نوجوانان بدون آموزش، در فضای مجازی هر روز تنها‌تر می‌شوند

الهام آقایی، روانشناس در گفت‌وگو با خبرنگار آناتک در رابطه با پیامدهای استفاده بیش از حد از فضای مجازی اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین پیامدهای وابستگی به فضای مجازی، به‌ویژه در نوجوانان، این است که مغز انسان به دنبال سیستم پاداش است و نوجوانان که بیشتر به‌دنبال تأیید اجتماعی هستند، با حضور مداوم در این فضا دچار به‌هم‌ریختگی ریتم شبانه‌روزی، کاهش کیفیت خواب و فعال شدن بیش از حد سیستم دوپامینی می‌شوند.

الهام آقایی: کنترل بیش‌ازحد والدین به‌اندازه بی‌تفاوتی مضر است. باید به نوجوانان یاد داد که فضای مجازی لزوماً واقعیت را نشان نمی‌دهد، عکس‌ها و ویدیوها می‌توانند ساختگی باشند و تفاوت میان «من واقعی» و «من مجازی» را درک کنند

وی ادامه داد: پاداش سریع و بی‌وقفه در فضای مجازی باعث می‌شود مغز بلافاصله ارضا شود و این امر می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالاتی مانند اضطراب و افسردگی شود.

مکانیزم اثر نور آبی موبایل بر کیفیت خواب و سلامت نوجوانان

وی افزود: نور آبی ابزارهای دیجیتال، از گوشی و تبلت گرفته تا کامپیوتر و تلویزیون، موجب کاهش ترشح هورمون خواب یعنی ملاتونین می‌شود که نتیجه آن تأخیر در شروع خواب و افت کیفیت آن است. این نور می‌تواند باعث بروز یا تشدید اختلالات ریتم شبانه‌روزی شود و در نوجوانانی که به‌طور طبیعی دیرتر می‌خوابند، این مشکل را حادتر کند.

نقش نبود آموزش و نظارت در تشدید اثرات منفی شب‌های اجتماعی

آقایی اظهار کرد: روابط واقعی معمولاً دارای چارچوب و برنامه‌ریزی است، اما فضای مجازی بی‌وقفه و بدون قانون در جریان است و کاربر هر لحظه ممکن است با پیام، تماس یا محتوایی مواجه شود که انتخاب یا آمادگی دریافت آن را ندارد. نوجوانان بدون آموزش وارد این فضا می‌شوند، روابط سطحی و بی‌عمق برقرار می‌کنند و انرژی خود را صرف ساختن «من ایده‌آل» می‌کنند که فاصله زیادی با «من واقعی» دارد.

وی با بیان اینکه حمایت عاطفی خانواده نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری نوجوان دارد، تصریح کرد: نوجوانی که روابط عاطفی سالم و حمایتگرانه دارد، کمتر به دنبال تأیید مجازی می‌رود و حتی در برابر قلدری سایبری یا محتوای خشونت‌آمیز نیز مقاوم‌تر است. تعاملات واقعی باعث می‌شود فضای مجازی تنها یکی از منابع لذت باشد و نه منبع اصلی.

اهمیت آموزش سواد دیجیتال در دوران نوجوانی

الهام آقایی: استفاده هدفمند از فضای مجازی باید به نوجوان آموزش داده شود تا پیش از باز کردن هر اپلیکیشن، از خود بپرسد که آیا واقعاً به آن نیاز دارد یا از سر عادت این کار را می‌کند

این روانشناس افزود: برای ایجاد تعادل بین دنیای واقعی و دیجیتال باید روابط واقعی را تقویت کرد، از دوستی‌های سالم و فعالیت‌های گروهی گرفته تا زمان شام خانوادگی بدون موبایل. همچنین استفاده هدفمند از فضای مجازی باید به نوجوان آموزش داده شود تا پیش از باز کردن هر اپلیکیشن، از خود بپرسد که آیا واقعاً به آن نیاز دارد یا از سر عادت این کار را می‌کند.

وی تأکید کرد: کنترل بیش‌ازحد والدین به‌اندازه بی‌تفاوتی مضر است. والدین باید بدون قضاوت و سرزنش، الگوی مناسبی باشند و سواد دیجیتال را به فرزند خود آموزش دهند. باید به نوجوانان یاد داد که فضای مجازی لزوماً واقعیت را نشان نمی‌دهد، عکس‌ها و ویدیوها می‌توانند ساختگی باشند و تفاوت میان «من واقعی» و «من مجازی» را درک کنند.

آقایی در پایان گفت: نوجوان باید بیاموزد که در مواجهه با محتوای خشونت‌آمیز یا قلدری سایبری چگونه از خود محافظت کند، چه زمانی گزارش دهد و چگونه زمان حضور در فضای مجازی را مدیریت کند. گفت‌وگوی مؤثر والدین با فرزندان، کلید کاهش این خطرات است.