راز مزار دختر امام حسین(ع) در شام؛ شهرتی فراتر از سند

حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به ماجرای حضور حضرت رقیه (س) در کربلا و شام بیان داشت: امام حسین(ع) به همراه تمام اهل و عیال و خانواده خویش از مدینه خارج شد و مدتی در مکه اقامت داشت. اما زمانی که احساس کرد از سوی حکومت وقت مأمورانی برای ترور ایشان به مکه اعزام شده‌اند، در روز ترویه، پیش از احرام برای حج، عمره مفرده را به پایان رساند و از مکه خارج شد. ایشان، با وجود دعوت‌نامه‌هایی که از سوی مردم کوفه به دستش رسیده بود، به سوی آن دیار حرکت کرد.

فرزندان امام حسین(ع)؛ از نبود ثبت رسمی تا اقوال گوناگون

وی افزود: آمار دقیق فرزندان اهل بیت به دلیل نبود نظام ثبت‌احوال و اسناد مدون امروزی چندان مشخص نیست. باید توجه داشت که ائمه همسران متعددی داشته‌اند و طبعاً فرزندان بسیاری از آنان به دنیا آمده‌اند، اما نام همه در تاریخ ثبت نشده است. از همین‌رو، مورخان درباره تعداد فرزندان امام حسین(ع) اقوال متفاوتی دارند. برخی منابع مانند ابن شهرآشوب در مناقب دختری به نام زینب را علاوه بر سُکینه و فاطمه ذکر کرده‌اند و ابوالفتح اربلی نیز در کشف الغمه از شش پسر و چهار دختر نام می‌برد که نام دختر چهارم را ذکر نمی‌کند. این دختر ناشناخته در برخی منابع همان دختری است که با نام رقیه شناخته می‌شود.

رقیه، همان دختر ناشناخته؟

حجت‌الاسلام حسنلو ابراز داشت: شمار دیگری از پژوهشگران مانند صاحب شرح احقاق الحق، صاحب مناقب و علی فکری قاهری به نقل از مناقب آل‌رسول، فرزندان حضرت را نه یا ده نفر دانسته‌اند که در این میان سه یا چهار دختر به نام‌های سُکینه، فاطمه، زینب و دختری بی‌نام ذکر شده‌اند. نکته حائز اهمیت آن است که سُکینه و فاطمه سال‌ها پس از واقعه عاشورا زنده بودند، اما درباره زینبِ دختر امام حسین(ع) شرح حال دقیقی در منابع موجود نیست و برخی احتمال داده‌اند که او همان دختر خردسالی باشد که در شام دفن شده و به حضرت رقیه شهرت یافته است.

سکوت منابع اولیه، دلیل بر نبودن نیست

وی ادامه داد: آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی نیز با تأکید بر اینکه سکوت برخی منابع دلیلی بر انکار وجود چنین دختری نیست، اظهار داشته‌اند که نمی‌توان وجود حضرت رقیه را انکار کرد. بسیاری از نویسندگان موثق، شرح حال دختری خردسال را نوشته‌اند که در خرابه‌های شام از دنیا رفته است. از جمله، عمادالدین طبری در کامل‌بهائی ماجرای دختری چهارساله را نقل می‌کند که در خواب پدرش را دید و پس از دیدن سر بریده امام حسین(ع) جان داد. این نقل در نَفَس‌المَهموم محدّث قمی نیز آمده است.

روایت‌هایی که دل را می‌لرزاند؛ از عمادالدین طبری تا طریحی

این استاد حوزه اظهار داشت: همچنین مرحوم طریحی در منتخب‌ الطریحی شرح مفصلی از این دختر سه‌ساله دارد که به روشنی از غم فراق پدر ناله می‌کرد. شخصیت علمی طریحی و نقل‌های معتبر وی، گواهی دیگر بر استواری این روایت است. محمدمهدی مازندرانی در معالی‌السبطین نیز به نقل از خمراوی می‌نویسد: «و کانت للحسین بنت تسمی رقیه... و اما رقیه فقد توفیت بالشام».

شعر، مرثیه، اشک؛ نام رقیه در زبان ادبیات عاشورا

وی با اشاره به منابع تاریخی و ادبی گفت: در برخی از مراثی که در کوفه خطاب به سر بریده امام حسین(ع) خوانده شده، از دختری به نام فاطمه‌ صغری یاد شده که با قرائن موجود می‌توان آن را بر حضرت رقیه تطبیق داد. در مواردی نیز در اشعار منتسب به خود امام حسین(ع) نام حضرت رقیه آمده است. از جمله در لهوف سید بن طاووس چنین آمده: «اُختاه، اُم‌کلثوم، و اَنتِ یا زینب، و اَنتِ یا رقیه، و اَنتِ یا فاطمه، و اَنتِ یا رُباب...» که نشان از حضور دخترکی به نام رقیه در آن جمع دارد.

