بازنگری در استفاده از هوش مصنوعی در امتحانات پایانترم دانشگاه آزاد
سودابه سلیمانی، سرپرست معاونت علوم پایه، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی، در گفتوگویی مشروح با خبرنگار آنا به تشریح اقدامات انجامشده در حوزه آموزش و پژوهش در نیمسال جاری پرداخت و اعلام کرد که در این نیمسال دو اقدام مهم برای حمایت از دانشجویان، بهویژه ورودیهای جدید، اجرا شده است.
او با اشاره به اینکه دانشگاه هر سال با تأخیر در ورود دانشجویان نوورود روبهرو بوده است توضیح داد که معمولاً روند ثبتنام تا یک ماه یا حتی یک ماه و نیم پس از آغاز رسمی ترم طول میکشید و دانشجویان دیرتر وارد کلاسها میشدند. به گفته وی، امسال نیز شرایط خاص ناشی از جنگ ۱۲ روزه این تأخیر را افزایش داد و ورود ورودیهای جدید تا میانه آبان طول کشید. سلیمانی تأکید کرد که با توجه به عدم امکان ایجاد تاخیر در برگزاری امتحانات نیمسال اول به دلیل شروع نیمسال دوم، دانشجویان جدید بهطور جدی از برنامه آموزشی عقب میماندند؛ به همین دلیل کمیته اجرائی آموزش تصمیم گرفت تغییری اساسی در شیوه برگزاری کلاسها اعمال کرد.
وی اظهار داشت که برای نخستین بار کلاسهای ورودیهای جدید از همان روزهای آغازین با تلاش مجموعههای دانشگاهی تشکیل شد و دانشجویان بلافاصله در گروههای درسی تعریفشده قرار گرفتند. او توضیح داد که کلاسها در دو بخش در یک هفته برگزار شد؛ بخشی مطابق برنامه هفتگی عادی و بخشی برای جبران کلاسهایی که به دلیل تأخیر ثبتنام از دست رفته بود. سلیمانی افزود که این اقدام باعث شد دانشجویان جدید بدون فاصله گرفتن از روند آموزشی نیمسال، تحصیل خود را آغاز کنند و خلأ زمانی که معمولاً در سالهای گذشته ایجاد میشد، امسال دیده نشود. وی تأکید کرد که این طرح، امسال بهصورت رسمی و با نظارت دقیق اجرا میشود و در سامانه آموزشی مستند و قابل پیگیری است.
او در ادامه با اشاره به تأثیرات دوره جنگ بر فعالیتهای پژوهشی دانشجویان گفت که بسیاری از دانشجویان برای انجام کارهای پایاننامه و رساله خود با تأخیر روبهرو شدند که با تصمیم گرفته شده در هیات رئیسه دانشگاه، مهلت دفاع دانشجویان یک ماه تمدید شد و دانشجویانی که تا تاریخ ۳۰ مهر موفق به دفاع شدند، نیاز به ثبتنام در نیمسال جدید نداشته و دانشجو پس از دفاع بدون الزام به ثبتنام ترم جدید فرایند خود را به پایان میرساند. به گفته او، مطابق مجوز وزارت علوم دانشجویانی که در مقطع بالاتر پذیرفته شدهاند، نیز توانستند در همین نیمسال وارد مقطع تحصیلی جدید شوند.
سرپرست معاونت علوم پایه، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه سخنان خود به مسئله ظرفیت اساتید اشاره کرد و گفت که در سالهای گذشته حتی پس از دفاع دانشجوی دکتری تخصصی ظرفیت استاد مربوطه آزاد نمیشد و همین موضوع باعث میشد برخی دانشجویان در هنگام انتخاب استاد راهنما با کمبود ظرفیت مواجه شوند. او توضیح داد که این وضعیت، عملاً باعث ایجاد گره در فرایند تحصیلات تکمیلی بالاخص برای دانشجویان میشد.
سلیمانی با بیان اینکه برای حل این مشکل یک آنالیز جامع انجام شده است، اعلام کرد که ظرفیت لحظهای تمام اساتید استخراج و دو قانون جدید برای آزادسازی ظرفیت تعریف شده است؛ بر اساس این قوانین، ظرفیت استاد برای دانشجویان دکتری پس از ۱۸ ماه و برای دانشجویان کارشناسی ارشد پس از ۹ ماه آزاد میشود. وی افزود که در آنالیز انجام شده رشتههای پرمخاطبی مانند روانشناسی و حسابداری که دارای تعداد دانشجویان بسیار زیاد است مورد نظر قرار گرفته شد تا به قانون دقیقی دسترسی پیدا نمائیم.
