فرصت‌های پنهان و ضرورت نوسازی ناوگان دریایی شمال ایران؛ کلید افزایش بهره‌وری کجاست؟
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا، دریای خزر، بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی و بزرگ‌ترین دریاچهٔ جهان، به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر‌به‌فرد خود در شمال ایران، نقشی بی‌بدیل و حیاتی در توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و به‌خصوص حمل و نقل در منطقهٔ شمال کشور ایفا می‌کندوبه مثابه یک منبع حیاتی و استراتژیک، ظرفیت‌های عظیمی را برای توسعهٔ حمل و نقل شمال ایران، رونق اقتصادی، اشتغال‌زایی و گسترش صنعت گردشگری فراهم می‌آورد. موقعیت جغرافیایی ویژهٔ این دریا، آن را به شاهراهی کلیدی در کریدور‌های بین‌المللی حمل و نقل و پلی ارتباطی میان ایران و کشور‌های همسایه در شمال تبدیل کرده است. توسعهٔ زیرساخت‌های بندری، نوسازی و ارتقاء ناوگان دریایی، حمایت از حمل و نقل ترکیبی و توجه به اجرای دقیق کنوانسیون‌های بین‌المللی، می‌تواند گام‌های مؤثری در بهره‌برداری بهینه از این ثروت ملی باشد.
دریای خزر در شمالی‌ترین نقطهٔ جغرافیایی فلات ایران قرار گرفته و مانند یک لنگرگاه طبیعی، مرز‌های شمالی کشور را به کشور‌های همسایه متصل می‌سازد. این موقعیت، دریای خزر را به یک شاهراه ارتباطی حیاتی برای ایران در کریدور شمال-جنوب تبدیل کرده است. همسایگی با پنج کشور ساحلی دیگر، یعنی قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان، فدراسیون روسیه و همچنین نزدیکی به کشور‌های آسیای میانه، اروپای شرقی و قفقاز، بر اهمیت استراتژیک این دریا می‌افزاید. این پهنهٔ آبی، امکان دسترسی ایران به بازار‌های وسیع و متنوعی را فراهم می‌آورد که از طریق شبکه‌های حمل و نقل دریایی، ریلی و جاده‌ای می‌توان به آنها دسترسی داشت.
تسهیل در صادرات با تقویت مسیر‌های حمل و نقل از دریای شمال
این دریا بخش کلیدی کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال-جنوب است که مسیر‌های حمل و نقل را از روسیه و اسکاندیناوی از طریق ایران به خلیج فارس و سپس به هند و جنوب آسیا کوتاه می‌کند. این کریدور پتانسیل بالایی برای افزایش حجم تجارت و ترانزیت کالا از شمال به جنوب و بالعکس دارد و نقش دریای خزر در این میان غیرقابل انکار است.دسترسی به بنادر کشور‌های همسایه در دریای خزر، امکان تبادل کالا و خدمات را با این کشور‌ها تسهیل می‌بخشد. این امر شامل صادرات محصولات کشاورزی، صنعتی و معدنی شمال ایران و واردات کالا‌های مورد نیاز از این مناطق می‌شود.
بخش قابل توجهی از ذخایر عظیم نفت و گاز دریای خزر در قلمرو کشور‌های همسایه واقع شده است.این منابع انرژی از طریق خطوط لوله زیردریایی یا شناور‌های تخصصی، وابستگی به دریای خزر را در حوزهٔ انرژی نیز برجسته می‌سازد و بر اهمیت زیرساخت‌های حمل و نقل دریایی تأکید می‌کند.با وجود تغییرات فصلی در سطح آب و یخ‌بندان در بخش‌های شمالی در زمستان، در اکثر ایام سال دریای خزر قابلیت ناوبری برای انواع شناور‌ها را فراهم می‌کند که این خود یک مزیت کلیدی برای حمل و نقل است.
