امنیت شلمچه؛ گامی حیاتی در توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق

به گزارش خبرگزاری آنا، حمزه گرجه جاغرق- کارشناس تجارت بین الملل؛ کشور عراق در شرایط کنونی خود نیاز بالایی به واردات محصول و خدمات دارد و این منجر به ایجاد یک بازار مستعد برای همسایگان این کشور شده است. در بین کشور‌های همسایه عراق، ایران باتوجه‌به عواملی مانند مرز‌های زمینی طولانی و پایانه‌های تجاری متعدد، تشابه فرهنگی و مذهبی بالا با جامعه عراق، هم‌زبانی در مناطق کردنشین و عربی و نیز روابط خوب سیاسی از مزیت قابل‌توجهی در مقایسه با سایر رقبا برخوردار است ولی عدم استفاده صحیح از این ظرفیت‌ها می‌تواند منجر به تضییع منافع اقتصادی و حتی سیاسی کشور شود.

به دلیل وجود مرز‌های طولانی، پایانه‌های مرزی زمینی اصلی‌ترین مسیر در تجارت دوجانبه ایران و عراق به شمار می‌روند. در بین هفت پایانه مرزی زمینی موجود بین دو کشور نیز پایانه شلمچه همواره یکی از پایانه‌های کلیدی در روابط تجاری محسوب می‌شود چرا که پایانه شلمچه از نظر جغرافیایی در نزدیکی بصره، دروازه تجارت عراق، قرار دارد و از امتیاز هم‌زبانی مردم بومی دو سوی مرز نیز برخوردار است. این پایانه علاوه بر دارا بودن ظرفیت تجاری گسترده که برای مثال ارزش صادرات از این پایانه به ۲ میلیارد دلار رسیده است، در حوزه گردشگری نیز ظرفیت بالایی دارد. آمار‌ها نشان می‌دهد که در روز‌های عادی ۲-۳ هزار نفر و در روز‌های تعطیل ۱۰-۲۰ هزار نفر عمدتاً با هدف گردشگری به‌ویژه در حوزه سلامت از این پایانه تردد می‌کنند.

باوجود مزیت‌های فوق، مشکلاتی مانند برخی کمبودها در امنیت، مسیر تجارت و جذب گردشگر از این پایانه را با برخی موانع مواجه کرده است. مشکلات امنیتی موجود در این پایانه در کنار ریسک‌هایی که برای تجار و گردشگران دارد، تصویر منفی از ایران برای آنان ایجاد می‌کند که این خود باعث تأثیر بر افکار عمومی عراق و در نهایت ایجاد مشکل برای تجارت و گردشگری خواهد شد. ایجاد این تصور منفی جدای از اثرات اجتماعی امنیتی که در بلندمدت خواهد داشت، منجر به ازدست‌رفتن سهم تجار ایرانی از بازار عراق نیز می‌شود.

برخی کمبودها در امنیت در قسمت بارانداز بزرگ پایانه مرزی شلمچه، به‌عنوان محل جابه‌جایی بار بین کامیون‌های ایرانی و عراقی، منجر به بروز مشکلاتی برای تجار شده است. گزارش‌هایی وجود دارند که نشان‌دهنده سرقت بار توسط کارگران بارانداز بوده، و این منجر به درگیری و حتی واردکردن آسیب به افراد و کامیون‌ها شده است بااین‌حال و به دلیل نبود سامانه‌های نظارتی فعال مانند دوربین‌های مداربسته، امکان بررسی ادعای مال‌باختگان و رهگیری سارقین وجود ندارد.

از سوی دیگر، یکی از الزامات یک پایانه تجاری، وجود شعبه ارزی در آن است تا حجم و اصالت ارز وارد شده به‌صورت نقدی در شعب ارزی به تأیید برسد. نبود شعبه ارزی در پایانه شلمچه، سبب شده است تجار عراقی با مشکلاتی نظیر احتمال سرقت ارز و معطلی بیش از حد مواجه شوند که در نهایت به دلیل افزایش زمان و هزینه، سبب کم‏رونق شدن تجارت میان دو کشور از این مرز شده است. باتوجه‌به مسائل امنیتی و تأثیر ذهنی اتفاقاتی ازاین‌قبیل، مسئولیت مدیران منطقه آزاد اروند به‌عنوان متولی پایانه در نصب و راه‌اندازی دوربین‌های مداربسته و سامانه‌های نظارتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

یکی دیگر از خلاء‌های امنیتی این پایانه عدم حضور یکسره مأموران نیروی انتظامی در آن است. باوجود فعالیت شبانه‌روزی پایانه شلمچه و عبور گردشگران و محموله‌های صادراتی، مأموران انتظامی بعد از ساعت اداری پایانه را ترک می‌کنند. درحالی‌که حتی در صورت وجود دوربین‌های مداربسته، برای مقابله با اقدامات مخرب همچنان نیاز جدی به حضور فیزیکی دائمی مأموران انتظامی وجود خواهد داشت.

این مشکلات در حالی است که مطابق ماده ۱۹ اساس‌نامه منطقه آزاد اروند، این سازمان متولی حسن اجرای امور منطقه آزاد شامل پایانه شلمچه است. همچنین مطابق بند (ج) ماده ۸ اساس‌نامه مذکور، سازمان منطقه آزاد اختیارات سطح بالای لازم برای تصویب مقررات امنیتی مورد نیاز با هماهنگی فرماندهی کل قوا را دارد. ازآنجاکه پایانه شلمچه ذیل منطقه آزاد اروند قرار دارد، رفع مشکلات امنیتی ذکر شده در این پایانه نیز بر عهده این سازمان است. تأمین امنیت برای تجار و گردشگران از اساسی‌ترین مسئولیت‌های مدیران پایانه‌های مرزی است و آسیب‌های جانی، مالی و روانی در نبود امنیت منجر به آسیب به مبادلات تجاری و گردشگری و بروز مشکلات اجتماعی خواهد شد.

از سوی دیگر اینکه عناصر مذهبی و فرهنگی تصویر مثبتی از مردم و کشور ایران در ذهن مردم عراق ایجاد کرده و حفظ و اعتلای آن در ایجاد وحدت بین مردم و دولت دو کشور حائز اهمیت است و واردکردن آسیب به این اعتبار عوارض جبران‌ناپذیری برای منافع ملی کشور به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین ضرورت دارد سازمان منطقه آزاد نسبت به افزایش سطح امنیت در این پایانه از طریق تصویب مقررات لازم و نیز زمینه‌سازی برای ارائه خدمات مورد نیاز تجار و گردشگران، به‌ویژه راه‌اندازی شعبه ارزی و صرافی‌های مجاز، اقدام نماید.