امروز نه دانشمحور، نه فناوریمحور بلکه صنعتمحور باید باشیم
به گزارش خبرگزاری آنا، حجتالاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، در ابتدای سخنان خود یاد و خاطره شهدای عظیمالقدر انقلاب اسلامی، شهدای دفاع مقدس و بهویژه شهدای دانشمند از جمله شهید امیر ستاری، شهید دکتر فخریزاده، شهید دکتر طهرانچی و شهید دکتر تهرانیمقدم را گرامی داشت و گفت: این عزیزان با جان خود مسیر پیشرفت علمی و فناوری کشور را هموار کردند.
خسروپناه ضمن اشاره به اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه علم و فناوری، از بازنگری و روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور خبر داد و گفت: این سند کلیدی که ۱۴ سال پیش مصوب شد، اکنون بازنگری شده و نسخه بهروز شده آن که تمام حوزههای علوم پایه، مهندسی، کشاورزی، علوم انسانی، هنر، معماری و علوم پزشکی را پوشش میدهد، بهزودی در شورا به تصویب نهایی خواهد رسید.
وی همچنین به اسناد مصداقی و راهبردی که در شورا تصویب شدهاند اشاره کرد و از جمله آنها سند هوافضا، سند هوش مصنوعی، سند کوانتوم، سند نانوتکنولوژی و سند گیاهان دارویی و طب سنتی و سند امنیت غذایی را نام برد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به مصوبات ساختاری شورا، یادآور شد که بنیاد علم، صندوق پشتیبانی از پژوهشگران، بنیاد ملی نخبگان (ذیل معاونت علمی ریاست جمهوری) و دانشگاه تربیت مدرس از جمله نهادهایی هستند که فعالیت آنها ریشه در مصوبات شورا دارد. وی دانشگاه تربیت مدرس را یکی از ستونهای علمی کشور در حوزههای وزارت علوم و وزارت بهداشت دانست.
اصلاح آییننامه ارتقای علمی با محوریت فناوری
خسروپناه همچنین از اصلاح آییننامه ارتقای علمی در دو سه سال اخیر خبر داد و گفت: در این راستا، ماده جدیدی با عنوان ماده فناوری به آییننامه ارتقا افزوده شده که بزودی به تصویب نهایی خواهد رسید و تأثیرگذاری فناوری در سنجش پژوهشهای کاربردی را بهطور رسمی پشتیبانی میکند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به جنگهای فرهنگی، تهاجم نرم و جنگهای ترکیبی دشمنان، گفت: تجربه جنگ تحمیلی، حمله به لیبی و نقشههای رژیمهای وابسته، هشدار جدیدی است که ما را فرامیخواند نظام پژوهشی را نه فقط از منظر محتوا، بلکه از جهت ساختار و حکمرانی بازنگری کنیم. بهنظر من، بدون اصلاح ساختاری و همزمانسازی نظام فناوری با امنیت ملی، نمیتوانیم از دستاوردهای علمی خود در شرایط بحران محافظت کنیم.
امروز نه دانشمحور، نه فناوریمحور بلکه صنعتمحور باید باشیم
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، بر تحول بنیادین در نگاه به نظام آموزش عالی و پژوهشی کشور تأکید کرد و گفت: انصافاً در دو دهه گذشته پیشرفتهای چشمگیری داشتهایم. بیستوچهار سال پیش، ایران در رتبهبندیهای علمی جهانی هیچ جایگاهی نداشت؛ امروز در رتبه ۱۷ جهانی قرار داریم.
وی با اشاره به نمایشگاه ایرانساخت که در همین روزها در حال برگزاری است، گفت: همین امروز از بخش وسایل آزمایشگاهی این نمایشگاه بازدید کردم. امروز ایران یکی از کشورهایی است که قادر به تولید وسایل آزمایشگاهی پیشرفته است، نه صرفاً مصرفکننده. این دستاورد عمدتاً حاصل ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر در حوزههایی مانند میکروالکترونیک، هوش مصنوعی، کوانتوم و صنایع دفاعی است.
