عید قربان؛ تجلی بزرگ بندگی در تاریخ ادیان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، دهم ذی‌الحجه، نه صرفاً یک مناسک مذهبی برای حاجیان، بلکه صحنه‌ای جهانی از نمایش عبودیت است؛ روزی که انسان به یاد می‌آورد راه رسیدن به خدا، از قربانی‌کردن خواسته‌های خویش می‌گذرد. از سنت ابراهیمی تا شعائر اسلامی، عید قربان آینه‌ای است از ایمان، اخلاص، و تقرب.

 عید قربان؛ عید اطاعت، نه فقط عید ذبح

عید قربان، دومین عید بزرگ مسلمانان پس از عید فطر، در دهم ذی‌الحجه هر سال قمری برگزار می‌شود. این عید یادآور یکی از بزرگ‌ترین آزمون‌های الهی در تاریخ پیامبران است: جایی که ابراهیم خلیل‌الله، مأمور شد عزیزترین دارایی‌اش را در راه خدا قربانی کند. پاسخ او، «تسلیم»، بود و پاسخ اسماعیل، «رضا»؛ و این‌گونه بود که خدای متعال، انسان را تا ابد به بندگی آموخت: «فَلَمّا أَسلَما وَ تَلَّهُ لِلجَبین، وَ نادَیناهُ أَن یا إِبراهیم، قَد صَدَّقتَ الرُّؤیا، إِنّا كَذلِكَ نَجزِی المُحسِنینَ» (صافات، ۱۰۳–۱۰۵)

آزمایشی که با «ذِبْح عظیم» پایان یافت، اما به نقطه‌ آغاز سلوک انسان مومن تبدیل شد؛ هر سال، هر بار، هر که خواست به قرب الهی نزدیک شود.

واژه‌شناسی اضحی؛ وقتی نور خورشید به بندگی گره خورد

این عید در متون اسلامی، به نام «عید اضحی» نیز شناخته می‌شود. واژه «أضحی» از «ضحی» به معنای برآمدن و اوج خورشید گرفته شده است؛ چرا که ذبح قربانی در این روز، در زمان بالا آمدن آفتاب و قبل از ظهر صورت می‌گیرد.

این واژه، تنها به زمان ذبح اشاره ندارد؛ بلکه گویای اوج‌گیری بندگی، روشن‌شدن چهره ایمان و تجلی نوری درونی است که از قلب مؤمن به افق عالم می‌تابد.

قربانی در آیین‌های توحیدی؛ سیر تطور عبودیت از آدم تا خاتم

قرآن، ماجرای نخستین قربانی تاریخ را در سوره مائده ذکر می‌کند: دو پسر آدم، هابیل و قابیل، برای قربانی نزد خدا رفتند؛ یکی با خلوص و از بهترین مالش، دیگری با بی‌توجهی و از باقی‌مانده‌ها. نتیجه مشخص بود: «فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَ لَم یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَر» (مائده، ۲۷)

در ادامه، سنت قربانی در سیره حضرت نوح، حضرت موسی و نیز اقوام گوناگون مثل یهود و نصاری ادامه یافت. اما با بعثت پیامبر اسلام، قربانی معنای تازه‌ای یافت؛ نه به عنوان رسم، بلکه به عنوان تجلی تقوا «لَن یَنَالَ اللّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِن یَنالُهُ التَّقوی مِنكُم» (حج، ۳۷)

در نگاه اسلامی، قربانی‌کردن وسیله‌ای است برای پالایش درون، نه فخرفروشی بیرونی؛ ابزاری برای پیوند با فقرای جامعه، نه سنتی تشریفاتی.

شعائر عید قربان؛ از سنت نبوی تا توصیه‌های اهل بیت

پیامبر اکرم (ص) عید قربان را با شکوه و وقار برگزار می‌کرد. بنابر روایات، ایشان پیش از رفتن به نماز عید، غسل می‌کردند، بُرد می‌پوشیدند، عمامه به سر می‌نهادند و با صدای بلند تکبیر می‌گفتند.

امام صادق (ع) نیز درباره سنت این عید فرمودند: «در عید فطر، افطار قبل از نماز و در عید قربان، افطار بعد از نماز است». همچنین نماز عید قربان، از نگاه برخی روایات، واجب دانسته شده است؛ هرچند در عصر غیبت، اقامه آن به جماعت، بسته به حضور امام است.

عید قربان در قرآن؛ تقوا، تسلیم و شکوه ایمان

آیات متعددی از قرآن کریم به مسئله قربانی و مناسک عید قربان اختصاص یافته‌اند. در سوره حج، آیاتی درباره حکم قربانی، زمان آن، و فلسفه پشت آن نازل شده است: «وَ البُدنَ جَعَلنَـٰها لَكُم مِن شَعـٰئِرِ اللَّهِ لَكُم فیها خَیرٌ...» (حج، ۳۶)

در این آیات، تأکید اصلی نه بر گوشت یا خون قربانی، بلکه بر نیت و تقواست. مسلمان مکلف است نیت کند که برای خدا، و تنها برای او، از مال خویش می‌گذرد.

 اعمال روز عید قربان

- غسل؛  غسل در این روز سنّت مؤکد است و بعضی از علماء نیز آن را واجب دانسته‌اند.

- دعا؛ خواندن دعاهایی که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از آن از جمله دعای ندبه و دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه 

 - نماز؛ نماز عید قربان دو رکعت است

- در قنوت نماز عید قربان، هر دعا و ذکری خوانده شود کافیست، امّا بهتر است این دعا خوانده شود: اللّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمةِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَةِ وَ أهْلَ التَقّویٰ وَالمَغْفِرَة، أسْئَلُکَ بَحَقِّ هدا الْیوَمِ الّذی جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّیٰاللهُ عَلیْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزیداً، أن تُصَلّی عَلیٰ مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ....

-خواندن تکبیرات که این تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است: اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا.

- ذبح قربانی برای افراد متمکن و تقسیم آن به سه بخش: خود، دوستان، نیازمندان

عید قربان، روزی برای باز تعریف انسان در آیینه عبودیت

عید قربان، فرصتی برای بازنگری در ارزش‌های زندگی است؛ نه در قالب یک آیین تکراری، بلکه به عنوان یک ایستگاه معنوی. روزی که از خود بپرسیم: «اگر ابراهیم باید فرزندش را فدا می‌کرد، من چه باید قربانی کنم؟»

شاید در روزگار ما، بزرگ‌ترین قربانی، نفس، منیت، خودخواهی، وابستگی به دنیا و بی‌توجهی به دیگران باشد.

عید قربان، عید آن‌هایی است که می‌خواهند مثل ابراهیم، امتحان بندگی را با موفقیت بگذرانند... نه فقط در منا، بلکه در قلبشان.