دانشگاه‌ها می‌توانند راویان بهتری برای جنگ باشند
سجاد فخرایی، دانشجوی دکترای رشته ارتباطات، در گفت‌وگو با خبرنگار آنا درباره عملکرد رسانه‌ها در جنگ ۱۲ روزه گفت: اگر منظور، رسانه‌های داخلی باشد، باید گفت که آنها تلاش کردند تا خرده‌روایت‌های متنوعی در موضوعات مختلف ارائه دهند و حتی در طول جنگ نیز تعطیل نشدند. نهادهایی مانند صداوسیما و خبرگزاری‌های داخلی، روایت‌های خود را به‌طور مداوم ادامه دادند. اما بزرگ‌ترین نقطه ضعف ما در حوزه «روایت‌سازی برون‌مرزی» است. معاونت برون‌مرزی صداوسیما باید عملکرد قوی‌تر و مؤثرتری داشته باشد؛ زیرا ضعف اصلی ما در انتقال روایت به مخاطبان غیرایرانی و ایرانیان مقیم خارج از کشور است.
وی افزود: در مقابل، بوق‌های رسانه‌ای دشمن و دستگاه‌های عملیات روانی کشورهای غربی بسیار فعال بودند، در حالی که ما در فضای مجازی و رسانه‌های جمعی مانند ماهواره و رادیو، دست ضعیف‌تری داشتیم. در سطح کلان‌روایی و خلق روایت‌های بین‌المللی، ضعف جدی وجود دارد.
تعهد رسانه‌ای در شرایط جنگ
وی ادامه داد: رسانه‌گر در زمان جنگ باید متعهد باشد؛ هم حقایق را بیان کند و هم از کشور دفاع کند. یعنی خبرنگاری که در داخل ایران فعالیت می‌کند، هرچند باید بی‌طرفانه گزارش دهد، اما در عین حال به‌عنوان بخشی از نیروی رسانه‌ای کشور، می‌تواند در حوزه‌های روانی، شناختی و ادراکی جامعه نقش ایفا کند. این نقش می‌تواند به نفع مردم و کشور باشد یا برعکس، به ضرر آنها.
این دانشجوی دوره دکتری ارتباطات بیان کرد: به عنوان مثال، یک خبر منفی می‌تواند بیش از حد برجسته شود و در جامعه ترس و ناامیدی ایجاد کند، در حالی که یک خبر مثبت می‌تواند امید و نشاط اجتماعی را تقویت کند. در جنگ ۱۲ روزه، تاکنون بیشترین تأثیر را اخبار مثبت داشته‌اند. همچنین، شبکه‌های اجتماعی — به‌ویژه پلتفرم‌های داخلی — نقش مهمی در انتقال اخبار ایفا کردند و در آن مقطع، مردم بیشترین استفاده را از همین پلتفرم‌ها داشتند.
آمادگی دانشجویان برای روایت‌گری
فخرایی درباره نقش دانشگاه‌ها و دانشجویان در شرایط مشابه اظهار داشت: اگر چنین جنگی دوباره رخ دهد، دانشجویان از آمادگی نسبی برخوردارند؛ اما نیازمند سازماندهی و آموزش‌های تخصصی هستند تا بتوانند با دانش و آگاهی بیشتری روایت‌گری کنند. یکی از ابعاد کلیدی این سازماندهی، فعال‌سازی تشکل‌های دانشجویی است.
وی اضافه کرد: در همین حال، رسانه‌های بزرگ جهان — از جمله رسانه‌های آمریکایی، غربی و رژیم صهیونیستی — روایت‌های کاملاً جهت‌دار و گاهی مغایر با واقعیت میدان ارائه می‌دادند. یکی از روایت‌های اصلی آنها این بود که ایران عامل جنگ است و مقصر شناخته می‌شد؛ در حالی که جمهوری اسلامی ایران در همان زمان در حال مذاکره با آمریکا و غرب بود و در میانه تعاملات دیپلماتیک، مورد تهاجم قرار گرفت.