او تأکید کرد که هدف این طرح تنها آزاد کردن ظرفیت اساتید نیست، بلکه باور بر این است که بخش اصلی و پربار تعامل استاد و دانشجو در ماههای ابتدایی بعد از تعریف پروپوزال انجام میشود؛ جایی که استاد باید مدلسازی، چارچوب پژوهش، مسیر شبیهسازی و ساختار پایاننامه را برای دانشجو مشخص کند. به گفته سلیمانی، اگر دانشجو کارشناسی ارشد فعال باشد، معمولاً در شش ماه اول بخش عمده مسیر پژوهشی خود را طی میکند و بنابراین مدیریت زمانی ظرفیت اساتید باید بهگونهای باشد که بیشترین بهرهوری را در همین دوره فراهم کند.
وی با اشاره به شرایط فعلی دانشگاهها اعلام کرد که اکنون فرایند آزادسازی ظرفیت اساتید در حال اجراست و در حال حاضر ظرفیت حدود ۸۰ درصد اساتید با قانون جدید مدیریت شده و تنها ۲۰ درصد باقی مانده و بهزودی تکمیل میشود. به گفته او، این اقدام منجر به باز شدن ظرفیت «بسیار مناسب» برای پذیرش دانشجویان جدید در مقطع تحصیلات تکمیلی برای اساتید در رشتههای مختلف خواهد شد.
زمانبندی آزمون جامع و توقف موقت آزمونهای مبتنی بر هوش مصنوعی در دکتری
سلیمانی در ادامه این گفتوگو به موضوع آزمون جامع دکتری پرداخت و اعلام کرد: برنامه زمانبندی و دستورالعمل آزمون جامع به واحدهای دانشگاهی ابلاغ شده و آزمون طبق روال گذشته در سطح استانی برگزار شد. وی توضیح داد که در حوزه فنیومهندسی همچنان مانند گذشته دو درس برای هر رشته مشترک است و با توجه به تغییر برخی سرفصلها، عناوین جدید به واحدهای دانشگاهی نیز اعلام شده است.
او تأکید کرد که برخلاف دورههای قبل که زمان برگزاری آزمون جامع برای همه دانشگاهها یکسان تعیین میشد، در این نیمسال این روش تغییر کرده است. سلیمانی گفت: سالهای گذشته روز آزمون را یکسان تعیین میکردیم تا امکان رصد و نظارت دقیق داشته باشیم؛ اما بازخورد کارشناسان آموزش این بود که این یکسانسازی باعث طولانی شدن دوره برگزاری آزمون و درگیر شدن بیشازحد کارشناسان میشود و آنها از سایر امور آموزشی عقب میمانند. به همین دلیل، تصمیم گرفته شد که تعیین زمان آزمون بر عهده استانها باشد و استانها در بازه زمانی اعلام شده به آنها، روز دقیق آزمون را تعیین کرده و صرفاً جهت اطلاع به سازمان مرکزی اعلام میکنند.
توقف استفاده از هوش مصنوعی در آزمونهای دکتری
در بخش دیگری از این گفتوگو، وی درباره استفاده از هوش مصنوعی در آزمونهای دکتری توضیح داد که اجرای این شیوه فعلاً متوقف شده است. سلیمانی گفت: ترم گذشته که این روش را آغاز کردیم، متوجه شدیم بسیاری از دانشجویان و حتی برخی از اساتید هنوز آمادگی لازم برای کار با این ابزار را ندارند. او برای توضیح این مسئله به تجربهای در کلاس درس خود اشاره کرد: دانشجویان من از ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای پاسخدهی به سؤالات استفاده کرده بودند ولی پاسخها بسیار اشتباه بود. دانشجو خودش از کیفیت پاسخ تعجب کرده بود. این نشان میدهد که استاد باید بداند چگونه سؤال طراحی کند که ابزارهای هوش مصنوعی نتوانند بهسادگی پاسخ دهند و دانشجو نیز باید بداند چگونه از این ابزار بهدرستی استفاده کند.
وی با تأکید بر اینکه استفاده از هوش مصنوعی نیازمند آموزش ساختارمند است افزود: تا زمانی که اساتید ما با مدلهای طراحی سؤال و شیوههای ارزیابی دقیق دانش کسب شده توسط دانشجو آشنا نباشند، اجرای این طرح کارآمد نیست. به همین دلیل برای این ترم این فرایند را متوقف کردیم و برنامهریزی برای برگزاری دورههای آموزشی طراحی سؤال را آغاز کردهایم.
