بازگشت امید یا وقفه موقت! نگاهی به کاهش مهاجرت کادر درمان در ۱۴۰۳

پس از سال‌ها هشدار درباره مهاجرت گسترده نیروهای درمانی از کشور، آمارهای رسمی نشان می‌دهد که روند مهاجرت پزشکان و پرستاران در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ با کاهش معنادار روبه‌رو شده است. این کاهش، اگرچه خوشبینانه تلقی می‌شود، اما به گفته کارشناسان حوزه سلامت، همچنان باید با احتیاط و تحلیل دقیق بررسی شود.

مهاجرت، نتیجه سیاست یا شرایط روانی جامعه؟

مقایسه آماری مهاجرت پزشکان از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که روند مهاجرت به‌ویژه پس از کرونا، شدیدتر شده است. رشد ۲۳۲ درصدی در سال ۱۳۹۸ و افزایش‌های متوالی در سال‌های بعد، تصویر نگران‌کننده‌ای از فرار مغزها در حوزه سلامت را ترسیم می‌کرد.

در این میان، کاهش ۱۸ تا ۳۵ درصدی مهاجرت در سال ۱۴۰۳ می‌تواند به عوامل مثل تغییر فضای اجتماعی پس از انتخابات و افزایش امید نسبی در میان کادر درمان، تغییر فضای اجتماعی پس از انتخابات و افزایش امید نسبی در میان کادر درمان، برخی اقدامات حمایتی وزارت بهداشت در حوزه معیشت و کارانه، کند شدن فرآیند مهاجرت به علت پیچیدگی‌ها و سخت‌تر شدن شرایط پذیرش در کشورهای مقصد و شروع سیاست‌گذاری برای بازگشت نیروهای مهاجر، به‌ویژه در بخش خصوصی نسبت داده می‌شود.

کاهش مهاجرت پزشکان و پرستاران؛ تأثیر امید اجتماعی و اقدامات ساختاری

علی جعفریان، مشاور عالی وزیر بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار آنا با اشاره به کاهش قابل توجه درخواست‌های مهاجرت از سوی کادر درمان، اعلام کرد: آمار رسمی نشان می‌دهد در نیمه دوم سال گذشته، صدور نامه‌های تأییدیه‌ حسن انجام کار (Good Standing)  برای پرستاران تا حدود ۳۰ درصد و برای پزشکان حدود ۱۸ درصد کاهش یافته است. این نامه‌ها تنها شاخص رسمی و دقیق برای رصد مهاجرت نیروهای سلامت هستند.

وی با بیان اینکه نمی‌توان کاهش مهاجرت را صرفاً به اقدامات وزارت بهداشت نسبت داد، تأکید کرد: این فرآیند در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ و هم‌زمان با استقرار دولت جدید اتفاق افتاد. برداشت ما این است که پس از انتخابات، فضای روانی و امید به آینده در میان کادر درمان بهبود یافته و همین موضوع باعث شده تا تمایل به مهاجرت کاهش یابد.

جعفریان با اشاره به سختی‌ها و استرس‌های فراوان فرآیند مهاجرت افزود: مهاجرت تصمیم ساده‌ای نیست؛ یکی از سه استرس اصلی در زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود. وقتی فردی احساس کند که آینده‌اش در کشور قابل پیش‌بینی و امیدبخش است، ترجیح می‌دهد در کشور خودش بماند. امروز تلاش وزارت بهداشت این است که شرایط کار، تحصیل و معیشت نیروهای جوان را بهبود ببخشد.

مشاور عالی وزیر بهداشت ادامه داد: از جمله این اقدامات، پرداخت علی‌الحساب کارانه برای نیروهای جدیدالورود، کاهش تأخیر در پرداخت‌ها و فراهم کردن مقدمات رفاهی بیشتر است. این‌ها اقداماتی است که در حد توان وزارتخانه بوده و در حال انجام است، ولی باید توجه داشت که مهاجرت پدیده‌ای چندوجهی و پیچیده است.