ضعف دانشگاه‌ها در حوزه روایت‌گری
او افزود: دانشگاه‌ها در حوزه روایت‌گری و آمادگی برای بحران‌هایی مانند جنگ، وضعیت مطلوبی نداشتند — مگر برخی دانشگاه‌های خاص مانند دانشگاه علامه طباطبایی (رشته ارتباطات)، دانشگاه صداوسیما، دانشگاه شهید آوینی، دانشگاه امام حسین (ع) و چند دانشگاه دیگر. در این میان برخی تشکل‌های دانشجویی مانند بسیج دانشجویی عملکرد قابل قبولی داشتند. اما به‌طور کلی، دانشگاه‌ها در این زمینه ضعف‌های جدی دارند. ما باید آموزش‌هایی در زمینه کنشگری در فضای مجازی، تولید محتوای رسانه‌ای موبایلی و عملیات رسانه‌ای را به دانشجویان ارائه دهیم. حتی در حوزه‌های هنری — از جمله تصویربرداری، تدوین و سناریو نویسی — نیز باید دانشجویان را تقویت کنیم.
ضرورت تقویت قدرت نرم
فخرایی با تأکید بر اهمیت قدرت نرم گفت: دو نوع قدرت داریم؛ قدرت سخت و قدرت نرم. قدرت نرم به معنای مدیریت افکار عمومی و شناخت عمیق از مردم است. شکل‌دهی به ادراکات جامعه با ابزارهای هنر و رسانه انجام می‌شود. اگر خود را در این حوزه تقویت نکنیم — به‌ویژه در زمینه روایت‌گری و تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص در حوزه رسانه — آسیب‌پذیر خواهیم بود. لازم است در حوزه کنشگری فضای مجازی — به‌ویژه در سطح برون‌مرزی — توانمند شویم تا بتوانیم محتوای مؤثر و جریان‌ساز تولید کنیم.
نقش دانشگاه‌ها در آینده روایت‌گری
وی در ادامه افزود: دانشگاه‌ها می‌توانند راویان بهتری برای جنگ باشند، به شرطی که اولاً آموزش سواد رسانه‌ای به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد، ثانیاً دانشجویان به‌صورت ساختاریافته سازماندهی شوند و ساختارهای عملیاتی برای کنشگری آنها ایجاد شود. همچنین، تشکل‌های دانشجویی در حوزه‌های هنر و رسانه باید فعال‌تر شوند.
برگزاری آموزش‌های تخصصی، رویدادها و دوره‌های عملی می‌تواند دانشجویان را برای ایفای این نقش آماده کند. علاوه بر این، باید محتوای تاریخی، سیاسی، اجتماعی، بین‌المللی و فرهنگی توسط اساتید به دانشجویان منتقل شود تا هم در بعد فکری و هم در بعد عملی رسانه‌ای تقویت شوند.
پیام رسانه‌ای برای نسل‌های آینده
در پایان، فخرایی پیام خود را به نسل‌های آینده چنین بیان کرد: ما باید خود را در سه حوزه کلیدی — خلق روایت، تربیت نیروی انسانی رسانه‌ای و کنشگری در فضای مجازی — تقویت کنیم. امروز، چالش فرهنگی یا هویتی خاصی وجود ندارد؛ چرا که فضایی اتحادی حول محور جنگ شکل گرفته است: بین رهبری، مردم و نیروهای مسلح. این سه ضلع اصلی پشت سر هم ایستادند و توانستند جنگ ۱۲ روزه را با پیروزی به پایان برسانند. ما باید در حوزه‌های هویت اسلامی، ظلم‌ستیزی و هویت ایرانی بیشتر کار کنیم تا دانشجویان و جوانان به‌عنوان روایت‌گران آینده، توانمند و آگاه شوند.
انتهای پیام/