سلیمانی در پایان با اشاره به اینکه خود نیز از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده میکند گفت: این ابزارها محصول بشر هستند و با دیتابیسهایشان میتوانند پاسخهای جدید تولید کنند؛ اما اصل ماجرا این است که دانشگاهها باید آموزش مؤثر ارائه دهند تا دانشجویان چه با حضور در کلاس و چه با کمک گرفتن از ابزارهای نوین، بتواند یادگیری واقعی داشته باشد.
ورود مفاهیم هوش مصنوعی به رشتهها نیازمند بازنگری عمیق است
سلیمانی در ادامه گفتوگوی مشروح خود با خبرنگار آنا، به چالشهای استفاده از هوش مصنوعی در آموزش عالی و همچنین نحوه ورود این مفاهیم به برنامههای درسی رشتههای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی پرداخت و تأکید کرد که استفاده عجولانه و بدون زیرساخت از این فناوری، نهتنها مؤثر نیست بلکه میتواند روند یادگیری را مختل کند.
او با اشاره به تجربه شخصی خود در کار با ابزارهای هوش مصنوعی توضیح داد که این ابزارها برای رسیدن به پاسخ صحیح، نیازمند یک فرایند چندمرحلهای هستند و کاربر نیز باید از دانش پایه کافی برخوردار باشد. سلیمانی گفت: بارها شده درباره یک موضوع خاص، ۱۰ تا ۱۵ مدل مختلف سؤال از ابزارهای هوش مصنوعی پرسیدهام تا بالاخره پاسخ منطقی و مدنظر به دست آید. حتی وقتی پاسخ واقعی را میدانستم، مشاهده کردم که این ابزارها باید در یک مسیر تدریجی و مرحلهبهمرحله قرار بگیرند تا به نتیجه درست برسند.
وی تأکید کرد که همین موضوع باعث شده دانشگاه در مقطع کنونی در استفاده از هوش مصنوعی در آزمونها یا بخشهای حساس آموزشی، «سکوت و احتیاط» را در پیش بگیرد، زیرا دانشجو و استاد هر دو باید با ماهیت این ابزار، محدودیتها و روش صحیح طرح پرسش آشنا باشند.
در بخش دیگری از سخنان خود، سلیمانی درباره برنامه دانشگاه برای اضافه کردن واحدهای مرتبط با هوش مصنوعی به برخی رشتهها توضیح داد که این ایده بهصورت اولیه مطرح شده بود، اما اجرای آن نیازمند بازنگری عمیقتر است. وی تصریح کرد: رشتهای گرایشی تحت عنوان هوش مصنوعی داریم. برخی رشتهها مثل مهندسی کامپیوتر، ذاتاً دارای دروسی مرتبط با هوش مصنوعی هستند. اما اینکه بیاییم همان دروس را برداریم و کنار رشته دیگری قرار دهیم و بگوییم این رشته از امروز با رویکرد هوش مصنوعی تدریس میشود، کار درستی نیست.
او با بیان اینکه کاربرد هوش مصنوعی در رشتههایی مانند عمران، برق یا سایر حوزهها صرفاً با افزودن چند درس اتفاق نمیافتد گفت: کاربرد هوش مصنوعی در هر رشته باید در بطن همان رشته تعریف شود، نه اینکه چند درس کمکی اضافه کنیم و ادعا کنیم رشته با رویکرد هوش مصنوعی تدریس میشود. این نگاه، نگاه درستی نیست و از دید یک عضو هیئتعلمی با بیش از بیست سال سابقه، چنین کاری مفهوم واقعی ادغام هوش مصنوعی در آموزش نیست.
سلیمانی اعلام کرد در حال برنامه ریزی برای شورای عالی برنامهریزی دانشگاه هستیم. این شورا قرار است با جدیت تمام موضوع بازنگری برنامههای درسی، از جمله نحوه ورود مفاهیم هوش مصنوعی به رشتهها را دنبال کند.
واگذاری بازنگری سرفصلهای درسی به دانشگاه آزاد
سلیمانی در بخش دیگری از توضیحات خود با اشاره به تغییرات اخیر در حوزه برنامهریزی آموزشی دانشگاه آزاد، اعلام کرد که یکی از مسئولیتهای بسیار مهمی که بهتازگی از وزارت علوم واگذار شده، اختیار بازنگری کامل برنامههای درسی است؛ اختیاری که به گفته او، دانشگاه آزاد در سالهای گذشته از آن بیبهره بوده و تنها امکان تغییرات محدود در حد ۳۰ درصد محتوا را داشته است. او توضیح داد که پیش از این، تغییراتی که در دروس اعمال میشد بیشتر جنبه «بازی با محتوا» داشت و عملاً نمیتوانست اهداف بزرگتری مانند تلفیق مفاهیم هوش مصنوعی در رشتهها را محقق کند. اما اکنون با این اختیار جدید، دانشگاه قادر خواهد بود محتوای درسی را بهطور ریشهای بازنگری و با نیازهای روز، خصوصاً در حوزه هوش مصنوعی، هماهنگ کند.
