در تب شهرهای داغ به سایه‌های خلاق معماری پناه ببریم
به گزارش خبرگزاری آنا، با فرا رسیدنِ فصلِ گرمِ سال، شهرهایِ ایران به صحنهِ نبردی خاموش میانِ انسان و گرمایِ نفس‌گیرِ تابستان تبدیل می‌شوند. پدیده جزایرِ حرارتیِ شهری که در آن، مناطقِ شهری به دلیلِ تراکمِ ساختمان‌ها، آسفالتِ داغ، و فقدانِ فضاهایِ سبز، دمایی به مراتب بالاتر از مناطقِ اطرافِ خود تجربه می‌کنند، معضلی جدی است که سلامتِ شهروندان، کیفیتِ زندگی، و حتی اقتصادِ شهری را تحتِ تأثیر قرار می‌دهد. اما در میانِ این چالش، نبوغِ معماری و خلاقیتِ شهری، راهکار‌هایی را برایِ خلقِ پاتوق‌هایِ خنکِ پنهان و مقاوم‌سازیِ شهرها در برابرِ گرمایِ فزاینده ارائه می‌دهد. این گزارش به بررسی این راهکارها، از پروژه‌های نوآورانه تا نقش شهروندان، می‌پردازد.
جزایرِ حرارتی؛ معضلی که شهرها را به دماسنج تبدیل کرده است
گرمایِ شدیدِ تابستان، تنها یک ناراحتیِ گذرا نیست؛ بلکه تبدیل به یک چالشِ سیستمی در شهرهایِ امروزی شده است. پدیده جزایرِ حرارتیِ شهری به این معناست که دمایِ مراکزِ شهرهایِ شلوغ، اغلب ۵ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از مناطقِ حومه است. این اختلافِ دما، پیامدهایِ ناگواری دارد: افزایشِ مصرفِ انرژی برایِ سرمایش، تشدیدِ بیماری‌هایِ تنفسی و قلبی، کاهشِ بهره‌وریِ نیرویِ کار، و حتی افزایشِ جرائم. خیابان‌هایِ پر از آسفالتِ سیاه، ساختمان‌هایِ بتنیِ عظیم، و فقدانِ پوششِ گیاهیِ کافی، همگی به این پدیده دامن می‌زنند.
گرما، دغدغه مشترک از یزد کویری تا اهواز نفس گیر و تهران پرهیاهو
خانم احمدی، ساکن شهر یزد هست و می‌گوید: ما در یزد به گرما عادت داریم، اما این روز‌ها دیگر تحملش سخت است. در تابستان، حتی سایه درخت‌ها هم دیگر آن خنکیِ قدیم رو ندارد. مردم بیشتر اوقاتشان را خونه می‌مانند یا میروند در پاساژ‌های خنک. کاش می‌شد یک فکری برای خیابان‌های اصلی بکنند که آدم بتواند راحت راه برود.
آقای محمدی، کارگر ساختمانی در تهران می‌گوید: کار کردن در این گرما واقعاً سخت است. آفتاب مستقیم روی آسفالت، انگار آدم را کباب می‌کند. سایه‌بان و آب آشامیدنی در محل کارمان هست، ولی وقتی برای استراحت بیرون می‌رویم، در پیاده‌رو‌ها هیچ پناهی نیست. قبلاً عصر‌ها کمی در پارک‌ها می‌نشستیم، ولی الان دیگر هوا همان موقع هم گرم است.
خانم رضایی، شهروند اهوازی هم می‌گوید: اهواز که دیگر فصلش معلوم نیست! از بهار تا پاییز گرمه. ما دنبال پاتوق‌های خنک می‌گردیم؛ جا‌هایی مثل کتابخونه‌ها، موزه‌ها، یا حتی مراکز خرید. هرچند آنجا هم شلوغ می‌شود، ولی حداقل میشه چند ساعتی از این گرما فرار کرد.
