مکانیسم ماشه چیست و چرا غرب ایران را به اجرای آن تهدید می‌کند؟
به گزارش خبرگزاری آنا، در ماه‌های اخیر، تهدید کشورهای غربی به فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» علیه جمهوری اسلامی ایران بار دیگر به موضوعی داغ در محافل دیپلماتیک و رسانه‌ای تبدیل شده است. اما مکانیسم ماشه چیست، چه زمینه‌ای دارد و چرا غرب تلاش دارد آن را علیه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران به کار گیرد؟
مکانیسم ماشه یا Snapback چیست؟
مکانیسم ماشه اصطلاحی حقوقی - سیاسی است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (مصوب سال ۲۰۱۵) گنجانده شده و به کشورهای عضو توافق هسته‌ای با ایران (برجام) این امکان را می‌دهد که در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد به‌طور خودکار بازگردد، بدون آنکه نیازی به رأی‌گیری مجدد در شورای امنیت باشد.
این مکانیسم در واقع یک ابزار فشار سریع و فوری است که غرب از آن به‌عنوان چماقی علیه ایران استفاده می‌کند.
جایگاه Snapback در برجام
پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ میان ایران و گروه ۱+۵، قطعنامه ۲۲۳۱ این توافق را تأیید و تثبیت کرد.
طبق بند‌های این قطعنامه: اگر یکی از طرف‌های مشارکت‌کننده (مانند فرانسه، بریتانیا یا آلمان) ادعا کند که ایران به تعهدات خود پایبند نبوده است، می‌تواند مسئله را به شورای امنیت ارجاع دهد.
در این حالت، به‌صورت خودکار ظرف ۳۰ روز، تمامی تحریم‌های سازمان ملل که پیش از برجام علیه ایران اعمال شده بود بازمی‌گردد، مگر اینکه شورای امنیت رأی به ادامه لغو تحریم‌ها بدهد.
از آنجا که آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین عضو دائم شورای امنیت با حق وتو هستند، این مکانیسم عملاً سرنوشتی مبهم دارد که به رأی آورد یا خیر.
نقش آمریکا بعد از خروج از برجام
در سال ۲۰۱۸، دولت دونالد ترامپ به‌طور یک‌جانبه از برجام خارج شد و تحریم‌های شدیدتری را علیه ایران وضع کرد.
با وجود خروج رسمی، واشنگتن در سال ۲۰۲۰ مدعی شد که همچنان «مشارکت‌کننده» در قطعنامه ۲۲۳۱ است و می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند؛ ادعایی که با مخالفت شدید اعضای دیگر برجام و حتی متحدان اروپایی آمریکا مواجه شد.
با این حال، دولت بایدن نیز حاضر به بازگشت کامل به برجام و رفع تحریم‌ها نشد اما از ابزار مکانیسم ماشه به‌عنوان تهدید استفاده کرد.
چرا مکانیسم ماشه دوباره مطرح شده است؟
در ماه‌ها و هفته‌های اخیر، برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان و بریتانیا تهدید کرده‌اند که در صورت ادامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران (از جمله غنی‌سازی با درصد بالا و استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته) ممکن است مکانیسم ماشه را فعال کنند.
این تهدید‌ها دلایل زیر را دارند:
۱- بهانه افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران به بالای ۶۰ درصد
۲- بهانه نصب سانتریفیوژ‌های نسل جدید IR-۶ در تأسیسات نطنز و فردو
۳- بهانه توقف اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران (در پاسخ به نقض تعهدات برجامی طرف مقابل)
۴- فشار‌های داخلی و منطقه‌ای بر اروپا و آمریکا برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران
ایران: «مکانیسم ماشه مشروعیت ندارد»
مقامات جمهوری اسلامی ایران بار‌ها تأکید کرده‌اند که استفاده از مکانیسم ماشه توسط کشور‌هایی که خودشان تعهدات برجامی‌شان را نقض کرده‌اند، فاقد مشروعیت حقوقی و سیاسی است.
به گفته مقامات کشورمان، خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها عملاً تعهدات این کشور را به‌طور کامل ساقط کرده است. همچنین اروپا نیز به تعهدات اقتصادی و مالی خود در قالب این توافق پایبند نبوده و بنابراین حقی برای استناد به مکانیسم ماشه ندارد.
مقامات کشورمان اقدامات هسته‌ای ایران را در چارچوب مفاد برجام و در پاسخ به نقض تعهدات طرف مقابل عنوان کرده‌اند.
