وزیر علوم: هسته ۶۰ نفره دانشگاهی برای حل بحران آب کشور تشکیل شد

به گزارش خبرگزاری آنا، حسین سیمایی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در بیست‌وششمین جشنواره پژوهشگران، فناوران و نوآوران برگزیده کشوری که صبح امروز در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، با گرامیداشت یاد و خاطره شهدا و تبریک هفته پژوهش، اظهار کرد: برای من حضور در این جمع، حضوری آموزنده و مغتنم بود. حتی در همین دقایق کوتاهی که در مراسم حضور داشتم، نکات و دیدگاه‌های ارزشمندی مطرح شد که بسیار استفاده کردم. اما به‌عنوان وزیر علوم، طبیعی است که نگاه من رسمی‌تر و مبتنی بر مسئولیت ملی باشد.

وزیر علوم با طرح این پرسش که «چرا پژوهش اهمیت دارد؟»، تصریح کرد:‌ شاید در نگاه سطحی، این سؤال مطرح شود که پژوهش چه ضرورتی دارد و چه فایده‌ای برای جامعه ایجاد می‌کند. اما واقعیت این است که ما هنوز به‌طور کامل به ضرورت پژوهش باور نکرده‌ایم. برای پاسخ به این پرسش، باید نگاه خود را به نخستین روز‌های ورود ایران به دوران مدرن بازگردانیم.

سیمایی ادامه داد: اگر بخواهیم نقطه عطفی در تاریخ جدید آموزش و علم در ایران نام ببریم، ناگزیر باید به دوره عباس‌میرزا بازگردیم؛ زمانی که پس از شکست ایران در جنگ‌های ایران و روس و انعقاد قرارداد ترکمانچای، عباس‌میرزا در گفت‌وگویی عمیق از مستشاران خارجی پرسید: «شما چه دارید که در جنگ بر ما غلبه پیدا کرده‌اید؟ آیا خداوند به شما مهربان‌تر بوده است؟ آیا آسمان شما با آسمان ما فرق دارد؟ آیا خاک شما با خاک ما متفاوت است؟»

وی تأکید کرد: پاسخی که در آن گفت‌و‌گو داده شد، پاسخ تاریخی و تعیین‌کننده‌ای بود؛ اینکه تفاوت، نه در آسمان و خاک، که در «عقل و علم» است؛ اینکه آنها آینده را می‌بینند و ما از این توانایی محروم مانده‌ایم. نکته مهم اینجاست که عباس‌میرزا صرفاً به گلایه اکتفا نکرد، بلکه به‌دنبال راه‌حل رفت و مسیر اعزام دانشجو و تحصیل علم در خارج از کشور را گشود.

وزیر علوم با اشاره به شرایط امروز کشور گفت: امروز نیز ما همچنان بیش از هر زمان دیگری نیازمند علم و پژوهش هستیم. توسعه کشور بدون توسعه علمی ناممکن است و توسعه علمی نیز بدون پژوهش معنا ندارد. حتی اگر بهترین نظام آموزشی را طراحی کنیم، بدون پژوهش، آموزش ما پویا و زنده نخواهد بود.

سیمایی افزود: استادی می‌تواند دانشجو را به علم علاقه‌مند کند که هر ترم با حرف تازه وارد کلاس شود؛ و این «حرف تازه» جز از دل پژوهش بیرون نمی‌آید؛ بنابراین آموزشِ باکیفیت نیز به‌شدت نیازمند پژوهش است.

وی در ادامه با تأکید بر ضرورت هدف‌گذاری در پژوهش، اضافه کرد: پژوهش باید با هدف مشخص انجام شود. حداقل دو هدف اصلی برای پژوهش می‌توان برشمرد؛ نخست، حرکت در مرز‌های دانش و تلاش برای مرجعیت علمی و قرار گرفتن در جمع سرآمدان علمی جهان، و دوم، حل مسائل و پاسخ‌گویی به نیاز‌های واقعی کشور.

وزیر علوم با اشاره به یک دوگانه نادرست در فضای علمی کشور، گفت: در کشور ما گاه این تصور نادرست شکل گرفته که باید بین «تولید مقاله» و «حل مسائل کشور» یکی را انتخاب کنیم؛ گویی این دو در تضاد با یکدیگرند. در حالی که اساساً چنین تقابلی وجود ندارد و یکی بدون دیگری ممکن نیست.

