هشداری برای والدین؛ اعتیاد پنهان فرزندان به بازی‌های آنلاین
در سال‌های اخیر، رشد و گسترش بازی‌های آنلاین و دسترسی آسان کودکان و نوجوانان به این فناوری، پرسش‌های فراوانی درباره پیامدهای روان‌شناختی و اجتماعی آن برانگیخته است. وابستگی یا اعتیاد رفتاری به بازی‌های دیجیتال، که می‌تواند بر خواب، تغذیه، تحرک، روابط اجتماعی و حتی عملکرد تحصیلی این گروه سنی تاثیر بگذارد، یکی از چالش‌های مهم خانواده‌ها و نظام‌های آموزشی است. در همین زمینه، خبرنگار خبرگزاری آنا با لیورا سعید، روانشناس و مشاور حوزه کودک و نوجوان، گفت‌وگویی انجام داده است.
از نظر شما تکنولوژی‌های دیجیتال (به‌ویژه بازی‌های آنلاین) چه تغییراتی در سبک زندگی روزمره کودکان و نوجوانان ایجاد کرده‌اند؟
مهم‌ترین و بنیادی‌ترین مسائلی که در زندگی روزمره انسان، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، ضروری به شمار می‌آید و باید رعایت شود، شامل سیستم تغذیه، خواب و تحرک است. وقتی وسیله‌ای در اختیار انسان قرار می‌گیرد که موجب غفلت از این سه نیاز شود و زندگی را به شکل منفی تحت‌الشعاع قرار دهد، طبیعی است که اثرات مضر بر جای خواهد گذاشت.
دیر خوابیدن یا حتی نخوابیدن کودکان به سبب تماشای فیلم‌های آنلاین یا بازی‌های آنلاین به مغز آنها آسیب می‌زند. خوب غذا نخوردن یا اصلا غذا نخوردن، به دلیل حضور تبلت و گوشی همراه سر میز غذا یا غرق شدن کودک در بازی‌ها به گونه‌ای که حتی حاضر به آمدن سر میز غذا نباشد، نیز به سیستم مغزی و گوارشی آسیب وارد می‌کند.
همچنین نشستن‌های طولانی‌مدت کودکان و نوجوانان بر صندلی، مبل یا زمین و کم‌تحرکی، برای کودکی که در حال رشد استخوان‌هاست و نیاز به جست‌وخیز و بازی فیزیکی دارد، مضر است. تمام این موارد اگر به‌صورت طولانی‌مدت ادامه یابد، می‌تواند صدمات جدی به مغز و اندام‌های کودک وارد کند.
اگر والدین خودشان معتاد به بازی‌ها و استفاده از دنیای دیجیتال باشند، طبیعی است که کودک نیز همان رفتار را تقلید می‌کند. در مقابل، خانواده‌هایی که اوقات فراغت مشترک دارند و فعالیت‌هایی، چون آشپزی، کتاب‌خوانی، بازی‌های فکری، تماشای فیلم یا گردش‌های بیرونی را با فرزندان انجام می‌دهند، کمتر شاهد اعتیاد دیجیتال در کودکان خواهند بود
بازی‌های آنلاین چطور می‌توانند به مرور به شکل یک اعتیاد رفتاری در کودکان و نوجوانان دربیایند؟ نشانه‌های اولیه این اعتیاد چیست؟
هر رفتاری که روزانه تکرار شود و فرد از انجام آن لذت ببرد، به مرور تبدیل به عادت می‌شود و فرد تمایل دارد بار‌ها آن رفتار را تکرار کند تا همان لذت را تجربه نماید. با گذشت زمان، زمانی که فرد قادر به کاهش یا کنار گذاشتن آن رفتار نباشد، این وضعیت به اعتیاد تبدیل می‌شود.
در اینجا «دوپامین» (Dopamine) که یک انتقال‌دهنده شیمیایی در مغز است، نقش مهمی دارد؛ چراکه دوپامین هنگام تجربه لذت ترشح می‌شود. برای نمونه، وقتی شکلات می‌خوریم، بستنی می‌خوریم، تلویزیون تماشا می‌کنیم، فیلم مورد علاقه‌مان را می‌بینیم، با دوستی که دوستش داریم صحبت می‌کنیم یا بازی فکری خاصی انجام می‌دهیم، دوپامین ترشح می‌شود.
در بازی‌های آنلاین، سیستم پاداش و تنبیه به‌طور فعال عمل می‌کند؛ به کودک مرتب امتیاز داده می‌شود تا به مرحله بعدی برود و همین امر موجب شادی و لذت او و تکرار رفتار می‌شود. نشانه‌های اولیه این اعتیاد، تکرار مداوم رفتار به شکلی است که خانواده متوجه تغییرات رفتاری فرزندشان می‌شوند؛ برای مثال، کودک دیگر مانند گذشته تمایلی به انجام تکالیف، بازی با والدین یا خواهر و برادر، رفتن به کوچه برای بازی، تماشای تلویزیون یا رفتن به خانه اقوام ندارد و در برابر توقف بازی آنلاین مقاومت می‌کند.
