پیشبرد سواد از دریچه تنوع زبانی و آموزش به زبان مادری

به گزارش خبرگزاری آنا، سواد، دیگر فقط خواندن و نوشتن نیست. در دنیای امروز، سواد ابزاری قدرتمند برای توانمندسازی افراد و حضور فعال آنها در جامعه است. فرد باسواد، در‌های بیشتری را به روی زندگی بهتر باز می‌کند: فرصت‌های شغلی بهتر، مشارکت در اقتصاد، دسترسی آسان به اطلاعات و خدمات، و صدایی رسا در فرآیند‌های دموکراتیک. به همین دلیل است که سواد، یکی از ارکان اصلی اهداف توسعه پایدار به شمار می‌رود.

اما واقعیت این است که دنیای ما، دنیای زبان‌های گوناگون است. این تنوع زبانی، که اتفاقاً بسیار ارزشمند است، اغلب در سیستم‌های آموزشی نادیده گرفته می‌شود. بسیاری از کودکان در سراسر جهان، زبان مادری‌شان با زبان آموزش در مدرسه فرق دارد. این تفاوت زبانی، مانعی بزرگ بر سر راه یادگیری می‌شود. کودکانی که زبان مدرسه را نمی‌فهمند، در درک مفاهیم و ارتباط با مواد آموزشی دچار مشکل می‌شوند. نادیده گرفتن زبان مادری نه تنها سرعت یادگیری را کم می‌کند، بلکه می‌تواند به دلسردی، ترک تحصیل و حتی از دست رفتن هویت فرهنگی کودکان منجر شود.

راه حل کجاست؟ آموزش به زبان مادری

یونسکو و بسیاری از متخصصان آموزش و پرورش، آموزش مبتنی بر زبان مادری را به عنوان راهکاری کلیدی و موثر برای ارتقای سواد و کیفیت آموزش در جوامع چند زبانه پیشنهاد می‌کنند. آموزش به زبان مادری، به زبان ساده، یعنی آموزش کودکان به زبان اول خودشان، به ویژه در سال‌های ابتدایی تحصیل.

تحقیقات نشان داده‌اند که آموزش به زبان مادری، فواید بی‌شماری دارد. وقتی آموزش به زبانی باشد که کودک به آن مسلط است، مفاهیم را بهتر و سریع‌تر درک می‌کند. انگار ذهن کودک، بدون دغدغه ترجمه، مستقیماً با دانش ارتباط برقرار می‌کند. وقتی زبان مادری کودک در مدرسه به رسمیت شناخته می‌شود و به آن ارج نهاده می‌شود، کودک احساس ارزشمندی و تعلق بیشتری می‌کند. انگیزه و اشتیاقش برای یادگیری به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد.

آموزش به زبان مادری، به حفظ و ترویج زبان‌ها و فرهنگ‌های محلی کمک می‌کند. کودک با زبان مادری‌اش ارتباط برقرار می‌کند و به هویت فرهنگی خود افتخار می‌کند. این حس، اعتماد به نفس او را تقویت می‌کند. شاید عجیب به نظر برسد، اما کودکانی که پایه سوادشان در زبان مادری قوی گذاشته شده، مهارت‌های سوادآموزی را راحت‌تر به زبان‌های دیگر منتقل می‌کنند. زبان مادری، سکوی پرتابی می‌شود برای یادگیری زبان‌های جدید.

آموزش مبتنی بر زبان مادری، به ویژه در میان گروه‌های اقلیت زبانی، نرخ ترک تحصیل را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. وقتی مدرسه به زبان کودک حرف می‌زند، کودک دلیلی برای ترک آن نمی‌بیند.

نقش یونسکو در پیشبرد آموزش به زبان مادری

یونسکو، به عنوان سازمان فعال در عرصه آموزش، نقش محوری در ترویج آموزش مبتنی بر زبان مادری در سطح جهان ایفا می‌کند. یونسکو با تکیه بر شواهد علمی و پژوهش‌های معتبر، بر اهمیت این رویکرد آموزشی تاکید کرده و دولت‌ها و سازمان‌های آموزشی را ترغیب می‌کند تا سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی خود را بر اساس آموزش به زبان مادری بنا کنند.

در این مسیر اقداماتی صورت گرفته است. یونسکو به کشور‌ها کمک می‌کند تا سیاست‌های ملی زبان و برنامه‌های آموزشی مبتنی بر زبان مادری را تدوین و اجرا کنند. البته اجرای برنامه‌های آموزش به زبان مادری، بدون چالش نیست. تهیه مواد آموزشی و تربیت معلمان به زبان‌های مختلف، نیاز به منابع مالی و انسانی قابل توجهی دارد. این هزینه‌ها، گاهی اوقات سنگین به نظر می‌رسند. متاسفانه، در برخی موارد، گروه‌های سیاسی یا اجتماعی در برابر استفاده از زبان‌های محلی در آموزش مقاومت می‌کنند. تغییر این دیدگاه‌ها، زمان‌بر و دشوار است. در برخی مناطق، تنوع زبانی آنقدر زیاد است که انتخاب زبان مناسب برای آموزش، به یک چالش پیچیده تبدیل می‌شود. تصمیم‌گیری در این شرایط، نیازمند دقت و حساسیت بالایی است.

برای عبور از این چالش‌ها و پیشبرد آموزش به زبان مادری، پیشنهاد می شود که دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی منابع مالی و فنی لازم را برای حمایت از برنامه‌های آموزش به زبان مادری اختصاص دهند چراکه سرمایه‌گذاری در آموزش به زبان مادری، سرمایه‌گذاری در آینده است. همکاری بین دولت‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد، جوامع محلی و متخصصان آموزشی، برای اجرای موفق برنامه‌های آموزش به زبان مادری ضروری است. کار گروهی، رمز موفقیت است. باید جوامع محلی را توانمند ساخت تا به طور فعال در برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های آموزش به زبان مادری مشارکت کنند. جوامع محلی، بهترین تصمیم‌گیران برای آموزش فرزندان خود هستند.

از طرفی تحقیقات بیشتر برای بهبود روش‌های آموزش به زبان مادری و یافتن راه‌حل‌های نوآورانه برای چالش‌های زبانی، ضروری است. دانش، همواره باید در حال پیشرفت باشد. همچنین باید تلاش‌های بیشتری برای آگاهی‌رسانی به عموم مردم و سیاست‌گذاران در مورد مزایای آموزش به زبان مادری و تغییر نگرش‌های منفی نسبت به زبان‌های محلی صورت گیرد. آگاهی‌بخشی، کلید تغییر است.