حل مسئله ملی بدون مقاله و پژوهش، یک توهم است

سیمایی، تصریح کرد: حل مسائل کشور بدون حضور در جهان علم امکان‌پذیر نیست و حضور در جهان علم نیز بدون تولید مقاله و پژوهش‌های علمی معنا ندارد. مگر در دانشگاه‌های پیشرفته دنیا، توسعه علمی بدون انتشار و تعامل علمی جهانی اتفاق می‌افتد؟ مگر می‌توان بدون تحقیقات بنیادی به دستاورد‌های بزرگی مانند هوش مصنوعی دست یافت؟

وی، تأکید کرد: باید این تناقض‌های ساختگی را کنار بگذاریم و بدانیم که پژوهش، هم‌زمان باید مسئله‌محور، مرزدانش‌محور و متصل به نیاز‌های کشور باشد. مسیر توسعه ایران، مسیری است که از علم و پژوهش می‌گذرد و ما چاره‌ای جز تقویت این مسیر نداریم.

سیمایی در ادامه سخنان خود با اشاره به سیاست‌های حمایتی وزارت علوم از پژوهشگران گفت: ما به‌دنبال حمایت مالی شایسته و مؤثر از پژوهشگران هستیم. علم ماهیتی جهانی دارد و ارتباطات علمی ذاتاً بین‌المللی است. در این مسیر، نباید دچار نوعی علم‌گریزی یا خارجی‌هراسی شویم؛ چراکه علم مرز نمی‌شناسد و بدون تعامل جهانی امکان پیشرفت ندارد.

وی افزود: در این بحث، قصد ندارم به تحریم‌ها و عوامل بیرونی بپردازم، بلکه تمرکز من بر عوامل داخلی است. علم نه در انزوا و نه در بی‌توجهی به مسائل کشور معنا پیدا می‌کند. حرکت علمی باید هم‌زمان ملی و جهانی باشد؛ به این معنا که دانشگاه در عین توجه به نیاز‌های کشور، ارتباط فعال خود را با جهان علم حفظ کند.

وزیر علوم تأکید کرد: ما در وزارت علوم تلاش کرده‌ایم همراهی و پشتیبانی لازم را از دانشگاه‌ها و پژوهشگران داشته باشیم. بیش از یک سال است که به‌صورت مستمر از ظرفیت‌های قانونی موجود استفاده می‌کنیم، جلسات و نشست‌های متعدد برگزار کرده‌ایم و هر جا مانعی وجود داشته، برای رفع آن وارد عمل شده‌ایم.

سیمایی با اشاره به نقش دانشگاه‌ها در پیشبرد پژوهش‌های کشور، اظهار کرد: دانشگاه‌ها این توان را دارند که نیاز‌های پژوهشی کشور را تأمین کنند. دانشگاه نیروی انسانی متخصص و آماده دارد. هرچند در برخی حوزه‌ها با تضعیف زیرساخت‌ها مواجه بوده‌ایم، اما همچنان زیرساخت‌های ارزشمند و قابل اتکایی در دانشگاه‌ها وجود دارد که باید به‌روز و تقویت شوند.

وی در ادامه به ظرفیت‌های قانونی ارتباط صنعت و دانشگاه اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر، صنعت از سیاست‌گذاری مالیاتی به‌عنوان یک ابزار درست استفاده کرده است. در قانون پیش‌بینی شده که صنایع می‌توانند با سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌ها، زیرساخت‌های پژوهشی را نوسازی کنند و در مقابل از مشوق‌ها و اعتبار مالیاتی بهره‌مند شوند و این هزینه را از مالیات سال آینده خود کسر کنند.

وزیر علوم افزود: متأسفانه این ظرفیت قانونی، تا حد زیادی ناشناخته مانده بود. جلسات و گفت‌و‌گو‌های متعددی برگزار شد تا این ظرفیت به صنایع معرفی شود. در این مسیر، صنایع اعلام می‌کردند که با وجود پیش‌بینی این امکان در قانون، در مرحله اجرا با مشکل مواجه می‌شوند و گاه سازمان امور مالیاتی سرمایه‌گذاری صنعت در دانشگاه را به رسمیت نمی‌شناسد.

سیمایی با اشاره به توافق اخیر میان وزارت علوم و وزارت اقتصاد تصریح کرد: برای حل این مشکل، با وزیر اقتصاد گفت‌و‌گو کردیم و پنجشنبه گذشته به توافق و امضای مشترک رسیدیم. بر اساس این توافق، دانشگاه سرمایه‌گذاری صنعت را تأیید می‌کند و سازمان امور مالیاتی نیز این سرمایه‌گذاری را به‌عنوان هزینه تحقیق و توسعه می‌پذیرد تا بهانه‌ای برای صرف‌نظر از R&D وجود نداشته باشد.