خانواده‌ها چطور می‌توانند بین استفاده سالم از تکنولوژی و پیشگیری از اعتیاد به بازی‌های آنلاین تعادل ایجاد کنند؟
امروزه استفاده از بازی‌های آنلاین و تماشای فیلم‌های دیجیتال در زندگی کودکان اجتناب‌ناپذیر است؛ بنابراین مهم‌ترین اقدام خانواده، مدیریت زمان و قانون‌گذاری است. در سنین ابتدایی یا دبستان که کودک محسوب می‌شوند، کنترل والدین باید کامل باشد؛ زمان و نوع بازی‌ها باید مدیریت شود و به‌ویژه از بازی‌های خشن یا جنگی جلوگیری شود. برای نوجوانان، آموزش استفاده متعادل باید از سال‌های قبل آغاز شود تا در سنین بالاتر بتوانند به‌درستی از این ابزار استفاده کنند.
خانواده باید قوانینی مشخص برای استفاده از بازی‌ها وضع کند و در اجرای آنها ثبات داشته باشد. همچنین استفاده از سیستم پاداش و جریمه بسیار موثر است؛ به‌ویژه برای کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی. اگر کودک قوانین را رعایت کند، باید پاداش بگیرد و اگر از برنامه تخطی کرد، باید با کاهش زمان بازی یا محرومیت از وسیله جریمه شود.
برای کودکان زیر پنج سال، به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود که گوشی در اختیارشان قرار گیرد و برای کودکان زیر دو سال نیز نباید از گوشی به‌عنوان وسیله آرام کردن یا تغذیه استفاده شود. نبود نظارت والدین، به‌ویژه زمانی که کودک تنها در خانه می‌ماند یا والدین در موقعیت‌های انتظار سریعا گوشی را در اختیار او می‌گذارند، زمینه اعتیاد رفتاری را فراهم می‌کند.
نکته دیگر، الگو بودن والدین است؛ اگر والدین خودشان معتاد به بازی‌ها و استفاده از دنیای دیجیتال باشند، طبیعی است که کودک نیز همان رفتار را تقلید می‌کند. در مقابل، خانواده‌هایی که اوقات فراغت مشترک دارند و فعالیت‌هایی، چون آشپزی، کتاب‌خوانی، بازی‌های فکری، تماشای فیلم یا گردش‌های بیرونی را با فرزندان انجام می‌دهند، کمتر شاهد اعتیاد دیجیتال در کودکان خواهند بود.
تاثیر بلندمدت اعتیاد به بازی‌های آنلاین بر روابط اجتماعی، عملکرد تحصیلی و سلامت روانی نوجوانان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هر اعتیادی در بلندمدت بر جسم، روان، ذهن، فرایند اجتماعی‌شدن، عملکرد تحصیلی و روابط خانوادگی اثر می‌گذارد. نوجوان در سن دوازده تا نوزده سالگی در جست‌وجوی هویت خویش است؛ او می‌کوشد خود را بشناسد، ویژگی‌هایش را کشف کند و از طریق تعامل با دیگران، هویتی پایدار بیابد. این فرایند در جمع‌های خانوادگی، میان همسالان و در فعالیت‌های گروهی شکل می‌گیرد. وقتی ارتباطات نوجوان محدود به یک اتاق و یک دستگاه شود و نهایت تعاملش به چت یا «ویدیو کال» (video call) ختم شود، طبیعی است که هویت اجتماعی‌اش به‌طور کامل شکل نگیرد.
در حوزه تحصیل، کودک برای انجام تکالیف، خواندن، نوشتن و حل مسئله نیازمند صبر و تاب‌آوری است. اما بازی‌های آنلاین با سیستم پاداش سریع، تحمل او را برای فعالیت‌های طولانی‌تر و کم‌پاداش‌تر کاهش می‌دهد. در نتیجه، نوجوانان معتاد به بازی‌های آنلاین تمایل کمتری به مطالعه و یادگیری دارند و عملکرد تحصیلی آنها افت می‌کند.
به نظر شما آیا خود طراحی و ساختار بازی‌های آنلاین به شکلی است که کاربران کم‌سن را به وابستگی و مصرف مداوم تشویق کند؟ اگر بله، چگونه؟
بله. ساختار بازی‌های آنلاین با سیستم امتیازدهی سریع و تحریک مداوم مرکز لذت در مغز، ترشح دوپامین را افزایش می‌دهد و کودک را به تکرار مداوم بازی ترغیب می‌کند. در مقایسه با بازی‌های سنتی مانند تیله‌بازی، عروسک‌بازی یا بازی‌های فکری چندنفره، بازی‌های آنلاین جذابیت بیشتری دارند؛ چراکه از رنگ، صدا و تحرک بیشتری استفاده می‌کنند.
در گذشته، کودکان با محرک‌های ساده‌تر مثل یک شکلات یا یک بازی گروهی راضی می‌شدند، اما امروز تنوع زیاد بازی‌ها و خوراکی‌ها باعث شده است که برای تجربه همان میزان لذت، به دوز بالاتر و زمان بیشتری نیاز داشته باشند؛ درست مانند روند اعتیاد به مواد مخدر که به مرور نیاز به مصرف بیشتر ایجاد می‌شود. این موضوع یکی از دلایل اصلی وابستگی شدید کودکان به بازی‌های آنلاین است.
انتهای پیام/