به گفته سلیمانی، پیشنویس اولیه برای تشکیل شورای عالی برنامهریزی درسی دانشگاه تهیه شده و قرار است نخستین جلسه این شورا با حضور معاونتهای تخصصی و بخشهای مرتبط برگزار شود. او تأکید کرد که ذیل این شورا، کمیتههای برنامهریزی متعددی شکل خواهد گرفت. هدف اصلی این کمیتهها، طراحی تحولاتی گسترده در ساختار آموزشی دانشگاه آزاد است؛ تحولاتی که از بازنگری سرفصلها تا طراحی دروس جدید را در بر میگیرد.
سلیمانی افزود که در معاونت علوم مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد سه حوزه اصلی علوم پایه، علوم مهندسی و علوم کشاوزی به عنوان ۳ کمیته اصلی در نظر گرفته شده است و به اعتقاد او، تنوع رشتهها در دانشگاه ایجاب میکند که برای هر حوزه، کمیتههای دقیق و تخصصی تشکیل شود تا افراد کارشناس بتوانند در مورد موضوعات مشترک میان رشتهها بحثهای عمیق و کاربردی داشته باشند. با این حال او تأکید کرد که در میان این سه حوزه، علوم پایه نیازمند توجه ویژهتری است؛ زیرا بهطور مستقیم با عصری که امروز جهان در آن قرار دارد ـ عصر مبتنی بر هوش مصنوعی ـ گره خورده است.
سلیمانی با بیان اینکه «علوم پایه، پایه همه علوم است»، توضیح داد که بسیاری از پیشرفتهایی که امروز بشریت به آن رسیده، ریشه در همین علوم دارد؛ با این حال، جامعه درک روشنی از اهمیت آن ندارد. او با اشاره به تجربه شخصی خود گفت که همواره به علوم پایه اعتقاد داشته و بارها تأکید کرده که اگر علوم پایهای قوی وجود نداشته باشد، نه مهندسی شکل میگیرد و نه سایر علوم. به باور او، ریاضیات، فیزیک و شیمی نه فقط پایه رشتههای مهندسی، بلکه ستونهای اصلی بسیاری از علوم انسانی نیز هستند و کسی که ریاضیات را درست بفهمد حتی میتواند فیلسوف بهتری باشد.
او در ادامه به اصل عدالت آموزشی برای همه کشور اشاره کرد و تاکید کرد باید محتواهای فاخر علمی تولید شود تا دانشجویان واحدهای دورافتاده نیز بتوانند از آموزش باکیفیت بهرهمند شوند. او همچنین گفت که اگر دانشجوی رشتههای فنی و مهندسی نتواند مفاهیم اولیهای مانند مشتق، انتگرال یا معادلات دیفرانسیل را بهدرستی درک کند، قادر نخواهد بود در رشتههای تخصصی مانند مهندسی مکانیک یا مهندسی برق به سطح مطلوب برسد؛ از همین روست که بهترین اساتید دانشگاههای معتبر جهان، تدریس دروس پایه را بر عهده دارند.
او یادآور شد که نخستین اساتید در اولین ترم ورود دانشجو به دانشگاه نقشی تعیینکننده در شکلگیری علاقهمندی و اعتماد دانشجو به محیط دانشگاه دارند. به همین دلیل دانشگاه آزاد تأکید کرده که در تمام رشته ها، چه فنی و چه غیر فنی، اساتید در نیمسال اول نودانشجویان باید اساتید شاخص و مطرح در آن رشته باشند.
سلیمانی با اشاره به روند جذب دانشجو اظهار داشت که ساختار هرم جذب دانشجو در رشتههای مختلف بهزودی دچار تغییراتی خواهد شد و این مسئله نیازمند برنامهریزی دقیق و بازطراحی جدی در نظام آموزشی کشور از جمله دانشگاه آزاد است.
سلیمانی به موضوع جذب دستیاران آموزشی پرداخت و توضیح داد که روند جذب این افراد بر اساس آییننامه مشخصی انجام میشود. او گفت نخستین مرحله، ثبتنام در سامانه مربوطه در باشگاه پژوهشگران است و پس از طی مراحل اولیه، این افراد به گروههای آموزشی معرفی میشوند. در آن مرحله، یک مصاحبه علمی برای ارزیابی تواناییهای آموزشی و تخصصی داوطلب انجام میشود و سپس سایر مراحل طی میشود.
