تاثیر جنگ بر تجارت زمینی ایران با کشورهای همسایه

اهمیت تجارت زمینی در سیاست منطقه‌ای و اقتصادی ایران

در این دورانی که تنش‌های نظامی و سیاسی میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی به فاز جدیدی گسترش‌یافته است، تجارت زمینی ایران به‌عنوان یکی از مراکز اقتصادی و امنیتی اساسی این منطقه، مواجه با چالش‌های جدی و احتمالی شده است. این تجارت نه‌تنها بخشی از صادرات غیرنفتی ایران را در بر می‌گیرد، بلکه ارتباطات اقتصادی و امنیتی با کشورهای همسایه را نیز در برگیرد. در این گزارش، به بررسی اثرات احتمالی تشدید تنش‌های نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی بر تجارت زمینی ایران و ارائه راهکارهای سیاستی جهت مدیریت بحران می‌پردازیم.

تحلیل وضعیت فعلی تجارت زمینی ایران

تجارت زمینی ایران به ۱۵ کشور هم‌مرز ارتباط دارد و بیش از ۵۰ درصد صادرات غیرنفتی ایران از طریق این مسیرها انجام می‌شود. مسیرهای زمینی اصلی ایران شامل مرزهای غربی (عراق، ترکیه)، شرقی (افغانستان، پاکستان) و شمالی (جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان) هستند. این مسیرها در ارتباط با حوزه کشورهای مستقل مشترک (CIS) و اتصال به بازارهای هدف مانند چین و اروپا اهمیت راهبردی بالایی دارند.

در شرایطی که تنش‌های نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی تشدید یافته است، تجارت زمینی ایران در چند حوزه اساسی مواجه با چالش‌های جدی و احتمالی است. این چالش‌ها شامل بسته‌شدن مرزهای تجاری، کاهش تردد کامیون‌ها، افزایش هزینه بیمه و لجستیک، کاهش اعتماد شرکای تجاری، تغییر استراتژیک در کریدورهای منطقه‌ای و مداخله بازیگران منطقه‌ای است.

تاریخچه تجربه‌های اقتصادی و امنیتی در تجارت زمینی ایران

تجارت زمینی ایران در مواجهه با بحران‌های امنیتی، تجربه‌هایی از آسیب‌پذیری و ناپایداری نشان داده است. در جنگ ۸ساله ایران و عراق، بسته‌شدن مرزهای غربی موجب توقف تقریباً کامل تجارت زمینی شد. تحریم‌های اقتصادی اواسط دهه ۲۰۱۰ نیز به افزایش چشمگیر هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش تعاملات تجاری منجر گردید. همچنین ناپایداری‌های مرزی در شرق، ناشی از درگیری با طالبان و داعش، عبور و مرور کالا را کاهش داده است.

در سطح منطقه‌ای نیز کشورهای دیگر مانند لبنان، ترکیه و اوکراین در دوره‌هایی مشابه، با اختلالات قابل‌توجه در تجارت زمینی مواجه شده‌اند که سطح آسیب‌پذیری اقتصادهای منطقه‌ای را نشان می‌دهد.

جمع‌بندی: چالش‌های اقتصادی و امنیتی در تجارت زمینی ایران

در شرایطی که امکان تداوم یا تشدید تنش نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی وجود دارد، فراهم‌آوردن آمادگی حقوقی، زیرساختی، اقتصادی و دیپلماتیک برای مواجهه با تأثیرات منفی احتمالی بر تجارت زمینی امری حیاتی است. حفظ و تقویت پیوندهای اقتصادی با همسایگان در دوره‌های بحران، به‌عنوان عامل بازدارنده تبدیل تنش نظامی به بحران‌های اقتصادی و حفظ جایگاه منطقه‌ای ایران در زنجیره تجارت، اهمیت راهبردی دارد.

توصیه‌های سیاستی: راهکارهای جهت مدیریت بحران در تجارت زمینی

تضمین حفظ عملکرد مستمر و امن مرزهای حیاتی

برای تضمین عملکرد مستمر و امن مرزهای حیاتی، لازم است همکاری‌های دیپلماتیک و منطقه‌ای با کشورهای همسایه از جمله عراق، ترکیه، پاکستان و ترکمنستان تقویت شود تا فعالیت مرزهای زمینی حتی در شرایط تنش حفظ شود. استفاده از کانال‌های رسمی و غیررسمی دیپلماتیک می‌تواند به کاهش موانع سیاسی و امنیتی کمک کند. همچنین، تقویت حضور نیروی انتظامی و مرزبانی نقش مهمی در تأمین امنیت مسیرهای ترانزیت دارد.

توسعه و فعال‌سازی مسیرهای جایگزین حمل‌ونقل (ریلی و دریایی)

از سوی دیگر، توسعه و بهره‌برداری از مسیرهای جایگزین حمل‌ونقل مانند خطوط ریلی و بنادر دریایی باید به‌صورت هدفمند و با اولویت بالا دنبال شود. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ریلی داخلی و اتصال آنها به مناطق کم‌ریسک، بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت بنادر چابهار و بندرعباس، و آماده‌سازی امکانات لجستیکی مرتبط به کاهش وابستگی به مسیرهای زمینی آسیب‌پذیر کمک خواهد کرد.

راه‌اندازی سامانه جامع مدیریت بحران تجارت زمینی

راه‌اندازی سامانه‌ای جامع برای مدیریت بحران تجارت زمینی به وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرک امکان می‌دهد تا با پایش مستمر وضعیت مرزها، هماهنگی‌های فوری و مدیریت واکنش‌های سریع در شرایط بحران را بهبود دهند. این سامانه باید شامل ابزارهای اطلاع‌رسانی و هشدار به‌موقع برای فعالان اقتصادی و حمل‌ونقل باشد و ساختارهای لازم برای هماهنگی بین‌بخشی را فراهم کند.

حمایت مالی و کاهش مخاطرات بیمه‌ای برای فعالان حوزه حمل‌ونقل

همچنین حمایت‌های مالی و کاهش ریسک‌های بیمه‌ای از فعالان حوزه حمل‌ونقل، جهت کاهش آسیب‌های مالی ناشی از ناامنی‌ها ضروری است. پرداخت یارانه‌های سوخت، ارائه تسهیلات مالی خرد و طراحی بسته‌های بیمه‌ای ویژه مرتبط با ریسک‌های سیاسی و امنیتی، می‌تواند فشارهای مالی ناشی از بحران‌ها را برای شرکت‌ها و رانندگان کاهش دهد و تداوم فعالیت‌های تجاری را ممکن سازد.