راه‌حل‌هایِ خلاقانه؛ از پوشش‌هایِ بازتابنده تا نبوغِ خیابان‌هایِ سایه‌دار
اما شهرها، در سراسرِ جهان، در حالِ یافتنِ راهکارهایِ خلاقانه برایِ مقابله با این چالش هستند. پروژه سقف‌هایِ خنک یکی از این رویکردهاست که در آن، بامِ ساختمان‌ها با استفاده از رنگ‌ها و پوشش‌هایِ بازتابندهِ نورِ خورشید پوشانده می‌شوند. این اقدام ساده، می‌تواند دمایِ سطحِ بام را تا حدِ قابلِ توجهی کاهش داده و به خنک شدنِ ساختمان و در نهایتِ کلِ محله کمک کند. در کشور‌هایی مانندِ آمریکا و استرالیا، طرح‌هایی برایِ اجرایِ این پروژه در مقیاسِ شهری اجرا شده است.
علاوه بر این، فضاهایِ سبزِ گسترده و خیابان‌هایِ سایه‌دار از مهم‌ترین عواملِ کاهشِ دمایِ شهری محسوب می‌شوند. کاشتِ درختانِ مناسب در کنارِ خیابان‌ها، ایجادِ پارک‌ها و فضاهایِ سبزِ شهری، و استفاده از سازه‌هایِ سایه‌بان در معابرِ پرتردد، نه تنها به خنک شدنِ هوا کمک می‌کند، بلکه زیباییِ بصریِ شهر را نیز ارتقا می‌بخشد. معماران و طراحانِ شهری در ایران نیز به دنبالِ الگوبرداری از این پروژه‌هایِ موفقِ بین‌المللی هستند. برای مثال، در برخی پروژه‌هایِ عمرانیِ جدید، استفاده از پیاده‌روهایِ روشن‌تر با قابلیتِ بازتابِ نور، و همچنین طراحیِ سایه‌بان‌هایِ مدرن در فضاهایِ عمومی، در دستورِ کار قرار گرفته است.
سینا احمدی، معمار شهری در این باره می‌گوید: ما در معماری سنتی ایران، اصول خوبی برای مقابله با گرما داشتیم؛ مثل حیاط‌های مرکزی، بادگیرها، و استفاده از مصالح بومی عایق. امروز با تکنولوژی‌های نوین، می‌توانیم این اصول را بازآفرینی کنیم. استفاده از پوشش‌های بام بازتابنده، نما‌های سبز عمودی، پیاده‌رو‌های با رنگ روشن و قابلیت جذب کمتر حرارت، و طراحی سایه‌بان‌های هوشمند، همگی در کاهش دمای سطح شهر و ایجاد فضا‌های دلپذیرتر موثرند. چالش اصلی، اجرای این پروژه‌ها در مقیاس وسیع و با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای است.
مژگان کریمی، متخصص بیماری‌های گرمایی و پوستی بیان می‌کند: جزایر حرارتی شهری فقط یک مشکل آسایشی نیست، بلکه یک مسئله جدی بهداشتی است. افزایش دما، به خصوص در ساعات اوج گرما، خطر گرمازدگی، سکته گرمایی، و تشدید بیماری‌های قلبی و تنفسی را بالا می‌برد. سالمندان، کودکان و افراد با بیماری‌های مزمن، آسیب‌پذیرترین گروه‌ها هستند. ایجاد سایه و فضای سبز، نه تنها به خنک شدن محیط کمک می‌کند، بلکه مستقیماً در حفظ سلامت جامعه نقش دارد.
پاتوق‌هایِ خنکِ پنهان؛ پناهگاه‌هایِ شهری در روزهایِ داغ
در کنارِ راهکارهایِ کلانِ شهری، شهروندان نیز به طورِ غریزی به دنبالِ پاتوق‌هایِ خنکِ پنهان می‌گردند. اماکنِ عمومی مانندِ کتابخانه‌ها، موزه‌ها، مراکزِ تجاریِ مدرن، ایستگاه‌هایِ مترو، و حتی برخی از مساجد و حسینیه‌ها، در روزهایِ گرمِ تابستان، تبدیل به پناهگاه‌هایی برایِ فرار از گرما می‌شوند. این فضاها، با سیستم‌هایِ سرمایشیِ مطلوب، فرصتی را برایِ شهروندان فراهم می‌کنند تا از شدتِ گرما در امان بمانند و در عینِ حال، از امکاناتِ عمومی بهره‌مند شوند. شهرداری‌ها و نهادهایِ فرهنگی می‌توانند با ارتقاءِ زیرساخت‌ها و افزایشِ ساعاتِ کاریِ این اماکن در فصلِ تابستان، به رفاهِ بیشترِ شهروندان کمک کنند.