حمل و نقل دریایی از طریق بندر‌ها و شناور‌های فعال در دریای خزر، یکی از ستون‌های اصلی حمل و نقل در شمال ایران به شمار می‌رود. این شیوهٔ حمل و نقل به دلیل قابلیت حمل حجم بالای کالا با هزینه‌های نسبتاً پایین‌تر در مقایسه با سایر روش‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.با وجود تمامی مزایای فراوان دریای خزر برای حمل و نقل در شمال ایران، موانع و چالش‌های متعددی نیز وجود دارند که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق برای رفع آنها می‌باشند
نیاز بنادر و تجهیزات بندری به ارتقا و نوسازی
با وجود سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، هنوز هم برخی از بنادر و تجهیزات بندری نیاز به نوسازی و ارتقاء دارند تا بتوانند با استاندارد‌های جهانی رقابت کنند. عدم وجود خطوط منظم و قابل اتکا برای حمل و نقل مسافری و کالایی به برخی مقاصد در دریای خزر، دسترسی و رقابت‌پذیری خدمات حمل و نقل دریایی را محدود می‌کند. با این حال، غلبه بر چالش‌های زیست‌محیطی، رفع موانع قانونی و لجستیکی، و سرمایه‌گذاری مستمر در ارتقاء تجهیزات و فناوری، لازمهٔ تحقق کامل پتانسیل‌های دریای خزر در بخش حمل و نقل است. اتخاذ رویکرد‌های پایدار در بهره‌برداری از منابع دریایی و توجه به حفظ محیط زیست، تضمین‌کنندهٔ منافع بلندمدت اقتصادی و اجتماعی برای نسل‌های آینده خواهد بود. در نهایت، با درک عمیق‌تر اهمیت این دریا و سرمایه‌گذاری هوشمندانه در توسعهٔ حمل و نقل آن، می‌توان گامی بلند در جهت شکوفایی اقتصادی و اجتماعی استان‌های شمالی ایران و ارتقاء جایگاه کشور در منطقه برداشت.
توسعه ناوگان حمل و نقل دریایی و بنادر دریایی در این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا علاوه بر تقویت اقتصاد منطقه‌ای، باعث افزایش ظرفیت صادرات و واردات، تسهیل ارتباطات بین‌المللی و توسعه تجارت دریایی می‌شود.
اما ناوگان حمل و نقل دریایی شمال ایران عمدتاً شامل کشتی‌های تجاری، باری و مسافری است که در مسیر‌های داخلی و بین‌المللی فعالیت می‌کنند. با توجه به اهمیت دریای خزر به عنوان یک مسیر ترانزیتی بین کشور‌های حوزه خزر، افزایش تعداد و کیفیت کشتی‌ها و تجهیزات حمل و نقل دریایی از اهداف کلیدی دولت و بخش خصوصی است.
محور‌های مهم توسعه اقتصادی و تجاری کشور‌های حاشیه دریای خزر
علی رغم اقتدار ایران در حوزه حمل و نقل در دریای خزر، ضعف‌هایی نیز در ناوگان حمل و نقل دریای خزر کاملا مشهود است. اما دلیل این ضعف‌ها چیست؟ دراین خصوص میثم ضیایی کارشناس در حوزه برنامه ریزی حمل و نقل به خبرنگار آنا گفت: حمل‌ونقل دریایی در دریای خزر همواره به عنوان یکی از محور‌های مهم توسعه اقتصادی و تجاری کشور‌های حاشیه این دریا مطرح بوده است، اما مشکلات متعدد در این حوزه باعث شده است که ظرفیت واقعی ناوگان دریایی کشور به طور کامل به بهره‌برداری نرسد.
ضیایی با اشاره به پتانسیل بالای ناوگان دریایی ایران در شمال کشور، گفت: ناوگان دریایی ما در شمال کشور، خصوصاً در حوزه حمل‌ونقل کانتینری، می‌تواند وضعیت بسیار بهتری داشته باشد. با وجود اینکه ناوگان فعلی قابلیت انجام فعالیت‌های بیشتری را دارد، اما به دلایل مختلفی این ظرفیت به درستی استفاده نمی‌شود. باید توجه داشت که یکی از نکات مهم افزایش تعداد کشتی‌های کانتینری است که می‌تواند به بهبود وضعیت حمل و نقل در دریای شمال کمک کند، اما این تنها بخشی از راه‌حل است و به تنهایی نمی‌تواند مشکلات موجود را به طور کامل رفع کند.
