژه دانشگاهیان، پژوهشگران، تاریخ‌نگاران، دولت مردان و دانشجویان به شکل‌های گوناگون شفاهی، نوشتاری یا تصویری صورت می‌گیرد. دانشجویان، در هر زمینه، به ویژه با وجود شبکه‌های اجتماعی، راویان فعال شرایط بحرانی، به ویژه جنگی هستند. البته در این زمینه ما با شرایط پیچیده و گاهی متناقض روبه‌رو هستیم. برای مشارکت دانشجویی در روایتگری، زمینه‌سازی‌های تربیتی، فکری، فرهنگی و آموزشی قبل از بحران مورد نیاز است. این آموزش‌ها باید بر پایه‌های علمی، مستقل و بدون سوگیری‌های خاص انحرافی باشد. متاسفانه گاهی جریان‌های فکری، گفتمان‌سازی‌های مستقل دانشجویان برای روایتگری علمی و مستند را دچار اختلال می‌کنند. در اینجا گاهی ما شاهد نوعی از «سیاست‌زدگی حافظه تاریخی» می‌شویم که می‌تواند جریان‌های دانشجویی را به روایتگری غیر واقعی سوق دهد. دانشجویان در این زمینه باید تراژدی فردی از جنگ را به یک تحلیل اجتماعی تبدیل سازند و موزائیک جنگ را به گونه واقعی و به دور از افراط و تفریط ترسیم کنند. این حرکت نیازمند ورود دانشجویان به گفتمان ملی در سطح وسیع اجتماعی است.
نقش استادان و مدیران دانشگاه در تقویت روایتگری انتقادی دانشجویان چیست؟
البته در این زمینه باید تاکید کرد که چگونه باید نقش دانشجویان در این زمینه بازسازی یا تقویت شود. موضوع «برگزاری کرسی‌های انتقاد» در دانشگاه‌ها، که متاسفانه به فراموشی سپرده شده‌اند، یکی از مهمترین عوامل تقویت روایتگری دانشجویان به ویژه در شرایط بحرانی است. تقویت انتقاد کردن و انتقادپذیری در میان دانشجویان باید به یک امر بدیهی، سودمند و در جهت تقویت اعتمادسازی اجتماعی تلقی شود. روایتگری دانشجویی در هر صورت، با وجود شبکه‌های اجتماعی، نه تنها وجود دارد، بلکه به شدت در حال گسترش است. این حرکت نشان دهنده نوعی از گسترش تعامل حرکت دانشجویی با مسائل اجتماعی جامعه است.
نقش دانشگاه را در جنگ چگونه تعریف می‌کنید، ناظر، فعال یا منتقد و یا همراه دولت؟ چرا؟
نقش دانشگاه‌ها به طور کلی در جنگ را تا اندازه‌ای مورد اشاره قرار دادیم. اگر این سوال ناظر به جنگ ۱۲ روزه است، باید گفت که اگر چه نقش دانشگاه و دانشگاهیان در این زمینه با حضور در برخی از برنامه‌های صدا و سیما به عنوان مثال، نگارش تحلیل‌های گوناگون در رسانه‌ها اعم از روزنامه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی تا اندازه‌ای روشن شده است، اما این بحث نیازمند یک بررسی همه جانبه در شرایط خاص پس از بحران است که به نظر می‌رسد هنوز ما در شرایط نیمه بحران هستیم. البته به صورت کلی می‌توان گفت که دانشگاه در رابطه با جنگ ۱۲ روزه نقش مثبت و قابل توجهی داشته است. بسیاری از دانشگاهیان علیرغم، تفاوت دیدگاه تلاش کردند که وحدت و انسجام و همبستگی اجتماعی را مورد تاکید قرار دهند و در کنار مردم باشند. در همین زمینه تحلیل‌هایی را در رسانه‌ها منعکس کردند که اعتمادسازی عمومی را افزایش داده است، حفظ تمامیت ارضی با تاکید بر مقاومت جمعی مورد توجه جدی بوده است، گفتمان‌سازی بر پایه فهم دشمن و در حقیقت دشمن‌شناسی را تقویت کردند و در این زمینه بنظر می‌رسد دانشگاه و دانشگاهیان، ایران و جامعه ایرانی را به عنوان نماد حیات و ادامه استقلال و مقاومت دانستند و در این زمینه همراه با همه نهادها، سازمان‌ها، مردم و رزمندگان صحنه ایستادند و انسجام اجتماعی-سیاسی خود را به نمایش گذاشتند.
چه ساز و کار‌هایی پیشنهاد می‌دهید که دانشگاه بتواند در آینده راوی بهتر واقعیت‌های جنگ باشد؟
روایتگری درباره هر مساله نیازمند عوامل گوناگونی است که اگر تحقق نیابند به دور از اعتمادبخشی خواهد بود. جامعه‌شناسی بحران در این زمینه معمولا شیوه‌های مختلف روایتگری را مورد بحث قرار می‌دهد. یکی از مهمترین این شیوه‌ها، روایتگری بی طرفانه، علمی و به دور از سوگیری‌های فردی و اجتماعی است. ثبت نظام‌مند اطلاعات بدون گزینش‌های ایدئولوژیکی، تحلیل وقایع با روش‌های صحیح علمی و به صورت جامع، چند صداسازی روایتگری برای ثبت دیدگاه‌های مختلف به دور از قضاوت‌های مقطعی، تبدیل روایتگری ایستا به روایتگری پویا با به‌کارگیری هنر‌های گوناگون، گسترش «سواد رسانه‌ای جنگ» در کنار سایر آموزش‌های دانشگاهی و تدوین منشور اخلاقی جنگ برای فعالیت‌های گوناگون از جمله اقدامات مهم دانشگاه برای روایتگری بهینه جنگ به شمار می‌آید.
انتهای پیام/