مکانیسم ماشه، ابزار تهدید یا فشار واقعی؟
از نظر کارشناسان، تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیشتر یک ابزار سیاسی برای فشار و چانه‌زنی است تا ابزاری اجرایی با احتمال عملیاتی بالا. چرا که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت می‌تواند تبعات جدی برای روابط ایران با اروپا و آینده مذاکرات داشته باشد، اما در عین حال:
۱- ممکن است باعث پایان کامل برجام شود
۲- احتمالاً ایران را به سمت توسعه سریع‌تر برنامه هسته‌ای سوق دهد
۳- فضا را برای تعاملات دیپلماتیک در پرونده هسته‌ای تنگ‌تر کند
واکنش جهانی به تلاش آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران (۲۰۲۰ تا امروز)
در آگوست ۲۰۲۰ (شهریور ۱۳۹۹)، دولت ترامپ به‌رغم خروج از برجام در سال ۲۰۱۸، به شورای امنیت اعلام کرد که قصد دارد مکانیسم ماشه را فعال کند و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگرداند.
در آن زمان آمریکا مدعی شد که هنوز «عضو مشارکت‌کننده» در قطعنامه ۲۲۳۱ است.
اما واکنش‌ها چگونه بود؟
موضع مشترک کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان (ملقب به تروئیکای اروپایی) طبق بیانیه ۲۰ آگوست ۲۰۲۰ در واکنش به تلاش‌های آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه اعلام کردند: ما نمی‌توانیم از اقدام آمریکا در شورای امنیت حمایت کنیم، زیرا این کشور در سال ۲۰۱۸ رسماً از برجام خارج شد. آمریکا دیگر نمی‌تواند از بند‌های برجام یا قطعنامه ۲۲۳۱ استفاده کند.
کشورهای اروپایی همچنین ضمن انتقاد از برنامه هسته‌ای ایران، صراحتاً تلاش آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را غیرقانونی و بی‌اثر دانستند.
سرگئی لاوروف (وزیر خارجه روسیه) نیز در این‌باره گفته بود: آمریکا هیچ حقی برای اجرای مکانیسم ماشه ندارد. آنها عضویت خود در برجام را از بین برده‌اند و نمی‌توانند با ابزار‌های آن توافق بازی کنند.
روسیه فعال‌سازی ماشه را تهدیدی علیه نظم بین‌الملل توصیف کرد.
سخنگوی وزارت خارجه چین سپتامبر ۲۰۲۰ اعلام کرده بود: ایالات متحده، از برجام خارج شده و اکنون تلاش دارد با فشار و یکجانبه‌گرایی، سازوکار‌های حقوقی را تحریف کند. این نقض جدی قوانین بین‌المللی است.
وی همچنین اظهار کرد: چین خواهان پایبندی همه طرف‌ها به برجام شد و آمریکا را به استفاده ابزاری از شورای امنیت متهم کرد.
شورای امنیت سازمان ملل با اعلام موضعی رسمی در سپتامبر ۲۰۲۰ اعلام کرد: از ۱۵ عضو شورای امنیت، ۱۳ کشور به‌صراحت مخالفت خود را با درخواست آمریکا اعلام کردند و تنها آمریکا و جمهوری دومینیکن از اقدام واشنگتن حمایت کردند!
رئیس وقت شورای امنیت (اندونزی) در آن زمان اعلام کرد: درخواست ایالات متحده برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه فاقد اثر قانونی است.
ادامه موضع اروپا و آمریکا بعد از دولت بایدن
اروپا (۲۰۲۱ تا امروز): اروپا همچنان بر اجرای کامل برجام تأکید دارد، اما در ماه‌های اخیر به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تهدید به بازگشت تحریم‌ها (بدون مکانیسم ماشه رسمی) کرده است.
سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان (تروئیکای اروپایی) گفته‌اند که اگر ایران روند فعلی را ادامه دهد، ممکن است «گزینه‌های دیگر» بررسی شود، اما هنوز به صورت رسمی از Snapback حمایت نکرده‌اند.
مقامات آمریکایی بار‌ها گفته‌اند که همه گزینه‌ها روی میز است، اما تا امروز رسماً تلاش مجددی برای فعال‌سازی Snapback نکرده‌اند.
به گزارش آنا، مکانیسم ماشه، میراث حقوقی توافق هسته‌ای است که اکنون به ابزاری برای تهدید و فشار دیپلماتیک علیه ایران تبدیل شده است. اگرچه فعلاً بیشتر در سطح تهدید مطرح می‌شود، اما در صورت فعال‌سازی می‌تواند مناسبات هسته‌ای و سیاسی ایران با جهان را وارد مرحله‌ای جدید و پرتنش کند. در مقابل، ایران بر حقانیت برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود و بی‌اعتباری تهدیدات غرب تأکید دارد.
لازم است بر این نکته تأکید شود که با توجه به شرایط جنگی و سکوت آژانس و کشورهای غربی و تروئیکای اروپایی، فعال شدن «مکانیسم ماشه» از سوی آنها علیه ایران به هیچ وجه تأثیر بسزایی در پرونده هسته‌ای ایران ندارد و تحولات اخیر صرفاً با هدف ایجاد فضای ملتهب روانی و بر هم زدن آرامش جامعه می‌باشد.
انتهای پیام/