وی تاکید کرد: صنعت، صنعتی پرهزینه و رقابتی است و برای بقا و ماندگاری، ناگزیر به تحقیق و توسعه است. دانشگاه‌ها نیز آمادگی کامل دارند که این بار تحقیق و توسعه را برای صنعت به دوش بکشند و پشتوانه علمی تولید کشور باشند.

وزیر علوم به برنامه‌های راهبردی دولت برای دستیابی به مرجعیت علمی اشاره کرد و گفت: برای سال آینده، بسته‌های مرجعیت علمی طراحی شده است که کلیت آن مبتنی بر اعطای پژوهانه‌های معتبر و قابل‌توجه دولتی به دانشگاه‌ها و پژوهشگران است تا تحقیقات هدفمند و اثرگذار تقویت شود.

سیمایی افزود: در فاز نخست اجرای این طرح، پیش‌بینی کرده‌ایم که حداقل پنج هزار نفر از اعضای هیئت علمی و دانشجویان درگیر این برنامه شوند و در افق سه‌ساله، این عدد به حدود پانزده هزار نفر افزایش یابد. البته این امر به میزان حمایت دولت و تخصیص منابع از سوی قانون‌گذار بستگی دارد، اما دانشگاه‌ها آمادگی کامل برای اجرای این برنامه را دارند.

وی با تأکید بر پیوند دانشگاه، صنعت و جامعه گفت: در کنار تحقیقات بنیادی، ارتباط دانشگاه و صنعت باید به‌صورت جدی تقویت شود. جشنواره و نمایشگاهی که برگزار شد، به‌خوبی نشان داد که فاصله دانشگاه و صنعت کاهش یافته و این دو بیش از گذشته به هم نزدیک شده‌اند. امروز برند دانشگاه در حال تغییر است؛ گرایش‌ها به سمت نیاز‌های واقعی جامعه، صنعت و حل معضلات کشور حرکت کرده و دانشگاه‌ها جامعه‌محورتر از گذشته در مسیر حل مسائل ملی گام برمی‌دارند.

وزیر علوم با اشاره به بحران نگران‌کننده آب در کشور، از تشکیل یک هسته تحقیقاتی مسئله‌محور متشکل از ۶۰ پژوهشگر خبر داد و گفت: در این هسته، متخصصان حوزه آب و کشاورزی حضور دارند و هدف آن، ارائه نسخه‌ای عملیاتی برای حل مسئله آب بوده است.

وی افزود: نتیجه کار این گروه آن بود که ظرف مدت سه ماه، یک نسخه ملی برای مدیریت بحران آب تهیه شد. سؤال اصلی که مطرح بود، به دانشگاه‌ها ارجاع داده شد و دانشگاه نیز بسته پیشنهادی خود را ارائه کرد. اما صرفاً توصیه‌هایی مانند کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب، پاسخگوی عمق مسئله نیست.

سیمایی با اشاره به ریشه‌های ساختاری بحران آب تصریح کرد: بخشی از مشکلات امروز، ناشی از مالکیت‌هایی است که متأسفانه در طول زمان و از طریق برخی قوانین در حوزه عمومی شکل گرفته و به نوعی منجر به خصوصی‌سازی منابع عمومی کشور شده است. این مسئله نیازمند بازنگری جدی است.

وزیر علوم بیان کرد: همین رویکرد بازنگری باید در حوزه آموزش نیز دنبال شود. در این زمینه، پژوهشکده‌های ما حدود سه ماه است که کار خود را آغاز کرده‌اند و انتظار می‌رود دانشگاه‌ها و استادان محترم مشارکت فعال‌تری در این فرآیند داشته باشند.

وی با تأکید بر اهمیت ارتباطات علمی بین‌المللی گفت: در حوزه علم، همچنان امکان تعامل با جهان وجود دارد؛ تبادل استاد و دانشجو، ترجمه‌های مشترک علمی و اعزام اعضای هیئت علمی به فرصت‌های مطالعاتی کوتاه‌مدت و بلندمدت همچنان ممکن است.

سیمایی با اشاره به حمایت دولت از فرصت‌های مطالعاتی افزود: امکان اعزام استادان و دانشجویان برای فرصت‌های مطالعاتی سه‌ماهه و ۹‌ماهه وجود دارد و تلاش شده است حمایت مالی لازم برای تأمین هزینه‌های زندگی، خانوادگی و اقامت آنان از منابع دولتی فراهم شود.

وزیر علوم تأکید کرد: با توجه به شرایط موجود، حداقل انتظار ما این است که سالانه دست‌کم ۲۰۰ نفر از استادان و دانشجویان به فرصت‌های مطالعاتی اعزام شوند تا کشور از جریان علم جهانی عقب نماند.