خسروپناه تصریح کرد: در سه سال اخیر به عنوان دبیر شورا، از فرصت استفاده کردهام تا نه تنها پشت میز تصمیمگیری کنم، بلکه از نزدیک شاهد اجرا، موفقیتها و حتی خلاهای کار باشم. این بازدیدها نشان میدهد که اسناد فناوری مصوب ما در حال تحقق هستند، هرچند همچنان کاستیهایی وجود دارد که باید رفع شوند.
وی به رشد چشمگیر شاخصهای علمی کشور اشاره کرد: افزایش رتبه ایران در تولید مقالات ISI و ISC، رشد سریع شرکتهای دانشبنیان و نوآور، عبور فناوریها از مراحل اولیه تا فاز تولید صنعتی و تجاری (TRL بالا). وی افزود: با این همه، جنگ تحمیلی جدید نشان داد که نظام فعلی کافی نیست. ما به یک بازنگری ساختاری عمیقتر نیاز داریم.
تأسیس شورای راهبردی علم و فناوری دفاعی: اقدامی کلیدی
خسروپناه به یکی از مهمترین اقدامات اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد: ما شورای راهبردی علم و فناوری دفاعی را در سطح ستاد کل نیروهای مسلح تصویب کردیم، شورایی که امروز تحت ریاست امیر موسوی، پس از شهادت سردار باقری، اداره و هدایت میشود. وی توضیح داد که این شورا، با کاهش ویژهسازی اولویتها، از ۳۵۰ مسئله و ۳۵ اولویت قبلی به ۵۰ مسئله و ۱۰ اولویت کلیدی رسیده است تا تمرکز، کارایی و پاسخگویی نظام پژوهشی دفاعی را دوچندان کند.
وی گفت: امروزه نمیتوان با نگاه دانشمحور یا حتی فناوریمحور به تنهایی مسائل کشور را حل کرد. ما امروز باید صنعتمحور فکر کنیم. برای تبیین این دیدگاه، مثالی از سیستمهای پدافندی ایران در جنگ اخیر آورد: وقتی رادارهای ما امواج دشمن را تشخیص میدادند، قبل از آنکه اطلاع به پدافند برسد، موشکها هدف را منهدم میکردند. یعنی رادار بهتنهایی کافی نبود. راهحل امروز جهان لیزر کوانتومی است، فناوریای که با امواج رادیویی کار نمیکند و تشخیص آن برای دشمن بسیار دشوار است.
وی ادامه داد: اگر ما فقط بگوییم: بگذارید فیزیک کوانتوم در دانشگاه تدریس شود این دانشمحور است. اگر بگوییم: مهندسی کوانتوم ایجاد کنیم، این فناوریمحور است. اما اگر بگوییم: دانشکده لیزر کوانتومی تأسیس کنیم که مستقیماً به نیاز صنعت دفاعی پاسخ دهد، این صنعتمحور است. این تفاوت ساختاریِ کلیدی است.
خسروپناه در این بخش به تاریخ تحولات آموزش عالی ایران نیز پرداخت و گفت: امیرکبیر با تأسیس دارالفنون، رویکردی محورانه و کاربردی داشت در حالی که سالها بعد، دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ با رویکردی علمپایهمحور شکل گرفت. امروز دیگر نه آن مدل علمپایه، نه مدل نیمهصنعتی کافی است.
وی با تأکید گفت: امروز ما به دانشگاه صنعتپایه نیاز داریم، یعنی دانشگاهی که حول صنایع کلیدی کشور شکل گیرد، دانشکده خودرو، دانشکده پزشکی هستهای، دانشکده لیزر، دانشکده هوش مصنوعی صنعتی. البته در پشت این صنعتمحوری، علوم پایه فیزیک، شیمی، ریاضی، زیستشناسی باید حضور داشته باشند، چون بدون آنها، صنعت پایدار نخواهد بود. اما محور تصمیمگیری باید نیاز صنعت و ملی باشد، نه صرفاً گسترش علم برای علم.
