وقتی استاد نیست اما یادگیری ادامه دارد: آینده آموزش در سایه جنگ و بحران
وقتی صدای آژیر خطر جای زنگ کلاس را می‌گیرد این سوال پیش می‌آید: آموزش دانشگاهی در بحران چگونه ادامه پیدا می‌کند؟ همه‌گیری کرونا یک بار این آزمایش را پیش‌روی ما گذاشت و نشان داد که می‌توانیم به آموزش مجازی کوچ کنیم، اما جنگ، قصه دیگری است. اینجا دیگر مسئله «خانه‌نشینی» نیست بلکه بقا و امنیت زیرساخت‌ها مطرح می‌شود. از قطع اینترنت و برق گرفته تا حملات سایبری به مراکز داده، در این میان هوش‌مصنوعی به عنوان ابزاری تازه نفس، می‌تواند امید تازه‌ای برای حفظ چراغ آموزش باشد، اما آیا واقعا می‌تواند جای انسان را بگیرید یا فقط همیار اوست؟ در این میان با داود مسعودی مدیر اندیشکده حکمرانی هوشمند اندیشگاه حکمرانی، درخصوص آینده آموزش دانشگاهی در شرایط بحران و نقش فناوری‌های نوین گفت‌و‌گویی کرده‌ایم.
با توجه به تجربه‌های جهانی، اگر جنگی دوباره رخ دهد، آیا دانشگاه‌ها در ایران ظرفیت ادامه آموزش به صورت مجازی را دارند؟ زیرساخت‌ها چقدر قابل اتکا هستند؟
تجربه همه‌گیری کرونا نشان داد که دانشگاه‌های ایران توانایی گذر اضطراری به آموزش مجازی را دارند، اما این گذر بیشتر واکنشی بود تا ساختاری، زیرساخت‌های موجود از اینترنت پرسرعت گرفته تا پلتفرم‌های بومی در برخی مناطق قابل اتکا هستند، اما در سطح ملی هنوز با چالش‌هایی مانند نابرابری دیجیتال، نبود استاندارد‌های یکپارچه و ضعف در امنیت سایبری روبه‌رو هستیم. برای مواجهه با بحران‌هایی مانند جنگ، نیازمند بازطراحی زیرساخت‌ها با رویکرد تاب‌آوری، پشتیبانی چندلایه و استقلال فناوری هستیم.
هوش مصنوعی چگونه می‌تواند به تداوم آموزش در زمان جنگ کمک کند؟ آیا می‌توان از آن برای ساخت کلاس‌های خودکار، پلتفرم‌های هوشمند یا مربی‌گری دیجیتال استفاده کرد؟
هوش مصنوعی می‌تواند ستون فقرات آموزش در شرایط بحران باشد. با استفاده از مدل‌های زبانی پیشرفته، می‌توان کلاس‌های خودکار تولید کرد که محتوای آموزشی را متناسب با سطح دانشجو ارائه دهند. پلتفرم‌های هوشمند می‌توانند مسیر یادگیری را شخصی‌سازی کنند، و مربی‌های دیجیتال مبتنی بر AI می‌توانند نقش مشاور، راهنما و حتی ارزیاب را ایفا کنند. در زمان جنگ، که دسترسی به استاد یا منابع فیزیکی محدود می‌شود، این ابزار‌ها می‌توانند آموزش را زنده نگه دارند.
در موقعیت‌هایی که استاد یا زیرساخت فیزیکی در دسترس نیست، آیا می‌توان از ابزار‌های مبتنی بر AI برای جایگزینی انسان استفاده کرد؟ چه مزایا و چه خطراتی دارد؟
جایگزینی کامل انسان با AI در آموزش، اگرچه در شرایط اضطراری ممکن است، اما باید با احتیاط انجام شود. مزایای آن شامل دسترسی ۲۴ ساعته، مقیاس‌پذیری و شخصی‌سازی محتوا است. اما خطراتی نیز وجود دارد: از جمله کاهش تعامل انسانی، خطر سوگیری الگوریتمی، و تهدید به استقلال فکری. بهترین رویکرد، ترکیبی است. جایی که AI مکمل انسان باشد، نه جایگزین او.
به نظر شما، دانشگاه در آینده چگونه باید دانشجویان را برای ترکیب دانش رسانه‌ای و ابزار‌های هوش مصنوعی آموزش دهد؟ آیا چیزی به نام «روایت‌گری دیجیتال بحران» باید در برنامه درسی وارد شود؟
قطعاً. دانشگاه در آینده باید دانشجویان را نه فقط در استفاده از ابزار‌های دیجیتال، بلکه در فهم روایت‌سازی، تحلیل داده، و اخلاق فناوری آموزش دهد. «روایت‌گری دیجیتال بحران» می‌تواند یک واحد درسی بین‌رشته‌ای باشد که به دانشجویان یاد دهد چگونه بحران‌ها را مستند، تحلیل و بازنمایی کنند. با استفاده از رسانه، داده و هوش مصنوعی. این مهارت برای حفظ حقیقت، مقابله با اطلاعات نادرست و تقویت تاب‌آوری اجتماعی حیاتی است.
اگر جنگی در آینده رخ دهد، دانشگاه‌ها چگونه می‌توانند از تکنولوژی برای حفظ نه فقط آموزش، بلکه هویت فرهنگی و آزادی آکادمیک استفاده کنند؟
تکنولوژی می‌تواند حافظ حافظه جمعی باشد. با ایجاد آرشیو‌های دیجیتال، پلتفرم‌های آزاد برای گفت‌و‌گو، و شبکه‌های غیرمتمرکز، دانشگاه‌ها می‌توانند هویت فرهنگی را مستند و منتشر کنند. آزادی آکادمیک نیز با استفاده از ابزار‌های رمزنگاری، فضای ابری امن، و شبکه‌های همتا به همتا قابل حفظ است. در زمان جنگ، دانشگاه باید نه فقط نهاد آموزشی، بلکه سنگر فرهنگی و فکری جامعه باشد.
شما اگر بخواهید یک توصیه به دانشگاه‌ها درباره پیوند آموزش، تکنولوژی و آمادگی در برابر جنگ بدهید، آن توصیه چیست؟
توصیه من این است: «تاب‌آوری دیجیتال را به عنوان یک اصل در طراحی آموزش در نظر بگیرید» این یعنی آموزش باید بتواند در برابر بحران‌ها دوام بیاورد. با زیرساخت‌های امن، محتوای قابل حمل و ابزار‌های هوشمند، دانشگاه‌ها باید از امروز برای فردایی آماده شوند که شاید استاد در کلاس نباشد، اما یادگیری همچنان ادامه دارد.
انتهای پیام/
