چغازنبیل؛ زیگوراتی جهانی در انتظار پژوهش و اعتبار ۲۰ میلیاردی برای حفاری و حفاظت
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، میدانِ خاکیِ خوزستان، هنگامیکه به نزدیکی چغازنبیل بعد از هفت تپه میرسی، صدای تاریخ را میشنوی: دیوارهای خشتی چند هزار ساله، سکوتِ یک محوطه مقدس باستانی را در خود نگاه داشتهاند. اینجا دورااونتاش، شهری مذهبی و حقوقی است که زیگورات عظیمش تا امروز همچنان یکی از شاخصترین نمادهای معماری جهان باستان قلمداد میشود. با اینحال، حفاظت و پژوهش در این محوطه به اندازه عظمت آن پیش نرفته است.
از دوراونتاش تا چغازنبیل؛ شهری آیینی با سابقهای کهن
چغازنبیل، در اصل «دورالاونتاش» نام داشته؛ شهری ایلامی که در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد توسط پادشاه ایلام، اونتاشنپیریشاه ساخته شد و به معبد و زیگورات بزرگ اختصاص داشت. این زیگورات یکی از بزرگترین نمونههای بازمانده از معماری ایلام است و در ۱۹۷۹ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، و تا امروز مهمترین اثر تاریخی ایران در این فهرست به شمار میرود.
در ساخت این مجموعه، از آجرهای خام و آجرهای لعابدار رنگین استفاده شده و طرح معماری آن با الهام از سنتهای بینالنهرینی ساخته شده است، اما فرم، معنا و کارکرد مذهبی آن کاملاً منحصربهفرد است.
محوطهای گسترده با حصارهای متحدالمرکز
این شهر باستانی در سه حصار متحدالمرکز احاطه شده که حصار خارجی آن حدود ۴۵۰ هکتار را دربرمیگیرد. کل عرصه این محوطه تاریخی بهتازگی بهطور رسمی سند خورده و به نام میراث فرهنگی ثبت شده است؛ امری که در میان آثار جهانی ایران کمسابقه است.
عاطفه رشنو مدیر پایگاه میگوید : این شهر هرگز برای سکونت عادی ساخته نشده بود و کارکرد اصلی آن حقوقی و آیینی بوده است.
زیگورات؛ نماد معماری و محرمیت
پس از عبور از حصار دوم، به محوطه مقدس میرسیم – نقطهای که معابد متعدد آن نشاندهنده تنوع آئینها در دوران ایلامی است. در مرکز این محوطه، زیگورات قرار دارد که مهمترین بنای برجایمانده از شهر است.
زیگورات اصلی دارای پنج طبقه بوده، اما امروزه بخش زیادی از آن فرو ریخته و تنها بخشهایی از طبقات پایینی آن باقی مانده است.
این سازه چهار دروازه دارد که تنها دروازه جنوبغربی امکان دسترسی نسبی به طبقات بالایی را فراهم میکرده و دیگر ورودیها صرفاً تا تراس طبقه دوم امتداد داشتهاند؛ موضوعی که نشاندهنده مفهوم محرمیت آیینی در معماری است.
آب و نمادهای آیینی؛ مهندسی در دل تاریخ
یکی از شگفتیهای این مجموعه، سیستم جمعآوری و هدایت آب باران است: ایلامیان با طراحی پلکانها و ناودانهایی در دل دیوار که با لولههای سفالی به هم متصل بودهاند، آب باران را از بالای ساختار به ظرفهای سفالی (خمره) در پایین هدایت میکردند – جایی که آب در آیین مذهبی ارزش فراوان داشت و از آن بهعنوان آب مقدس استفاده میشد. بخشی از این خمرهها به موزههای ملی منتقل شده و باقیمانده شکستههایشان هنوز در محوطه قابل مشاهده است.
حفاری، پژوهش و موانع کنونی
اگرچه این محوطه جزو آثار شناختهشده جهانی است، حفاریهای علمی و پژوهشهای باستانشناسی ادامهدار تا کنون در بخشهای گسترده آن انجام نشده. تنها فعالیتهای گسترده حفاری توسط رومن گیرشمن، باستانشناس فرانسوی، بین سالهای ۱۹۵۱ تا ۱۹۶۲ میلادی انجام شد و بخش زیادی از شهر در این کاوشها شناسایی شد.
به گفته رشنو مدیر پایگاه، تلاشها برای یافتن دروازههای حصار سوم و گشودن لایههای ناشناخته شهر ادامه دارد، اما نبود بودجه کافی و توقف تفاهمنامههای بینالمللی، این پروژهها را با کندی روبهرو کرده است. همکاریهایی با دانشگاههای خارجی در دهه ۹۰ خورشیدی انجام شده بود، اما با انقضای تفاهمنامهها متوقف شده است و اکنون ادامه آنها در انتظار زمینههای پژوهشی و مالی است.
محافظت و مرمت؛ تا ثباتی نسبی در برابر فرسایش
چغازنبیل در دهههای گذشته پروژههای مرمتی متعددی داشته؛ از جمله مرمت معابد کوچک و بخشهایی از زیگورات مطابق با استانداردهای بینالمللی حفاظت از بناهای خشتی.
این پروژهها با هدف حفظ اصالت مصالح و شکل ساختار انجام شدهاند و تاکنون توانستهاند از تخریب بیشتر جلوگیری کنند. با این حال، کارشناسان میگویند مرمت و حفاظت نیازمند ادامه و تعمیق اقدامات فنی و علمی است.
بودجه؛ چالش اصلی حفاظت و اکتشاف
بر اساس اعلام مدیر پایگاه، منابع جاری برای حفاظت این محوطه ــ که بیش از ۴۵۰ هکتار را در بر میگیرد ــ بسیار محدود است و سالانه تنها بودجهای در حد چند صد میلیون تومان دریافت میشود؛ رقمی که برای حفاظت یک اثر جهانی کفایت نمیکند.
او تأکید میکند که برای حفاظت کامل، انجام پژوهشهای اکتشافی و حفاری علمی، ایجاد زیرساختهای حفاظتی و منابع انسانی آموزشدیده جهت مرمت، باید حداقل ۲۰ میلیارد تومان اعتبار اختصاص یابد تا پروژهها در مقیاس لازم اجرا شود.
تأمین چنین بودجهای نه تنها از منظر علمی اهمیت دارد، بلکه میتواند همکاریهای بینالمللی را نیز تقویت و اداره این میراث جهانی را در سطح استاندارد جهانی ممکن سازد.
چغازنبیل؛ میراثی جهانی با چالشهای محلی
امروز چغازنبیل همچنان یکی از ارزشمندترین آثار تمدن ایلامی جهان باقی مانده؛ بنایی که کاوش کامل آن میتواند سالها به دانش باستانشناسی و تاریخ منطقه بیفزاید. اما برای این کار، هم منابع مالی و هم اقدامات گسترده علمی ضروریاند. این مجموعه میراث جهانی، قبل از آنکه لایههای پنهانش برای همیشه از دست بروند، نیازمند توجه و سرمایهگذاری واقعی است.
انتهای پیام/