وی به دانشگاه صنعتی شریف اشاره کرد و گفت که این دانشگاه نمونهای است که در برخی حوزهها موفق به تلفیق علم، فناوری و صنعت شده، اما نیازمند حرکتی ساختاریتر و هدفمندتر در جهت صنعتمحوری است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با بیان جزئیاتی از تحولات اخیر در حوزه فناوریهای نوین، گفت: در دانشگاه صنعتی شریف فیزیک کوانتوم داریم، اما مهندسی کوانتوم نداریم. از زمانی که دستور دادم سند کوانتوم در شورای عالی انقلاب فرهنگی پیگیری شود، این سند مصوب، ابلاغ و در حال اجراست. در همین راستا، به شورای گسترش آموزش عالی تذکر دادیم که رشته مهندسی کوانتوم نیز باید راهاندازی شود چرا که فیزیک به تنهایی کافی نیست.
وی هشدار داد که حتی فیزیک کوانتوم و مهندسی کوانتوم نیز نقطه پایانی نیستند، ما باید فراتر برویم و دانشکده لیزر را تأسیس کنیم. وقتی دانشکده لیزر شکل گرفت، لیزر کوانتومی بهطور طبیعی در آن متولد خواهد شد و کاربردهای گستردهای خواهد یافت—هم در حوزههای غیرنظامی و هم در صنایع دفاعی، بهویژه سیستمهای پدافندی.
خسروپناه ارتباطات کوانتومی را تنها راهحل امن و غیرقابل نفوذ دانست: در ارتباطات کوانتومی، هرگونه تلاش برای شنود یا نفوذ، ذره کوانتومی را دگرگون میکند و بههمین ترتیب، حمله شناسایی و بیاثر میشود. چین این فناوری را در شبکههای بانکی و نظامی خود اجرا کرده و همین امر باعث شده هیچ حمله سایبری مؤثری علیه آنها موفق نشود—هرچند کشورهای دیگر همچنان از سیستمهای سنتی استفاده میکنند.
وی با افتخار اشاره کرد که ایران در این حوزه پیشرفت چشمگیری داشته است و اگر کشور ما این فناوری را در سطح ملی گسترش دهد، تمام دوربینها، مراکز فرماندهی و سیستمهای حساس، کاملاً در اختیار خودمان خواهند بود نه دشمن.
پژوهشگر بودن کافی نیست؛ باید حلالمسئله بود!
خسروپناه تصریح کرد: در این جنگ مشخص شد که دانشمندمحور یا فناوریمحور بودن دیگر کافی نیست. آنچه امروز نیاز داریم، حلالمسئلهمحور بودن است. باید بگوییم: ما چالشهای یک صنعت را حل میکنیم نه اینکه فقط مقاله بنویسیم یا عنوان علمی داشته باشیم.
وی به ساختار فعلی ارتقای علمی در دانشگاهها انتقاد کرد: کمبود پژوهشگر نداریم. یک محقق باهوش میتواند ظرف ۱۰ تا ۱۲ سال از مربی به تمام برسد، همانطور که خودم در ۱۵ سال این مسیر را طی کردم. اما سؤال اینجاست: آیا این ارتقاها بر اساس حل چالشهای واقعی کشور بوده است؟
وی تأکید کرد که مقالهنویسی و پژوهش کتابخانهای یا آزمایشگاهی، اگرچه ارزشمند است، در شرایط امنیتی و اقتصادی امروز کافی نیست. اگر کسی بگوید: من دانشگاه هستم، اما پژوهشگر نیستم این یک پارادوکس است. اما اگر بگوید: من استادم و پژوهشگرم، اما هیچ نیاز ملیای را حل نکردهام، باز هم جوابگوی شرایط نیست.
خسروپناه دو حوزه میکروالکترونیک و فوتونیک را ستونهای اصلی پیشرفت در فناوریهای پیشرفته مانند هوش مصنوعی، کوانتوم و لیزر دانست، اگر در این دو حوزه رشد نداشته باشیم، هیچ پیشرفتی در سایر زمینهها پایدار نخواهد بود. خوشبختانه با همت نیروهای مسلح، وزارت دفاع، ارتش و سپاه، و همراهی دانشگاهها، قدمهای خوبی در این مسیر برداشتهایم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد که تحول صنعتمحور، مستلزم بازتعریف بنیادین ساختار دانشگاهها است: همین کافی است که نشان دهد ساختار فعلی دانشگاهها با گروههای علمی سنتی دیگر پاسخگوی نیازهای ملی نیست. ما باید دانشگاهها را حول صنایع کلیدی و چالشهای امنیتی-اقتصادی بازسازی کنیم.