او با تأکید بر اینکه کیفیت آموزشی برای دانشگاه آزاد اولویت جدی محسوب میشود، توضیح داد که سازمان مجموعهای از شاخصهای کیفی برای دستیاران آموزشی تعیین کرده است. به گفته او، اگر نمره یک داوطلب در این شاخصها از حد تعیینشده پایینتر باشد، اجازه تدریس به عنوان دستیار آموزشی به او داده نمیشود. سلیمانی هدف از این سیاست را «ساماندهی وضعیت آموزشی دانشگاه» و «استفاده بهینه از ظرفیت دستیاران توانا» عنوان کرد.
او در ادامه به تأکیدهای دکتر رنجبر نیز اشاره کرد و گفت که دانشگاه در تلاش است تا ترکیبی متوازن از اعضای هیئت علمی تماموقت، اساتید وابسته، اساتید حقالتدریس و دستیاران آموزشی ایجاد کند تا کیفیت کلاسها در همه سطوح حفظ شود. سلیمانی افزود که دانشگاه تلاش میکند با شناخت ظرفیت واقعی هر فرد، او را در جایگاهی قرار دهد که توانایی بیشتری برای اثرگذاری آموزشی دارد.
به گفته او، فیلترهایی که در سازمان تعریف شدهاند، به واحدهای دانشگاهی کمک میکنند تا مطمئن باشند دستیارانی که بعد از غربالگری باقی میمانند، حائز شرایط لازم هستند و سپس انتخاب بهترینها در مرحله نهایی نیز به عهده خود واحدهای دانشگاهی گذاشته شده است.
سلیمانی سپس توضیح داد که دانشگاه به واحدها تأکید کرده باید برای هر دستیار آموزشی به ثبات تدریس توجه شود. او گفت تغییر مداوم درسهایی که یک دستیار در نیمسالهای متوالی تدریس میکند، آسیبزا است، زیرا کیفیت تدریس زمانی ارتقا مییابد که فرد بتواند یک درس را در چند نیمسال تکرار کند و تجربهاش افزایش یابد. او افزود: «همه ما میدانیم که هیچ کس نمیتواند در همه درسها بهترین باشد؛ بنابراین باید اجازه دهیم افراد در حوزهای که در آن قویتر هستند، تثبیت شوند.»
در ادامه، سرپرست معاون علوم پایه، مهندسی و کشاورزی توضیح داد که در ماههای اخیر وضعیت کلاسهایی که در مقطع کارشناسی ـ به عنوان حساسترین مقطع ـ توسط دستیاران اداره میشود، بهدقت پایش شده است. او گفت که در نیمسال قبل نیز تعداد مجاز کلاسهایی که میتوانند به دستیاران سپرده شود، برای همه استانها مشخص شده بود و به واحدها اعلام شد که از سقف تعیینشده فراتر نروند تا کیفیت آموزشی آسیب نبیند.
به گفته سلیمانی، اکنون با کنترلهای سازمان مرکزی و همراهی واحدهای دانشگاهی، وضعیت کیفیت آموزشی به سطح ثابت و قابل قبولی رسیده است و دقت واحدها نسبت به نیمسال نخست اجرای طرح بیشتر شده است. او وضعیت کلی را «پایدار و قابل اطمینان» توصیف کرد.
در خصوص میزان استقبال از طرح، او گفت که اقبال بسیار خوب بوده، اما نمیتوان عدد دقیقی از تعداد دستیاران ارائه داد؛ زیرا تعداد دستیاران بهصورت مستقیم با تعداد دروس محوله به هر فرد متفاوت است. او توضیح داد که برخلاف اعضای هیئت علمی که میتوان تعدادشان را مشخص و موظفی آنان را محاسبه کرد، دستیاران آموزشی ممکن است تنها یک درس یا حتی سه درس را در یک نیمسال بر عهده بگیرند و به همین دلیل اعلام یک عدد کلی، شاخص دقیقی ارائه نمیدهد. او افزود که برای سنجش درست، باید از مفهوم «تعداد مؤثر» استفاده کرد؛ شاخصی که هنوز نیاز به تکمیل و تحلیل دقیقتری دارد.
سلیمانی بار دیگر تأکید کرد که دانشگاه آزاد با وجود چالشها، سیاست ارتقای کیفیت آموزشی را با جدیت دنبال میکند و نقش دستیاران آموزشی در این مسیر نقشی جدی و در حال تقویت است.
انتهای پیام/
