ترمیم سوراخ لایه اُزن موفقیت دیپلماسی علمی در سطح جهانی بود

در ماه می ۱۹۸۵، دانشمندان برای اولین بار شواهد قاطعی از از دست رفتن چشمگیر لایه اُزن در ارتفاعات بالای جو قطب جنوب منتشر کردند. این لایه در ارتفاع ۱۵ تا ۳۰ کیلومتری زمین قرار دارد و اشعه ماوراء بنفش خورشید، که به شدت مضر است، را فیلتر می‌کند.

تا سال ۲۰۲۴، انتشار اصلی این مواد شیمیایی ۹۹درصد کاهش یافته است. دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که لایه اُزن تا میانه قرن به وضعیت قبل از ۱۹۸۰ بازگردد. این موفقیت، نتیجه همکاری بین دانشمندان، دولت‌ها و صنایع بود

برای سال‌ها، نگرانی وجود داشت که گروهی از مواد شیمیایی فلوئوردار (مانند CFC ها) که در محصولاتی از جمله اسپری‌ها، حلال‌ها و یخچال‌ها استفاده می‌شدند، می‌توانند به لایه اُزن آسیب برسانند. با این حال، بسیاری از دانشمندان فکر می‌کردند این یک مشکل بلندمدت است که طی قرن بعد ظاهر خواهد شد. اما گروهی از دانشمندان به رهبری جو فارمن از سازمان پژوهش‌های قطبی بریتانیا متوجه شدند که این سوراخ نه تنها واقعی است، بلکه قبلاً تشکیل شده است. این کشف صعودی در میان جامعه علمی و سیاستمداران ایجاد کرد که منجر به اقدام فوری جهانی شد.

آغاز توافق‌نامه مونترال
این اکتشاف منجر به امضای کنوانسیون وین (مارس ۱۹۸۵) شد؛ توافقی که بیش از ۲۰ کشور را برای حفاظت از لایه اُزن تحت تعهد قرار داد. این کنوانسیون فقط اعلامیه‌ای عمومی بود که دولت‌ها را تشویق می‌کرد تا در عین انجام مذاکرات برای توافقی قانونی، انتشار این مواد را کنترل کنند.

دو سال بعد، در سال ۱۹۸۷، توافق‌نامه مونترال با هدف کاهش تولید و مصرف CFC‌ها امضا شد. این توافق‌نامه به عنوان یکی از موفق‌ترین پیمان‌های زیست‌محیطی جهان شناخته می‌شود. کشور‌ها توافق کردند تا تولید و مصرف برخی CFC‌ها را تا سال ۱۹۹۹ به ۵۰درصد سطح سال ۱۹۸۶ برسانند.

بازگشت لایه اُزن: یک داستان موفقیت
تا سال ۲۰۲۴، انتشار اصلی این مواد شیمیایی ۹۹درصد کاهش یافته است. دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که لایه اُزن تا میانه قرن به وضعیت قبل از ۱۹۸۰ بازگردد. این موفقیت، نتیجه همکاری بین دانشمندان، دولت‌ها و صنایع بود. کشور‌های ثروتمند نقش پیشرو را با همراهی صنعت ایفا کردند و به کشور‌های در حال توسعه کمک‌های مالی ارائه دادند تا بدون ضرر اقتصادی این مواد را کنار بگذارند. همچنین، سازوکاری برای نظارت بر رعایت تعهدات وجود داشت که به دولت‌ها اجازه می‌داد یکدیگر را تحت نظارت قرار دهند.

لایه ازون چرا اینقدر مهم است؟

تفاوت با مبارزه با تغییر اقلیم
به گزارش نیچر، در مقابل، مبارزه با تغییر اقلیم تاکنون دستاورد‌های چندانی نداشته است. کشور‌های پیشرفته که عامل اصلی انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در گذشته بوده‌اند، کمتر از حد مورد انتظار اقدام کرده‌اند. کمک‌های مالی به کشور‌های در حال توسعه نیز بسیار کمتر از حد لازم است.

علاوه بر این، صنعت سوخت‌های فسیلی سال‌ها است که با تبلیغات گمراه‌کننده و سوءاستفاده از نتایج علمی، سعی در زیر سوال بردن علم آب و هوایی داشته است.

درس‌های مهم از مونترال
اما موفقیت مونترال نشان داد که علم باید مرکز تصمیم‌گیری باشد، همکاری بین‌المللی می‌تواند موفق باشد حتی در جهانی تقسیم شده است، با شروع کوچک و یادگیری از طریق عمل، می‌توان به تغییرات بزرگ رسید، نظارت مستمر و اطمینان از رعایت تعهدات ضروری است و هنوز کار‌هایی پیش روست.

دولت‌ها هنوز باید پایش دقیق مواد مخرب اُزن را ادامه دهند، سوراخ‌های قانونی برای تولید مواد جانبی را ببندند، و به طور منظم این مواد را از یخچال‌ها و تجهیزات قدیمی بازیابی کنند.
راهی به سوی توافق‌های آینده
توافق‌نامه مونترال الگویی برای سایر مسائل زیست‌محیطی شد. این الگو در توافق‌نامه‌هایی مانند کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد درباره تغییر آب و هوای (UNFCCC) و توافق پاریس (۲۰۱۵) به کار گرفته شد. همچنین، در ماه‌های اخیر، گفت‌و‌گو‌ها برای یک توافق جهانی برای مقابله با آلودگی پلاستیکی و طرح اولیه یک توافق برای مقابله با همه‌گیری‌های آینده آغاز شده است.

چهل سال پس از امضای توافق‌نامه مونترال، دنیا تغییرات زیادی کرده، اما یک حقیقت ثابت مانده است: بدون اعتماد متقابل و احترام به دانش علمی، هیچ توافق زیست‌محیطی جهانی نمی‌تواند موفق باشد. مونترال نشان داد که حتی در جهانی شکافدار، دانشمندان، سیاستمداران و صنعت می‌توانند با هم دست به دست شوند و مشکلات بزرگ بشریت را حل کنند.