شواهد تاریخی در دمشق؛ خواب دختر، کشف مرقد

حجت‌الاسلام حسنلو تصریح کرد: محققان بزرگی همچون مرحوم استاد فاطمی‌نیا وجود حضرت رقیه را مستند و ثابت دانسته‌اند. ایشان افزوده‌اند که جریان کشف مرقد مطهر آن حضرت در شام نیز در منابع مختلف آمده است. از جمله، سید ابراهیم دمشقی در حدود سال ۱۲۸۰ قمری، قبر این دختر را به علت رؤیایی که دخترش دیده بود، می‌شکافد و جنازه دختری خردسال را در آن می‌یابد که از شدت ضربات، بدنش مجروح بود. این جریان که با کراماتی نیز همراه بوده، در کتاب معالی‌السبطین و منابع دیگر ثبت شده است.

شهادت رقیه در منابع اهل‌سنت؛ گزارش شعرانی و سنگ‌نوشته‌ها

وی افزود: عبدالوهاب شعرانی از علمای اهل سنت مصر در قرن دهم هجری نیز از وجود مرقد دختری به نام رقیه در نزدیکی مسجد جامع دمشق یاد کرده و بر سنگ‌نوشته‌ای که در آن محل بوده، تصریح شده که این خانه به دختر امام حسین(ع) اختصاص دارد. همچنین خراسانی در منتخب التواریخ از کراماتی از آن حضرت یاد کرده است.

نظر علما و مراجع معاصر درباره حضرت رقیه

استاد حوزه علمیه با اشاره به دیدگاه علما و مراجع تقلید معاصر بیان داشت: آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی معتقدند شکی نیست که دختر کوچکی از امام حسین(ع) در شام از دنیا رفته و در آنجا مدفون شده است، هرچند درباره نام او اختلاف است. همچنین مرحوم آیت‌الله‌العظمی میرزا جواد تبریزی (رضوان‌الله‌علیه) برای مقابله با شبهات، شخصاً به زیارت مرقد مطهر رفتند و کرامات آن مکان را مورد تأیید قرار دادند.

نذر حضرت رقیه؛ وظیفه شرعی یا صرفاً احساسی؟

وی ادامه داد: آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی نیز با استناد به منابعی چون کامل‌بهائی، نفس‌المهموم و دیگر کتب معتبر، وجود دختری خردسال برای امام حسین(ع) را تأیید کرده‌اند و تصریح دارند که اگر کسی برای حضرت رقیه نذر کند، باید نذرش را ادا کند.

چرا نامی از حضرت رقیه در منابع اولیه نیست؟

حجت‌الاسلام حسنلو با اشاره به جایگاه شهرت تاریخی و تاریخ شفاهی در میان منابع دینی گفت: برخی علت نبود نام صریح حضرت رقیه در منابع اولیه را به حوادثی چون کتاب‌سوزی، سانسور تاریخی و شرایط حاکم بر تاریخ‌نگاری آن عصر نسبت داده‌اند. این سکوت تاریخی در مورد بسیاری از مقاطع مظلومیت اهل بیت(ع) مشهود است، به‌ویژه با در نظر گرفتن تسلط امویان بر شام که طبعاً اجازه نقل و ضبط چنین فجایعی را نمی‌دادند.

از سنگ‌نوشته «ملکه» تا بازسازی قاجاری

وی گفت: نخستین سند در مورد مزار حضرت رقیه به محمد بن ابی‌طالب حائری (قرن دهم هجری) باز می‌گردد که در دمشق از محل دفن دختری به نام «ملکه» دختر امام حسین(ع) یاد کرده و شواهدی از سنگ‌نوشته‌ها و مرمت آن مکان ارائه داده است. بعدها در دوره قاجار، امین‌السلطان وزیر اعظم، دستور بازسازی گنبد و بارگاه آن حضرت را صادر کرد.

آثار پژوهشی درباره شهیده شام؛ از ربانی خلخالی تا طبسی

این پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به آثار مکتوب درباره حضرت رقیه(س) خاطرنشان کرد: تاکنون آثار پژوهشی و مستند متعددی درباره این بانوی شهیده شام تألیف شده است، از جمله: ستاره درخشان شام نوشته مرحوم ربانی خلخالی، زندگی حضرت رقیه(س) اثر علی فلسفی، سرگذشت جانسوز حضرت رقیه(س) از مرحوم محمد محمدی اشتهاردی، رقیه بنت الحسین(ع) نوشته نجم‌الدین طبسی، رقیه(س) شهیده شام نوشته خود این‌جانب، و ملیکه شام تألیف حجت‌الاسلام محمدرضا شمس.

حضرت رقیه(س)، سند زنده مظلومیت آل‌الله

وی افزود: اصل وجود دختری خردسال برای امام حسین(ع) که در شام به شهادت رسیده، نه‌تنها غیرقابل انکار است بلکه رد آن، همسویی با دشمنان اهل بیت و وهابیت شمرده می‌شود. چه‌بسا بسیاری از اسناد آن در اثر حوادث تاریخی نابود شده باشند، اما خداوند با ظهور تدریجی این شواهد، پرده از مظلومیت اهل بیت(ع) کنار زده است. شهرت تاریخی، قرائن فراوان، کرامات ثبت‌شده و تأیید علما و بزرگان، همه حکایت از حقیقتی مظلوم و ماندگار دارند: حضرت رقیه(س)، دختر سه‌ساله سیدالشهدا، سندی زنده از غربت آل‌الله در خرابه‌های شام است.