برنامه‌های بازگشت کادر درمان به کشور

جعفریان درباره بازگشت پزشکان و پرستاران مهاجرت‌کرده گفت: در حال حاضر هیچ محدودیتی برای بازگشت کادر درمان به بخش خصوصی وجود ندارد. در بخش دولتی نیز اگر فردی استخدام بوده و قصد بازگشت دارد، وزارت بهداشت آمادگی دارد ضوابط و شرایط تسهیل‌گر تدوین کند. نیاز ما به پرستار و پزشک کاملاً روشن است و از بازگشت نیروهای متخصص استقبال می‌کنیم.

کاهش نارضایتی پرستاران با اقدامات اصلاحی دولت چهاردهم

احمد نجاتیان، رئیس سازمان نظام پرستاری کشور با اشاره به بهبود نسبی وضعیت پرستاران نسبت به سال گذشته اعلام کرد: تمرکز دولت چهاردهم بر حوزه سلامت، بخشی از مشکلات حاد پرستاران از جمله معوقات طولانی‌مدت، افزایش اضافه‌کار و اصلاح آیین‌نامه‌های مرتبط تا حدودی برطرف شده است.

وی افزود: سال گذشته میانگین معوقات کارانه پرستاران بین ۹ تا ۱۰ ماه بود، اما امروز این عدد به حدود ۶ ماه کاهش یافته است. طی سال گذشته به صورت منظم کارانه‌ها پرداخت شده و با تخصیص بودجه به وزارت بهداشت، انتظار می‌رود این معوقات به یک تا دو ماه برسد.

نجاتیان: نمی‌توان گفت دغدغه‌های پرستاران به طور کامل رفع شده، اما شاهد اراده‌ای جدی در دولت برای حل این مشکلات هستیم. پرستاران خواسته‌های نامعقول ندارند؛ همین که می‌بینند مشکلاتشان دیده شده، دلگرم می‌شوند.

وی مهم‌ترین مشکل فعلی نظام سلامت را کمبود شدید نیروی انسانی عنوان کرد و گفت: مجوز استخدامی برای جذب حدود ۱۶ هزار نفر شامل پرستار، تکنسین اتاق عمل، بیهوشی و فوریت‌های پزشکی صادر شده که ۱۱ هزار نفر از این تعداد صرفاً پرستار هستند. طبق اعلام سازمان اداری و استخدامی، ثبت‌نام در اواخر خرداد و آزمون در شهریور برگزار خواهد شد.

رئیس سازمان نظام پرستاری تأکید کرد: استخدام‌های مقطعی و با فاصله‌های چند ساله نمی‌تواند ناترازی نیروی پرستاری را جبران کند. امروز هر پرستار عملاً به اندازه دو نفر کار می‌کند و با وجود شرایط سخت کاری، همچنان از امتیازاتی مانند کاهش ساعات کاری در فصل تابستان محروم هستند.

کاهش آمار مهاجرت پزشکان و پرستاران در سال ۱۴۰۳ را می‌توان یکی از معدود تحولات مثبت نظام سلامت در سال‌های اخیر دانست. تغییرات مثبتی که نشان می‌دهد با پرداخت منظم کارانه‌ها، جذب نیروی انسانی و بازنگری در ضوابط اداری و رفاهی، وضعیت موجود را می‌توان تثبیت و از تشدید بحران مهاجرت جلوگیری کرد. با این حال، همچنان چالش‌هایی مانند کمبود شدید نیروی انسانی، فرسودگی شغلی، معوقات زیاد و بی‌ثباتی استخدامی پابرجاست.

به‌طور کلی، اگرچه کاهش مهاجرت کادر درمان در نیمه دوم ۱۴۰۳ امیدبخش است، اما پایداری این روند، نیاز به اصلاحات ساختاری، حمایت پایدار و افزایش اعتماد اجتماعی دارد. در غیر این‌صورت، این بهبود ممکن است تنها یک وقفه موقت در روند نگران‌کننده مهاجرت باشد، نه نشانه‌ای از حل ریشه‌ای بحران.