معماریِ پایدار؛ کلیدِ مقاومتِ بلندمدتِ شهری
مقاوم‌سازیِ شهرها در برابرِ گرما، نیازمندِ رویکردی بلندمدت و مبتنی بر معماریِ پایدار و هوشمند است. ساختمان‌هایی که با استفاده از اصولِ معماریِ سنتیِ ایرانی (مانندِ بادگیرها، حیاط‌هایِ مرکزی، و استفاده از مصالحِ با قابلیتِ عایق‌بندیِ حرارتی) و تکنولوژی‌هایِ نوینِ معماریِ پایدار طراحی می‌شوند، می‌توانند در برابرِ گرمایِ شدید، مقاومتِ بیشتری از خود نشان دهند. استفاده از پنجره‌هایِ چندجداره، طراحیِ سایه‌بان‌هایِ مؤثر، انتخابِ مصالحِ ساختمانیِ با رنگِ روشن و قابلیتِ بازتابِ نور، و تعبیهِ سیستم‌هایِ تهویهِ طبیعی، همگی در کاهشِ مصرفِ انرژی و خنک نگه داشتنِ فضاهایِ داخلی نقش دارند.
محمدعلی رحمانی، پژوهشگر معماری پایدار در این زمینه می‌گوید: نگاه به معماری پایدار نباید صرفاً یک نگاه زیبایی‌شناختی باشد، بلکه باید یک رویکردِ زیست‌محیطی و اقتصادیِ بلندمدت باشد. ساختمان‌هایی که با این اصول طراحی می‌شوند، نه تنها مصرف انرژی را به شدت کاهش می‌دهند، بلکه به سلامتِ ساکنان و کیفیتِ محیطِ شهری نیز کمک می‌کنند. استفاده از بام‌های سبز، دیوار سبز، و حتی طراحیِ تراس‌هایِ پر از گیاه، می‌تواند نقش مهمی در خنک‌سازیِ ساختمان و کاهشِ اثرِ جزایرِ حرارتی ایفا کند.
نقشِ شهروندان؛ از کاشتِ یک نهال تا انتخابِ رنگِ نما
اما مبارزه با گرمایِ شهری، تنها وظیفهِ مسئولین نیست؛ شهروندان نیز می‌توانند نقشِ مهمی ایفا کنند. کاشتِ درخت در حیاط‌هایِ کوچک، استفاده از رنگ‌هایِ روشن در نمایِ ساختمان‌ها و پارکینگ‌ها، و مدیریتِ مصرفِ انرژی، همگی اقداماتِ کوچکی هستند که در مقیاسِ شهری، تأثیرِ قابلِ توجهی خواهند داشت. حتی انتخابِ نوعِ پوشش و پارچه‌هایِ مناسب در روزهایِ گرم، می‌تواند به احساسِ خنکیِ بیشترِ فرد کمک کند. فرهنگ‌سازی در زمینهِ اهمیتِ فضاهایِ سبز و راهکارهایِ مقابله با گرما، می‌تواند آگاهیِ عمومی را افزایش داده و مشارکتِ مردمی را در ایجادِ شهر‌هایی خنک‌تر و پایدارتر، تقویت کند.
مقابله با گرمایِ فزایندهِ شهری، نیازمندِ یک رویکردِ چندوجهی است که هم از توانِ مهندسی و معماریِ شهری بهره ببرد و هم مشارکتِ فعالِ شهروندان را جلب کند. با تکیه بر راهکارهایِ خلاقانه، هوشمندانه، و پایدار، می‌توان شهر‌هایی را ساخت که در دلِ گرمایِ تابستان، پناهگاه‌هایی خنک و دلپذیر برایِ همه باشند. از سقف‌هایِ خنک گرفته تا خیابان‌هایِ سایه‌دار و پاتوق‌هایِ خنکِ پنهان، هر قدمی در این مسیر، گامی به سویِ شهری زنده‌تر و قابلِ سکونت‌تر است.
انتهای پیام/