این کارشناس برنامه‌ریزی حمل‌ونقل با تاکید بر اینکه ضعف ناوگان دریایی بیشتر در دو پارامتر اصلی خلاصه می‌شود، اظهار کرد: ظرفیت حمل و مدت زمان انجام عملیات دریایی دو عامل اساسی هستند. ظرفیت حمل، یعنی مقدار باری که ناوگان می‌تواند حمل کند، و مدت زمان انجام عملیات نیز مربوط به دوره گردش کشتی‌ها از مبدا تا مقصد و بازگشت است؛ اما متاسفانه ما هم اکنون در هر دو مورد دچار مشکل هستیم و حتی می‌توان گفت که اگر مشکلات بندری حل شود با همین ناوگان و همین ظرفیت می‌توانیم کار حمل و نقل دریایی در خزر را بسیار بهبود بخشیم.
نباید زمان‌ها روی دریا هدر شود!
وی با اشاره به اهمیت فرآیند‌های بندری توضیح داد: ظرفیت بخش زیادی از حمل‌ونقل دریایی وابسته به عملیات بندری است. اگر بتوانیم فرآیند‌های بندری در دو طرف ایران و روسیه را اصلاح کنیم، ظرفیت حمل‌ونقل دریایی افزایش قابل توجهی خواهد داشت. همین الان با ناوگان موجود، اگر زمان گردش کشتی‌ها از حدود یک ماه به کمتر از دو هفته کاهش یابد، ظرفیت حمل می‌تواند تا دو برابر افزایش پیدا کند.
ضیایی در تشریح مشکلات عملیاتی در بنادر گفت: در حال حاضر زمانی که یک کشتی برای بارگیری و تخلیه در مسیر ایران و روسیه صرف می‌کند تقریبا یک ماه است که بسیار زمان زیادی است؛ در واقع یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که باعث هدر رفتن زمان می‌شود مربوط به نوبت‌دهی به کشتی‌هاست. کشتی‌ها گاهی مجبورند یک یا دو هفته منتظر نوبت تخلیه بمانند، در حالی که کشتی‌های روسی یا سایر کشور‌ها در مدت زمان کمتری عملیات تخلیه و بارگیری را انجام می‌دهند.
ظرفیت تخلیه و بارگیری بنادر چالشی دیگری است.بخش زیادی از ظرفیت بندری نیازمند به‌روزرسانی و ارتقا است تا بتواند پاسخگوی حجم بالای بارگیری و تخلیه باشد
تاثیرکاهش سطح آب دریای خزر بر حمل‌ونقل دریایی
از دیگر مشکلاتی که ضیایی به آن اشاره کرد، موضوع کاهش سطح آب دریای خزر بود که طی چند سال اخیر روند نزولی داشته است. این موضوع باعث شده است که کشتی‌ها مجبور شوند بار کمتری نسبت به ظرفیت واقعی خود بارگیری کنند تا بتوانند وارد بنادر شوند. این مسئله به طور مستقیم بر ظرفیت حمل‌ونقل دریایی تاثیر منفی می‌گذارد.
وی درباره علت این کاهش سطح آب توضیح داد: برخی گزارش‌ها از عقب‌نشینی حدود ۱۰۰ متر سطح آب دریای خزر حکایت دارد. به نظر می‌رسد کاهش ورودی آب به دریای خزر در اثر کاهش آب در حوزه‌های آبریز، به ویژه در سمت روسیه بوده است که عموما به دلیل توسعه کشاورزی در این مناطق باعث کاهش ورودی آب به دریا شده است. البته این موضوع نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر کارشناسان جغرافیا و محیط زیست است.
ضیایی در پایان سخنان خود تاکید کرد: برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل دریایی در دریای خزر باید دو محور اصلی مدنظر قرار گیرد؛ یکی توسعه و به‌روزرسانی ناوگان کشتی‌ها و دیگری اصلاح و ارتقای فرآیند‌های بندری؛ چرا که با انجام این اقدامات، حتی با ناوگان فعلی نیز می‌توان ظرفیت حمل را به شکل چشمگیری افزایش داد و مشکلات موجود را کاهش داد.
انتهای پیام/