وی همچنین به فناوریهای نرم اجتماعی اشاره کرد و گفت که این موضوع را در فرصتی دیگر بهطور مفصل مورد بحث قرار خواهد داد، زیرا توسعه فناوریهای سخت بدون همراهی فناوریهای اجتماعی و فرهنگی، ناقص خواهد ماند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با گسترش دیدگاه خود درباره فناوریهای نرم اجتماعی، بر این نکته تأکید کرد که پیشرفت علمی و فناوری سخت مانند لیزر کوانتومی، کامپیوتر کوانتومی یا سنسورهای پیشرفته—بدون همراهی فناوریهای نرمِ تغییردهندهی ذهنیتها، ناتمام خواهد ماند. ما دو نوع فناوری داریم، فناوری سخت که مثل لیزر یا کامپیوتر کوانتومی به صنعت و تجهیزات تبدیل میشود و فناوری نرم اجتماعی که جان، نگرش، بینش و رفتار انسان را دگرگون میکند.
خسروپناه با انتقادی تند به نظام آموزشی فعلی، بهویژه کنکور تستزنیمحور، اشاره کرد: یک فناوری آموزشی میتواند نسلی را خلاق، پرسشگر و حلالمسئله پرورش دهد. اما فناوری آموزشی دیگری مثل همین نظام کنکوری فعلی—نسلی را حافظهمحور و تستزن میسازد. آدم تستزن، نه تئوریسین میشود، نه عالم، نه حکیم و نه حلالمسئله!
وی افزود که همین دلیل بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبهای را مبنی بر تأثیر ۶۰ درصدی معدل سالهای یازدهم و دوازدهم در پذیرش دانشگاهی تصویب کرد: این کار را کردیم تا دانشآموز به متن و محتوا توجه کند، با معلم ارتباط برقرار کند، و نه اینکه تنها در کلاسهای خصوصیِ مافیای آموزشی، تستزنی را یاد بگیرد و سود اقتصادی چند گروه را تضمین کند. این هم یک فناوری نرم است، فناوری آموزشیِ مبتنی بر عمیقنگری، نه حفظ سطحی.
خسروپناه سپس یکی از مهمترین فناوریهای نرم را حکمرانی معرفی کرد و گفت: حکمرانی، یک فناوری نرم اجتماعی است فناوریای که تعیین میکند چگونه تصمیمگیری، نظارت، هماهنگی و اجرا در یک سیستم صورت میگیرد.
وی با طرح مثالهایی از شکستها و موفقیتهای کشور، تفاوت حکمرانی ضعیف و قوی را نشان داد: وقتی امنیت غذایی کشور با بحران مواجه میشود، ریشه آن عدم وجود الگوی حکمرانی منسجم در وزارت جهاد کشاورزی است. ما سند حکمرانی امنیت غذایی را نوشته و به آنها تحویل دادیم، اما اجرا نشده است. نتیجه چیست؟ بازار گوشت طیور تحت کنترل یک یا چند گروه اقتصادی قرار میگیرد و مردم با گرانی و بیعدالتی مواجه میشوند.
وی از موفقیتهای حکمرانی دفاعی، علم و فناوری، و بهداشتی-درمانی در کشور سخن گفت: چرا در بحرانهای اخیر، از جمله همین جنگ ۱۲ روزه، در حوزههای دفاعی و سلامت، توانستیم پاسخهای مؤثری بدهیم؟ چون در آنجا الگوهای حکمرانی هوشمند، چابک و مبتنی بر هماهنگی وجود داشت. حکمرانی، همان فناوری نرمی است که موفقیتها را امکانپذیر میکند.
انتهای پیام/
